27 Μαίου 1960 : Ομιλία του στρατηγού Γεωργίου Γρίβα - Διγενή στη Λέσχη «Ραίν-Ρούρ» στο Ντίσελντορφ της Γερμανίας με τίτλο : « Ο απελευθερωτικός αγών της Κύπρου».

Σπύρος Δημητρίου
Αντιπρόεδρος Ιδρύματος Στρατηγού Γεωργίου Γρίβα – Διγενή

Στις 6 ΜΑΊΟΥ 1960 ο στρατηγός Γεώργιος Γρίβας αναχώρησε οδικός για επίσημη επίσκεψη στην Γαλλία και την Γερμανία συνοδευόμενος από την σύζυγό του, τον στρατηγό Δασκαρόλη και τον τέως υπουργό συγκοινωνιών της Κυπριακής Δημοκρατίας και στενό του συνεργάτη, Αντώνη Γεωργιάδη. Το ταξίδι του ξεκίνησε από τη Γαλλία όπου μετέβηκε στη Λυών και στο Παρίσι επισκεπτόμενος χώρους και τόπους που είχε ζήσει κατά την περίοδο του μεσοπολέμου εκπαιδευόμενος στις ανώτατες γαλλικές στρατιωτικές σχολές και είχε δημιουργήσει γνωριμίες και φιλίες και ανώτερους και ανώτατους Γάλλους αξιωματικούς. Στη συνέχεια μέσω Βελγίου έφτασε στην τότε Δυτική Γερμανία όπου επισκέφθηκε κατόπιν ειδικής πρόσκλησης τα εργοστάσια του βιομηχανικού συγκροτήματος Κρούπ και στις 27 Μαίου 1960 στο Ντίσελντορφ στη λέσχη «Ραίν-Ρούρ» εν μέσω πυκνού ακροατηρίου απαρτιζόμενο εκτός από τους Έλληνες και από αξιωματικούς των γερμανικών ενόπλων δυνάμεων,, πολιτικούς παράγοντες, εκπροσώπους της βιομηχανίας και των τραπεζών ο στρατηγός εκφώνησε ομιλία με θέμα τον απελευθερωτικό αγώνα της Κύπρου. Η ομιλία του στρατηγού Γρίβα ήταν η εξής:

«Από στρατιωτικούς Βρεττανούς και ξένους ωμολογείτο ότι η Κύπρος δεν προσεφέρετο δι’ οιανδήποτε μορφήν αγώνος κατά των Βρεττανών. Αι δυσχέρειαι προήρχοντο, όχι μόνον λόγω της νησιωτικής φύσεως του εδάφους αλλά και εξ άλλων ειδικών συνθηκών ήτοι ελλείψεως οπλισμού, εμψύχου υλικού και της εσωτερικής εδαφικής διαμορφώσεως της νήσου.
Οπλισμός δεν υπήρχεν εις την νήσον και έπρεπε να μεταφερθή έξωθεν. Η εισαγωγή δε τοιούτου, κατά την διάρκειαν του αγώνος, αν μη αδύνατος, ήτο δυσχερεστάτη, διότι η νήσος ήτο δυνατόν να αποκλεισθή τελείως από θαλάσσης και αέρος.
Ως προς το έμψυχον υλικόν, σημειούμεν ότι οι Κύπριοι ήσαν απειροπόλεμοι και εκ φύσεως ειρηνικοί και πράοι τον χαρακτήρα. Πίστις και βωβή εγκαρτέρησις και αισιόδοξος προσδοκία εχαρακτήριζεν την εθνικήν αντίστασίν των. Ουδέποτε εστρατεύθησαν, ούτε εγνώριζον την χρήσιν των όπλων. Οι καταταγέντες εις τον Βρεττανικόν στρατόν, κατά την διάρκειαν του 2ου Παγκοσμίου πολέμου, εχρησιμοποιήθησαν κυρίως εις βοηθητικάς υπηρεσίας. Εγεννάτο συνεπώς δι’ εμέ τεράστιον πρόβλημα εκγυμνάσεως των ανδρών, εις την μορφήν του αγώνος, τον οποίον θα ανελάμβανον εν Κύπρω, καθώς και τεχνικής και τακτικής χρησιμοποιήσεως των όπλων.
Σχετικώς με τας αντιλήψεις των Άγγλων δια την δυνατότητα των Κυπρίων να λάβουν όπλα εναντίον των αναφέρω τα ακόλουθα :
Ο Άγγλος τέως υπουργός Στραίητσυ εις την Βουλήν των Κοινοτήτων την 5ην Μαίου 1955 είπεν: «Όσοι εξ ημών επεσκέφθησαν πέρυσι την νήσον ήκουσαν παντού να χρησιμοποιήται υπό των εκεί Βρεττανών αρμοδίων το στερεότυπον επιχείρημα : Η κίνησις των Κυπρίων υπέρ της αυτοδιαθέσεως είναι μόνον εις το χαρτί. Δεν υπάρχει λόγος να παρασυρθώμεν εις αιανδήποτε συζήτησιν επ’ αυτής. Οι Κύπριοι είναι φοβερά πολιτισμένοι άνθρωποι, υπερπολιτισμένοι μάλιστα. Δεν θα πράξουν ποτέ τίποτε το βίαιον ή παράτολμον. Κατά βάθος δεν θέλουν σοβαρώς όλην αυτήν την κίνησιν δια την ένωσιν. Δεν βλέπετε ότι δεν εσκότωσαν ούτε ένα άνθρωπον έως τώρα; Δεν έρριψαν ούτε μίαν βόμβαν. Ήκουσα αυτό το επιχείρημα από όλους τους επισήμους κύκλους, οπουδήποτε της Κύπρου».
Αυτάς τας αντιλήψεις είχον οι Άγγλοι δι’ ό και η έκρηξις του αγώνος απετέλεσε δι’ αυτούς έκπληξιν και αιφνιδιασμόν συγχρόνως. Ηγνόουν τελείως τον Έλληνα και την φλόγα του πατριωτισμού, η οποία παρέμεινε άσβεστη εις τα στήθη του και ανέμενε μόνον την κατάλληλον ώραν να φεγγοβολήση.
Το έδαφος, ουδόλως ηυκόλυνε οιανδήποτε μορφήν αγώνος. Η νήσος ήτο μικρά εις έκτασιν, δυναμένη να αποκλεισθή ευκόλως και δεν παρουσίαζε προοπτικήν και δια μορφήν μικράς ακόμη κλίμακος ανταρτικού αγώνος. Ορεινά συγκροτήματα άξια λόγου και δύσβατοι περιοχαί δεν υπήρχον. Αι δε μικραί οροσειραί του Τροόδους εις το Κέντρον και του Πενταδακτύλου κατά μήκος των βορείων ακτών διασχίζονται προς πάσας τας κατευθύνσεις από ασφαλτοστρώτους οδούς, δια των οποίων διευκολύνεται η ταχεία μεταφορά στρατευμάτων οπουδήποτε. Από της πρωτευούσης Λευκωσίας δύναταί τις να αφιχθή δι’ αυτοκινήτου εις οιανδήποτε περιοχήν, και εις την μάλλον απομεμακρυσμένην, εντός δυο ωρών. Επί πλέον αι οροσειραί αύται είναι ευκόλως βαταί πανταχού.

ΠΡΩΤΗ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΙΣ

Αι ανωτέρω δυσκολίαι έκαμαν τους Άγγλους να πιστεύσουν ότι ήτο αδύνατος η διαξαγωγή ανταρτοπολέμου εν Κύπρω, τα δε σχετικά πορίσματα μιας ερεύνης Άγγλων στρατιωτικών εμπειρογνωμόνων, οι οποίοι επεσκέφθησαν την νήσον τον Σεπτέμβριον 1954, ήσαν απολύτως αρνητικά, δια την διεξαγωγήν ανταρτοπολέμου υπό των Κυπρίων.
Των πορισμάτων τούτων έλαβον γνώσιν πριν η εκκινήσω δια την Κύπρον, αλλά δεν τα έλαβον σοβαρώς υπ’ όψιν.
Μια προσωπική αναγνώρισις, την οποίαν ενήργησα κατά τα έτη 1951και 1952-53 εις Κύπρον με έπεισεν ότι ήτο δυνατόν να υπερβληθούν όλαι αι δυσκολίαι και συνέλαβον έκτοτε την μορφήν του αγώνος, την οποίαν θα έπρεπε να υιοθετήσω και το γενικόν σχέδιον ενεργείας μου.
Από της στιγμής εκείνης ουδεμία ανθρωπίνη δύναμις ήτο ικανή να με αποτρέψη. Παρά τας δυσκολίας και τας αντιδράσεις, τας οποίας συνήντησα τόσο εν Ελλάδι όσον και εκ μέρους «Κυπριακών» παραγόντων, οι οποίοι εθεώρουν αδύνατον και σχετικήν ακόμη επιτυχίαν μου, απεφάσισα να αναλάβω τον αγώνα με μόνα όπλα την ψυχήν, την πίστην και την θέλησιν.
Με αυτά τα όπλα κυρίως εξεκίνησα μίαν ημέραν του Οκτωβρίου 1954 μόνος και άνευ στρατιωτικού επιτελείου δια μίαν πολεμικήν περιπέτειαν ως όλοι την εχαρακτήριζον και την εθεώρουν καταδικασμένην εις αποτυχίαν, ενώ εγώ επίστευον ότι ανελάμβανον πολεμικήν επιχείρησιν δυσχερεστάτην μεν, αλλά καλώς μελετηθείσαν και επιμελώς προπαρασκευασθείσαν, και επομένως παρουσιάζουσαν τα εχέγγυα επιτυχίας.
Ο αγών εκ Κύπρω ήρχισε την 1ην Απριλίου 1955 και διήρκησε επί 46 ½ μήνας. Δεν απόκειται εις εμέ να κρίνω τας ιδίας μου πράξεις, αλλά εις άλλους. Θα παραδώσω εις την παγκόσμιον κρίσιν βιβλίον, το οποίον θα κυκλοφορήση εντός ολίγου, και ει το οποίον διαπραγματεύομαι την πολιτικήν, διπλωματικήν και στρατιωτικήν αλληλουχίαν των γεγονότων και τας επιπτώσεις τούτων προς άλληλα.

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΑΓΩΝΟΣ

Τα κυριώτερα χαρακτηριστικά του αγώνος τούτου είναι τα ακόλουθα:
1 Διηύθυνα τον αγώνα μόνος, άνευ επιτελείου. Ήμην ο αόρατος Αρχηγός, εις τον οποίον άπαντες επειθάρχουν με εμπιστοσύνην, αλλά και πάντες ησθάνοντο παντού την σκιάν μου. Είναι ίσως μοναδικόν παράδειγμα εις την ιστορίαν, επιβολής αρχηγού προς ένα λαόν και πειθαρχίας ενός λαού προς τον αόρατον Αρχηγόν. Ουδείς ημπορούσε να μη συμμορφωθή προς τας διαταγάς μου, αλλά και ουδείς ησθάνετο εαυτόν ικανόν να μη συμμορφωθή. Εις Κύπρον δεν ήμουν μόνον ο στρατιωτικός Αρχηγός, αλλά συγχρόνως ο ηγέτης, όστις ερρύθμιζε τον όλον πολιτικόν και στρατιωτικόν αγώνα, εις όν και μόνον επειθάρχει ο αλός, ιδία μετά την εξορίαν του Αρχιεπισκόπου την 9ην Μαρτίου 1956, ότε συνεκεντρώθησαν εις χείρας μου άπασαι αι εξουσίαι. Ο λαός έκτοτε εις ουδένα άλλον ηθέλησε να πειθαρχήση. Υπήρξε απόλυτος και πλήρης εμπιστοσύνη του λαού προς τον Αρχηγόν, αλλά και τούτου προς τον λαόν. Το επίτευγμα τούτο απήτησε βεβαίως προσπαθείας, υπήρξεν όμως ο σημαντικώτερος παράγων της επιτυχίας.
2 Ο αγών έλαβε την μορφήν του ενόπλου αγώνος και της παθητικής αντιστάσεως του λαού. Ο εις συνεπλήρωνε τον άλλονή τον υπεβοήθει. Η Π. Αντίστασις υπεβοήθησε εις τα εξής:
α Ενίσχυσε την συνοχήν και πειθαρχίαν του Ελληνικού κυπριακού λαού και τον ενεφάνιζε ως εν σύνολο πειθαρχημένον και εμμένον εις τον αγώνα του υπό οιασδήποτε συνθήκας και θυσίες. Νόμοι της Κυβερνήσεως εκδιδόμενοι δια να κτυπήσουν τον αγώνα δεν εφηρμόζοντο κατόπιν διαταγής μου, και όταν ακόμη, οι νόμοι αυτοί αφεώρουν οικονομικά ζητήματα.
β Εδημιούργησε δυσχερείας εις την Αγγλικήν Κυβέρνησιν εν Κύπρω από απόψεως διοικητικής και οικονομικής. Από απόψεως διοικητικής παρέλυσε τελείως το διοικητικόν σύστημα. Αι τοπικαί κοινοτικαί διοικήσεις παρετήθησαν, οι δε Έλληνες Κυβερνητικοί υπάλληλοι, ωργανωμένοι υπό τας διαταγάς μου, ήσαν ακαταμάχητον όπλον δια να το χρησιμοποιήσω, οπόταν θα έκρινα τούτο αναγκαίον, ως τελειωτικόν κτύπημα της διοικητικής μηχανής.
Από απόψεως οικονιμικής, η Κυβέρνησις Κύπρου έφθασε εις πλήρη χρεωκοπίαν, αφού δεν ηδύνατο να ανταπελξέθη εις τα έξοδά της και ηναγκάζετο να συνάπτη δάνεια από Τραπέζας και οργανισμούς δημοσίου δικαίου.
Αι εισαγωγαί εκ της Κοινοπολιτείας εις την νήσον καθώς και οι εισαγωγικοί δασμοί εμειώθησαν κατά ¼ και πλέον. Ο αντίκτυπος της μειώσεως των εισαγωγών ήτο αισθητός και εις την Μητρόπολιν. Εις το Αμερικανικόν περιοδικόν «Ταίμ» της 17 Μαρτίου 1958 εις βρετανός επιχειρηματίας έγραφε τα εξής : « Μου φαίνεται πως η Π. Α. εν Κύπρω όπως και εις τας Ινδίας, κατά την εποχήν του Γκάντι, θα μας στείλη να ξαπλώσουμε όλους στις γραμμές του σιδηροδρόμου…… Σαν να είναι χειρότερα τώρα».
3 Η συμμετοχή του Ελληνικού Κυπριακού λαού ανδρών, γυναικών και παιδίων εις τον αγώνα ήτο καθολική. Τούτο υπήρξε το σπουδαιότερον επίτευγμα το οποίον εβάρυνεν αποφασιστικώς, εις την διεξαγωγήν του αγώνος, διότι το εδικαίωσεν ιστορικώς και τον επλαισίωσε δια της παλλαικής επιδοκιμασίας και δράσεως και τοιουτοτρόπως εξησφάλισε την νίκην.
Ο Κυπριακός λαός αφυπνίσθη σύσσωμος, επειθάρχησε σύσσωμος, επολέμησε σύσσωμος. Δεν υπήρχε διάκρισις φύλλου και ηλικίας. Γυναίκες εσχημάτιζον εις τα χωρίας ομάδας αντιστάσεως και ανθίσταντο εις τας επιθέσεις του αγγλικού στρατού. Νεάνιδες εσχημάτιζον αμάδας σαμποτέρ και ομάδας κρούσεως εντός των πόλεων. Γυναίκες ανελάμβανον επικινδύνους αποστολάς συνδέσμων και μεταφοράς όπλων. Από ηλικίας 10 ετών και άνω άπαντες οι Έλληνες ανεξαρτήτου φύλλου, υπήρξαν στρατιώται του αγώνος, έκαστος δε χωριστά και όλοι ομού, εξεπλήρωσαν κατά τρόπον αξιοθαύμαστον την αποστολήν των.
4 – Η νεολαία υπήρξε ο πρωτοπόρος και όχι μόνον ανέλαβε όλον το βάρος του αγώνος, αλλά ηλέκτριζε και παρέσυρε ολόκληρον τον πληθυσμόν εις εθνικάς εξάρσεις.
Υπήρξεν ένα φωτεινόν παράδειγμα αυτοθυσίας, φιλοπατρίας, ηρωισμού. Έγραφε ιστορικάς σελίδας, δια τας οποίας θα σεμνύεται εσαεί το Ελληνικόν Έθνος.

ΟΙ ΑΝΤΙΠΑΛΟΙ

5 Εις την Κύπρον αντιμετωπίσαμεν τρείς αντιπάλους :
α Τον άριστα ωργανωμένον αγγλικόν στρατόν, όστις ανήλθεν εις 40000 και περιελάμβανε συν τοις άλλοις, μονάδας αλεξιπτωτιστών, ναυτικόν δια τον αποκλεισμόν της νήσου, αεροπορίαν, ελικόπτερα δια την δίωξιν των ανταρτικών ομάδων, ιχνηλάτας κύνας και ιχνηλάτας αστυνομικούς της Ιντέλλιτζενς Σέρβις. Αντιστοίχει περίπου 1 στρατιώτης ανά 10 Έλληνας.
β Το τουρκικόν στοιχείον, το οποίο εξωπλίσθη και ωργανώθη τη ανοχή των αγγλικών αρχών Κύπρου και υπό τη καθοδήγησιν Άγγλων στρατιωτικών. Ο όχλος ούτος εξαπελύθη αιφνιδιαστικώς εναντίον του αμάχου ελληνικού πληθυσμού και εφόνευε, εδήωνε, επυρπόλει εκκλησίας, ελεηλάτει περιουσίας υπό τα όμματα των αγγλικών αρχών, αι οποίαι εξ αντιθέτου ημπόδιζον τον ελληνικόν πληθυσμόν να αμυνθή. Η αγγλοτουρκική συνεργασία υπήρξεν αυταπόδεικτος.
γ Τον διεθνή κομμουνισμόν, όστις ενήργει δια του καλώς ωργανωμένου κομμουνιστικού κόμματος ΑΚΕΛ, του οποίου η δράσις συνίστατο εις συνεργασίαν μετά των άγγλικών αρχών και προδοσίαν των μελών μας.
Υπογραμμίζω ιδιαιτέρως τα συστηματικά και απάνθρωπα βασανιστήρια, εις τα οποία υπεβάλλοντο οι Έλληνες Κύπριοι. Χιλιάδες συνελήφθησαν και υπεβλήθησαν εις τοιαύτα, με μεθόδους αι οποίαι αποτελούν στίγμα δια τον σημερινόν πολιτισμόν και δια τα οποία μίαν ημέραν η Αγγλία θα αισθάνεται η ιδία εντροπήν. Μνημονεύω επίσης τας συστηματικάς καταστροφάς περιουσιών, αι οποίαι ανήλθον εις εκατοντάδας χιλιάδων λιρών. Εις όλα αυτά προέβησαν αι αγγλικαί αρχαί της Κύπρου δια να αναγκάσουν τον Ελληνικόν Κυπριακόν λαόν να υποκύψη και εγκαταλείψη τον αγώνα, αφού δεν υπέκυψε εις την ισχύν των όπλων. Τους αντιπάλους τούτους, δρώντας αδιστάκτως ως εξετέθη ανωτέρω, κατώρθωσα να εξουδετερώσω δια καταλλήλου σχεδίου το οποίον εφήρμοσα.
Η Ιντέλλιτζενς Σέρβις και ο αγγλικός στρατός υπέστησαν συντριπτικήν ήτταν.
Η Ιντέλλιτζεως Σέρβις δεν εφάνη αντάξια της φήμης της. Κάτω από την μύτην της ενήργουν επί τέσσαρα έτη, χωρίς να κατορθώση να ανακαλύψη το σύστημα της οργανώσεώς μας και ιδία των συνδέσμων και οι συλλαμβανόμενοι κατόπιν υποδείξεώς της ήσαν ως επί το πλείστον ή φυλήσυχοι πολίται ή μέλη μας μη σημαίνοντα. Τους σκληρούς κατά τόπους πυρήνας της Οργανώσεως ουδέποτε κατώρθωσε να εξουδετερώση, χάρις εις το εφαρμοσθέν υφ’ υμών σύστημα οργανώσεως και δράσεως των.
Ως προς τον στρατόν, το κύριον αίτιον της ήτηης του ήτο η νοοτροπία των ηγητόρων του, οι οποίοι δεν κατώρθωσαν να αντιληφθούν τον τρόπον της πολεμικής μας δράσεως και δεν υιοθέτησαν τα καταλλήλους μεθόδους. Και αυτός ο στρατάρχης Χάρτιγκ, ο οποίος υπήρξεν ο ισχυρότερος, ο πλέον έμμονος και σκληρός αντίπαλός μου, δεν κατώρθωσε να προσαρμοσθή και να ενεργήση κατά τον καταλληλότερον τρόπον, όχι μόνον εις τον καθαρώς στρατιωτικόν τομέα αλλά ως κυβερνήτης, και εις τον πολιτικόν τομέα. Μη κατέχων την ψυχολογίαν του Ελληνικού Κυπριακού λαού ελάμβανε μέτρα κατά του πληθυσμού τοιαύτα, ώστε περισσότερον τον εξήγειρον και εσκλήρυνον την αντίστασίν του και τον ώθουν προς στενώτερον εναγκαλισμόν του ενόπλου αγώνος.

ΟΙ ΤΟΥΡΚΟΙ

Καταστρεπτικός υπήρξεν ο ρόλος των Τούρκων. Ο Φούτ υπήρξεν ηθικός αυτουργός των τουρκικών ωμοτήτων, εξαπολύσας εναντίον μας τον τουρκικόν όχλον, ο οποίος όπως ήδη ελέχθη, ασυδότως εδολοφόνει, κατέστρεφε και ελεηλάτει, με την ελπίδα ότι θα εκαμπτώμεθα. Ο κίνδυνος δι’ ημάς ήτο σοβαρός, επετάθη δε δια της ομαδικής συλλήψεως πλέον των 2 χιλιάδων Κυπρίων εν μια νυχτί αιφνιδιαστικώς, με την ελπίδα ότι ούτω θα εξουδετερώνοντο οι σκληροί πυρήνες μας εις τας πόλεις και την ύπαιθρον. Αντιμετώπισα όμως με ψυχραιμίαν την κατάστασιν και αναλαβών την αντεπίθεσιν εναντίον Άγγλων και Τούρκων συγχρόνως, εξηνάγκασα τον Φούτ να ζητήσει κατάπαυσιν του πυρός. Απήχησης των ενεργειών του κυβερνήτη υπήρξεν η έκκλησις την οποίαν απηύθυναν περί τα τέλη Ιουλίου 1958 οι Πρωθυπουργοί Ελλάδος και Τουρκίας προσκληθείσα κατόπιν εκκλήσεως του Πρωθυπουργού της Μ. Βρεταννίας Μακ Μίλλαν, δι ής απηυθύνετο……. «προς πάντας τους ενδιαφερομένους τόσον εντός όσον και εκτός της νήσου όπως απέχουν από κάθε ενέργειαν η οποία θα συνέβαλε εις την παράτασιν της βίας. Είμαι βέβαιος ότι η παρούσα έκκλησίς μου θα τύχη της πλήρους υποστηρίξεως των Πρωθυπουργών Ελλάδος και Τουρκίας ως και των απανταχού της γης ανθρώπων καλής πίστεως».
Την κομμουνιστικήν αντίδρασιν και προδοσίαν αντιμετώπισα δια δραστηρίων όσον και δικαίων μέτρων. Αι προδοτικαί πράξεις των κατηγγέλοντο δημοσία δια κυκλοφορούντος φυλλαδίου, οι δε προδόται εξετελούντο.

