Η προχθεσινή επέτειος του απαγχονισμού των πρωτομαρτύρων της αγχόνης, Μιχαήλ Καραολή και Αντρέα Δημητρίου, μας επιτρέπει να θυμηθούμε στο σημερινό σημείωμα την καθιέρωση του όρου «Φυλακισμένα μνήματα». Παρά τη γενική εντύπωση, ο όρος δεν έχει αόριστη «δημώδη» προέλευση, αλλά έχει «πατέρα»: τον κορυφαίο Κύπριο ζωγράφο Γ. Πολ. Γεωργίου (1901-1972). Ο Αμμοχωστιανός καλλιτέχνης, παρότι κατ’ εξοχήν κοσμοπολίτης, κατηγορηθείς, μάλιστα, στις αρχές του απελευθερωτικού αγώνα ως «φίλαγγλος» είχε συγκλονιστεί, όπως όλη η Κύπρος, από τις θυσίες των αγωνιστών της ΕΟΚΑ και ειδικά από το ολοκαύτωμα του Γρηγόρη Αυξεντίου στον οποίο είχε ήδη αφιερώσει το επικό έργο «Ες αεί…». Τον Φεβρουάριο του 1958, ο Γ. Πολ. Γεωργίου ανήγγειλε τον νέο του πίνακα, με τίτλο «Τα φυλακισμένα μνήματα». Μάλιστα, παραχώρησε τον πίνακά του για το εξώφυλλο και τις σελίδες του 17ου τεύχους του περιοδικού «Τάιμς οφ Σάιπρους» (15 Φεβρουαρίου 1958), του πιο πετυχημένου περιοδικού στην ιστορία του κυπριακού Τύπου, με εξωπραγματική κυκλοφορία και αισθητική για τα δεδομένα του τόπου και της εποχής. Το περιοδικό, που λειτουργούσε εμμέσως ως ανεπίσημο όργανο της ΕΟΚΑ, εντός των ορίων της λογοκρισίας, τυπωνόταν στο τυπογραφείο της Αρχιεπισκοπής, είχε εκδότη τον Βρετανό δημοσιογράφο Τσαρλς Φόλει, και συνεργάτες σπουδαίους πνευματικούς ανθρώπους και δημοσιογράφους του νησιού. Για τα εξώφυλλά του, τον αντίκτυπό του, και ειδικότερα τον Φόλει, έχουν ακόμη να γραφτούν πολλά, όμως εμείς θα σταθούμε σήμερα στην πρώτη παρουσίαση του πίνακα του Γεωργίου.
Το δημοσίευμα αναφέρεται αρχικά στη διεθνή αποδοχή του έργου του Βαρωσιώτη ζωγράφου (με πίνακές του στις συλλογές της βασίλισσας της Ολλανδίας, του Ουίνστον Τσόρτσιλλ κ.ά.) γεγονός που απέδιδε αυτόματα και παγκόσμιο ενδιαφέρον για κάθε νέα του δουλειά. Σημειώνει ότι το νέο έργο του Γεωργίου «εκφράζει, όπως καμιά λέξη δε θα μπορούσε να το κάνη, την επείγουσα φύση ενός προβλήματος της κυπριακής τραγωδίας» και προσθέτει: «Παρόλο που δεν πρόκειται για έναν πολιτικό, στον πίνακά του αυτόν εκφράζει τόσο τα βαθειά συναισθήματα των συμπατριωτών του όσο και τη στοιχειώδη απαίτηση για σεβασμό των νεκρών, μιας αρχής παληάς όσο και ο κόσμος.» Συνεχίζοντας, γίνεται αναφορά στο θέμα του πίνακα, «που καμιά φωτογραφία δε μπορεί να αποδώση, (την) κρυφή, νυχτερινή ταφή δέκα ανδρών της ΕΟΚΑ στον περίβολο των κεντρικών φυλακών», ενώ παρακάτω περιγράφεται πιο συγκεκριμένα: «Ο πίνακας παριστάνει τα μνήματα των εκτελεσθέντων πίσω από συρματοπλέγματα και στη βάση τις μητέρες και το περιστέρι.» Όπως εξήγησε ο ίδιος ο ζωγράφος, «σαράντα μέρες μετά τον θάνατο [του Αυξεντίου] σ’ ένα μνημόσυνο για την ανάπαυση της ψυχής του, ενώ η μητέρα του μοιρολογούσε, ένα λευκό περιστέρι πέταξε και κάθησε στην εκκλησιά.»