ΕΛΑΧΙΣΤΟΣ ΟΠΛΙΣΜΟΣ

β Τον αγώνα εις Κύπρον διεξήγαγον εναντίον των τριών αντιπάλων, χρησιμοποιήσας οπλισμόν, ο οποίος εις ουδεμίαν περίπτωσιν υπερέβη τα 100 αυτόματα, περί τα 40 πολεμικά όπλα και 300 περίστροφα.
Δια να αντιμετωπίσω την μειονεκτικότητά μου εις οπλισμόν και μέσα, έναντι του αντιπάλου, εχρησιμοποίησα :
α Τον ηθικόν παράγοντα. Εφρόντισα πάντοτε το ηθικόν του λαού να είναι υψηλόν και ακμαίον.
β Την κατάλληλον στρατηγικήν και τακτικήν. Αύται διέφερον ουσιωδώς των μέχρι τούδε εφαρμοσθεισών εις παρόμοια απελευθερωτικά κινήματα. Δεν εφήρμοσα ωρισμένην μορφήν αγώνος, αλλ΄ ούτε και ωρισμένας μεθόδους. Αι τελευταίαι ηλλάσοντο εκάστοτε, αναλόγως της αντιδράσεως του αντιπάλου, των χρησιμοποιουμένων υπ’ αυτού μεθόδων και των ειδικών συνθηκών. Η στρατηγική και τακτική του αγώνος ας εφήρμοσα ήσαν ιδιοόρρυθμοι. Όλη η νήσος ήτο πεδίο αγώνος και εσημειούντο πολεμικαί ενέργειαι παντού και οσάκις έκρινα την ευκαιρίαν κατάλληλον. Ουδέποτε έχασα την πρωτοβουλίαν των επιχειρήσεων και κατ’ αυτήν ακόμη την περίοδον της εξαπολύσεως ευρείας εκτάσεως επιχειρήσεων υπό του αντιπάλου. Ως εκ τούτου ο αντίπαλος υφίστατο συνεχώς τακτικούς αιφνιδιασμούς και τούτο ήτο το μυστικόν της επιτυχίας μου.
Ο αντίπαλος μη δυνάμενος να αντεπεξέλθη εις τον τρόπον της μαχητικής μας δράσεως, εχρησιμοποίησε, περί το πέρας του αγώνος την ομηρίαν, η οποία καταδικάζεται υπό των διεθνών νόμων, συλλαμβάνων αδιακρίτως Έλληνας, τους οποίους υπεχρέωνε να συνοδεύουν τον στρατόν εις τας μετακινήσεις του, ώστε να αναγκασθώμεν να μη προσβάλωμεν τούτον. Αλλά και κατά του μέτρου τούτου αντεπεξήλθον νικηφόρος.
γ Τον αιφνιδιασμόν.
δ Τον δόλον και την πανουργίαν.
ε Ως προς την δι’ υλικού ενίσχυσίν μου επέτυχον :
Να παρασκευάσω επί τόπου μεγάλας ποσότητας εκρηκτικών υλών και ιδία νάρκας αι οποίαι υπήρξαν το φόβητρον των Άγγλων. Περί το τέλος δε του αγώνος να κατασκευάσω και μικρά αυτόματα.
Να υφαρπάσω εν μια νυκτί αιφνιδιαστικώς αρκετάς ποσότητας κυνηγετικών τυφεκίων δια των οποίων εξώπλισα ομάδας δι’ ενέδρας εναντίον στρατιωτικών τμημάτων.
Ο αντίπαλός μας, τουναντίον, εχρησιμοποίησε πεπαλαιωμένας μεθόδους αγώνος και πεπαλαιωμένην στρατηγικήν κατά την διεξαγωγήν τούτου, χρησιμοποιηθείσαν αλλαχού εις άλλα κινήματα, υπό άλλας συνθήκας και εναντίον άλλων, ουχί όμως Ελλήνων αγωνιστών. Ο στρατάρχης Χάρτιγκ άμα τω διορισμώ του εν Κύπρω εδήλωσε ότι θα εφαρμόση την αποκτηθείσαν πείραν κατά των Μάου – Μάου. Από της στιγμής εκείνης είχε ηττηθή. Τούτο εδήλωσα εις στενόν περιβάλλον μου, όταν εγένοντο αι δηλώσεις εκείναι. Το σφάλμα του Χάρτιγκ διέπραξαν και οι διάδοχοί του, οι οποίοι ουδέποτε ανέπτυξαν πρωτοβουλίαν, αλλά ερρυμουλκούντο πάντοτε υπό της ιδικής μας στρατηγικής και τακτικής.
Και αυταί ακόμη αι ευρείας εκτάσεως στρατιωτικαί επιχειρήσεις εις την περιοχήν του χωρίου Μηλικούρι (οροσειρά Τροόδους) αι οποίαι διήρκησαν 54 ημέρας προς τον σκοπόν συλλήψεως του Διγενή, όστις εσημειώθη, κατά πληροφορίας των Άγγλων, εις την περιοχήν εκείνην, υπήρξεν ιδικόν μου σχέδιον, το οποίον απέβλεπε εις την παραπλάνησιν του αντιπάλου, διότι ενόμισα εις μιαν στιγμήν ότι ούτως είχε πλησιάσει πολύ να ανακαλύψη τον χώρον εις τον οποίον ευρισκόμην. Τοιούτου είδους παραπλανήσεις του αντιπάλου εγένοντο πολλαί και αύται δεν είναι προς τιμήν ούτε της Ιντέλλιτζενς Σέρβις ούτε του αγγλικού στρατού».

Την διάλεξη παρακολούθησαν και στελέχη της ελληνικής πρεσβείας στη Βόννη. Ακολούθως δόθηκε μεγάλη δεξίωση προς την τιμήν του στρατηγού από το προεδρείο της Λέσχης «Ραίν-Ρούρ» στο μεγαλύτερο ξενοδοχείο του Ντίσελντορφ «Μπράιντερμπαχερ Χοφ». Στις 28 ΜΑΊΟΥ 1960 ο Γεώργιος Γρίβας μετέβη στο Άαχεν όπου έγινε δεκτός από τον σύλλογο των Ελλήνων φοιτητών του εκεί Πολυτεχνείου και την επόμενη μέρα μαζί με την συνοδεία του βρέθηκε στο Μόναχο για να συμμετάσχει στο μνημόσυνο υπέρ των πεσόντων Κυπρίων το οποίο τέλεσε η ελληνική παροικία και οι φοιτητές.
Ξεκινώντας το ταξίδι της επιστροφής του ο Διγενής πέρασε και από την πόλη Κόμπλετζ όπου είχε εγκάρδια συνομιλία με τους καθηγητές του Πανεπιστημίου των Σχολών Κοινωνιολογίας και Πολιτικής οικονομίας επί θεμάτων εργατικής απασχόλησης και Αγροτικής Οικονομικής Πολιτικής. Ήταν θέματα που απασχολούσαν ιδιαίτερα τον στρατηγό ενόψει και της επικείμενης καθόδου του στην πολιτική. Στη συνέχεια του ταξιδιού μετέβη στην Ελβετία δίνοντας την ευκαιρία στους εκεί φοιτητές Κυπρίους και εξ Ελλάδος αλλά και στην ελληνική κοινότητα της Γενεύης να διοργανώσουν επιμνημόσυνη γιορτή υπέρ των πεσόντων Κυπρίων στον απελευθερωτικό Αγώνα. Ο στρατηγός μιλώντας στο εκκλησίασμα εξήρε την υπέρτατη θυσία των πεσόντων υπέρ των αιωνίων ιδανικών της φυλής και παρότρυνε τους παρισταμένους ν’ αντλήσουν διδάγματα θυσίας για την πραγμάτωση των ιδεωδών της ελληνικής πατρίδος. Έκλεισε λέγοντας : «Η μοίρα των Ελλήνων είναι αυτή: Να αγωνίζωνται και να προσφέρουν εαυτούς θυσίαν και ολοκαύτωμα εις τον βωμόν της ελευθερίας». Τον στρατηγό επευφημούσαν κατά την διάρκεια της ομιλίας του οι συγκεντρωμένοι και συγκινημένοι Έλληνες της παροικίας.
Το ταξίδι του συνεχίστηκε και μέσω Ιταλίας επέστρεψε στην Ελλάδα στις 8 Ιουνίου 1960 σταθμεύοντας στα Ιωάννινα, μετά στο Ναύπλιο και κατέληξε στην Αθήνα.

Πηγές:
Εφημερίδες ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ και ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ από τις 5/5/1960 έως της 10/6/1960