Ολοκληρώνοντας το σαφέστατα πολιτικό, αλλά ταυτοχρόνως πανανθρώπινο έργο του, ο Γεωργίου δημοσίευσε στο περιοδικό και την παρακάτω έκκλησή του προς τον κυβερνήτη [Φουτ]:
«Ευσεβάστως απευθύνομαι προς την Εξοχότητά σας για να ζητήσω να λευτερώσετε τους νεαρούς νεκρούς που είναι θαμμένοι πίσω από τα κάγκελα των κεντρικών φυλακών για να ταφούν χριστιανικά και ν’ αναπαυθούν σε ειρήνη.»
Η δημοσίευση του πίνακα και η παρουσίασή του στο «Τάιμς οφ Σάιπρους», την περίοδο της ακμής του περιοδικού, επέβαλε σταδιακά και την παγκύπρια χρήση του όρου «Φυλακισμένα Μνήματα». Ο πίνακας του Γεωργίου βρίσκεται σήμερα στην Πινακοθήκη του Ιδρύματος Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ΄, στη Λευκωσία. Είναι ένα παράδειγμα της στενής σύνδεσης και αλληλοεξάρτησης του έργου ενός μεγάλου καλλιτέχνη με όσα συγκλονιστικά συμβαίνουν στην πατρίδα του και στον κόσμο, εν προκειμένω του αγώνα της ΕΟΚΑ για ελευθερία και ένωση με την Ελλάδα.
Για την ιστορία του πίνακα και τον γοητευτικό βίο του Γ. Πολ. Γεωργίου ελπίζουμε να επανέλθουμε σύντομα. Θα κλείσουμε με την επισήμανση μιας «ιστορικής παραδοξότητας» και μιας σύγχρονης πολιτιστικής τραγωδίας: Όταν ζωγράφισε τα «Φυλακισμένα Μνήματα» ο Γεωργίου, στους τάφους των φυλακών, οι οποίοι ήταν απροσπέλαστοι για όλους τους Κυπρίους, είχαν ταφεί δώδεκα άνδρες. Ο ζωγράφος επιλέγει να ζωγραφίσει τους τάφους των δέκα: των εννιά απαγχονισθέντων και του Αυξεντίου, αφήνοντας έξω τον Μ. Δράκο και τον Στ. Λένα. Ήταν συνειδητή πολιτική επιλογή (για προβολή συγκεκριμένων μηνυμάτων) ή η «αφαίρεση» έγινε «καλλιτεχνική αδεία και σκοπιμότητι»; Η σύγχρονη τραγωδία συνίσταται στο ότι το ατελιέ του δημιουργού των «Φυλακισμένων Μνημάτων» (αν και, για να θυμηθούμε την Γκουέρνικα του Πικάσο, «δημιουργός» εν προκειμένω ήταν η αποικιοκρατική ύβρις) βρίσκεται(;) φυλακισμένο, εγκλωβισμένο και αγνοούμενο, από τον Αύγουστο του 1974, στην απροσπέλαστη λόγω της ξένης κατοχής, Αμμόχωστο.
«Φυλακισμένοι πίνακες» και φυλακισμένες ψυχές…
Δημοσιεύθηκε στην εφημ. «Ο Φιλελεύθερος» στις 12 Μαΐου 2018
Το εξώφυλλο του περιοδικού “Τάιμς οφ Σάιπρους” με το έργο του Γ. Π. Γεωργίου
https://papapolyviou.com
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου