ΣΙΜΟΣ ΜΕΝΑΡΔΟΣ (Μυτιλήνη 1872 – Αθήνα 1933) πανεπιστημιακός, συγγραφέας, ποιητής και μέλος της Ακαδημίας Αθηνών.
Ο κυπριακής καταγωγής κλασικός φιλόλογος και συγγραφέας Σίμος Μενάρδος (1872-1933), καθηγητής στα πανεπιστήμια Οξφόρδης και Αθηνών και μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του διατήρησε στενούς δεσμούς με την Κύπρο, πατρίδα της μητέρας του Αυγούστας Ν. Φραγκούδη. Είχε γεννηθεί στην τουρκοκρατούμενη Μυτιλήνη (όπου ο πατέρας του υπηρετούσε ως πρόξενος της Ελλάδας), όμως μεγάλωσε στη Λεμεσό όπου διδάχτηκε τα πρώτα γράμματα.
Σπούδασε νομικά και φιλολογία στην Αθήνα και διετέλεσε διευθυντής της Σχολής της Λάρνακας μέχρι το 1898, οπότε και παραιτήθηκε και άσκησε την δικηγορία στην Κύπρο. Εργάστηκε ως σχολάρχης (1896-1898) στην Ελληνική Σχολή Λάρνακας και το 1907 διορίστηκε επόπτης της Παιδείας της Κύπρου μέχρι το 1909. Ίδρυσε το Κυπριακό Αρχαιολογικό Μουσείο στη Λευκωσία. Έκτακτος καθηγητής (λέκτορας της Μεσαιωνικής και Νέας ΕλληνικήςΦιλολογίας) στο πανεπιστήμιο της Οξφόρδης από το 1908 και μόνιμος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών από το 1911 έως το 1933, το 1925 - 1926 ήταν και πρύτανης του πανεπιστημίου. Δίδαξε επίσης νεώτερη ελληνική ποίηση το 1919 στο King's College του Λονδίνου, καθώς και στο Πανεπιστήμιο του Cambridge. Από το 1926 ήταν μέλος της Ακαδημίας Αθηνών. Στις 25 Μαρτίου 1929, εκφώνησε λόγο στην συνεδρία της Ακαδημίας για την βράβευση απ᾿αυτήν με αργυρά μετάλλια του έργου του ζεύγους Σικελιανού για την Δελφική Προσπάθεια του.
Μετέφρασε πολλά έργα αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων, έγραψε ποιήματα και μελέτες σχετικά με την Κυπριακή διάλεκτο και τα τοπωνύμια της Κύπρου και μετέφρασε την Ιστορία της Ελληνικής λογοτεχνίας του Gilbert Murray.
Το 1925 ο Κωστής Παλαμάς, γραμματέας του πανεπιστημίου Αθηνών, γράφει για τον Πρύτανη Σίμο Μενάρδο και του αφιερώνει ένα ποίημα :
«Ένας από τους διαπρεπέστερους κλασικούς φιλολόγους που δίδαξαν στο Πανεπιστήμιο Αθηνών υπήρξε ο ΚύπριοςΣίμος Μενάρδος, που κατείχε την έδρα της Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας από το 1911 ώς το 1933.
Ως γνωστόν ο εμβριθής επιστήμονας, που κατά το ακαδημαϊκό έτος 1925-1926 χρημάτισε Πρύτανης του Ιδρύματος, διέθετε και ποιητικό τάλαντο, γεγονός που τεκμηριώνεται από τις κατά καιρούς λογοτεχνικές μεταφράσεις αρχαίων ποιητών που φιλοτεχνούσε. Αυτές τις συγκέντρωσε το 1924 σε έναν τόμο, με τίτλο Στέφανος. Εκλογαί αρχαίων ποιημάτων κατά μετάφρασιν Σίμου Μενάρδου (Εκδότης Ι. Ν. Σιδέρης, Εν Αθήναις 1924).
Διαθέτοντας, λοιπόν, φιλολογικά και λογοτεχνικά χαρίσματα, ήταν φυσικό ότι θαύμαζε βαθύτατα το ποιητικό έργο του Παλαμά, με τον οποίο γνωριζόταν εξάλλου προσωπικά, αφού ο εθνικός μας ποιητής υπηρέτησε στο Πανεπιστήμιο ως Γενικός Γραμματέας, από το 1898 ώς το 1927. Μάλιστα ο Μενάρδος, σε ομιλία που εκφώνησε στον Φιλολογικό Σύλλογο Παρνασσός για τη δημοτική μας ποίηση, στις 22 Δεκεμβρίου 1924, τόνισε μεταξύ άλλων για τον Παλαμά ότι «αποτελεί απέραντον ορχήστραν και δύναται η Ελλάς να ζητήση δι' αυτόν ανερυθριάστως το βραβείον Νόμπελ».
Αλλά και ο Παλαμάς από την πλευρά του εκτιμούσε το διδακτικό και το συγγραφικό έργο του Μενάρδου, όπως διαφαίνεται από την επαινετική βιβλιοκρισία για τον Στέφανο που δημοσίευσε σε δύο συνέχειες στην εφημερίδα «Ελεύθερος Λόγος», στις 3 και 17 Μαρτίου 1924. Γράφει ανάμεσα στα άλλα:
«O κ. Μενάρδος, καθηγητής της Ελληνικής φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο, υποχρεωμένος νόμισε πως είταν, εύλογα, να μας μιλήση απηκριβωμένα για πράγματα προς εργασία που τώρα τη φέρνει στη δημοσιότητα, αν και η αρχή της χρονολογείται από τα 1891. Και για τις καθοδηγήτρες γνώμες προς μια μετάφραση τέτοια, και για το μηχανισμό της ακόμα στα καθέκαστα μάς μιλούν και ο πρόλογος και το βιβλιογραφικό σημείωμα στο τέλος του βιβλίου. Και αρμόζει για την εκτίμησή του καθαρότερα να βάζουμε στο λογισμό μας όχι την όποια καθηγητική πολυγνωσία, ακόμα και τη μεταφραστικήν εμπειρία του συγγραφέα του, όσο τη φαντασία ενός ποιητή, στην Κύπρο γεννημένου και θρεμμένου, κυριώτατα με τη γνώση και με την αγάπη του λαϊκού τραγουδιού και των παραδομένων της γης που ακόμα θα την παραστέκουν, αρχαίες μετονομασμένες θεότητες, οι Ακρίτες και οι Αροδαφνούσες».
O Παλαμάς όμως δεν αρκείται στο εκτενές κείμενο της βιβλιοκρισίας, αλλά συνθέτει και ένα δωδεκάστιχο ποίημα αφιερωμένο στον Μενάρδο, που του το αποστέλλει συνοδευόμενο από μία επιστολή (γραμμένη στο ίδιο φύλλο), στις 31 Δεκεμβρίου 1925. Σημειωτέον ότι εκτός από τη φιλία που τους έδενε, είχαν πλέον αναπτύξει στενή μεταξύ τους συνεργασία σε καθημερινή βάση, αφού ο Μενάρδος είχε ήδη αναλάβει τα καθήκοντα του Πρύτανη.
Στην επιστολή του ο Παλαμάς γράφει, σε δημοτική γλώσσα (δηλωτική των γλωσσικών προτιμήσεων αποστολέα και παραλήπτη, σε αντίθεση με τις τότε κρατούσες απόψεις των περισσότερων πανεπιστημιακών): «Αγαπητέ φίλε και κύριε Πρύτανι, Πήρα να σας γράψω δυο λόγια ευχετήρια για το νέο χρόνο, και ο λόγος ήθελε να γίνη στίχος. Υπέκυψα στο θέλημά του, καθώς βλέπετε στην άλλη σελίδα του φύλλου. Τολμώ να σάς το στείλω με τα αισθήματά μου τιμής ξεχωριστής, αγάπης και ευγνωμοσύνης. Γνωρίζω πως δεν εδιστάσατε να φέρετε το όνομα και το έργο ενός Έλληνος ποιητού σ' έναν αγώνα παγκόσμιο [για το Νόμπελ], και από φιλοπατρίας ακόμη ορμή, πράγμα που ο ποιητής εξακολουθεί να το βλέπει μία ωραία χίμαιρα. Σας εύχομαι με υγείαν κ' ευτυχίαν να περάσετε το 1926. Κ. Παλαμάς. 31 Δεκεμβρίου 1925». Με το συνοδευτικό ποίημα ο Παλαμάς εκθειάζει τα ποιητικά χαρίσματα του Μενάρδου που κατορθώνει, με τις ποιητικές του μεταφράσεις, να αναβιώνει τη φωνή του Όμηρου και του Μουσαίου:
Σπούδασε νομικά και φιλολογία στην Αθήνα και διετέλεσε διευθυντής της Σχολής της Λάρνακας μέχρι το 1898, οπότε και παραιτήθηκε και άσκησε την δικηγορία στην Κύπρο. Εργάστηκε ως σχολάρχης (1896-1898) στην Ελληνική Σχολή Λάρνακας και το 1907 διορίστηκε επόπτης της Παιδείας της Κύπρου μέχρι το 1909. Ίδρυσε το Κυπριακό Αρχαιολογικό Μουσείο στη Λευκωσία. Έκτακτος καθηγητής (λέκτορας της Μεσαιωνικής και Νέας ΕλληνικήςΦιλολογίας) στο πανεπιστήμιο της Οξφόρδης από το 1908 και μόνιμος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών από το 1911 έως το 1933, το 1925 - 1926 ήταν και πρύτανης του πανεπιστημίου. Δίδαξε επίσης νεώτερη ελληνική ποίηση το 1919 στο King's College του Λονδίνου, καθώς και στο Πανεπιστήμιο του Cambridge. Από το 1926 ήταν μέλος της Ακαδημίας Αθηνών. Στις 25 Μαρτίου 1929, εκφώνησε λόγο στην συνεδρία της Ακαδημίας για την βράβευση απ᾿αυτήν με αργυρά μετάλλια του έργου του ζεύγους Σικελιανού για την Δελφική Προσπάθεια του.
Μετέφρασε πολλά έργα αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων, έγραψε ποιήματα και μελέτες σχετικά με την Κυπριακή διάλεκτο και τα τοπωνύμια της Κύπρου και μετέφρασε την Ιστορία της Ελληνικής λογοτεχνίας του Gilbert Murray.
Το 1925 ο Κωστής Παλαμάς, γραμματέας του πανεπιστημίου Αθηνών, γράφει για τον Πρύτανη Σίμο Μενάρδο και του αφιερώνει ένα ποίημα :
«Ένας από τους διαπρεπέστερους κλασικούς φιλολόγους που δίδαξαν στο Πανεπιστήμιο Αθηνών υπήρξε ο ΚύπριοςΣίμος Μενάρδος, που κατείχε την έδρα της Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας από το 1911 ώς το 1933.
Ως γνωστόν ο εμβριθής επιστήμονας, που κατά το ακαδημαϊκό έτος 1925-1926 χρημάτισε Πρύτανης του Ιδρύματος, διέθετε και ποιητικό τάλαντο, γεγονός που τεκμηριώνεται από τις κατά καιρούς λογοτεχνικές μεταφράσεις αρχαίων ποιητών που φιλοτεχνούσε. Αυτές τις συγκέντρωσε το 1924 σε έναν τόμο, με τίτλο Στέφανος. Εκλογαί αρχαίων ποιημάτων κατά μετάφρασιν Σίμου Μενάρδου (Εκδότης Ι. Ν. Σιδέρης, Εν Αθήναις 1924).
Διαθέτοντας, λοιπόν, φιλολογικά και λογοτεχνικά χαρίσματα, ήταν φυσικό ότι θαύμαζε βαθύτατα το ποιητικό έργο του Παλαμά, με τον οποίο γνωριζόταν εξάλλου προσωπικά, αφού ο εθνικός μας ποιητής υπηρέτησε στο Πανεπιστήμιο ως Γενικός Γραμματέας, από το 1898 ώς το 1927. Μάλιστα ο Μενάρδος, σε ομιλία που εκφώνησε στον Φιλολογικό Σύλλογο Παρνασσός για τη δημοτική μας ποίηση, στις 22 Δεκεμβρίου 1924, τόνισε μεταξύ άλλων για τον Παλαμά ότι «αποτελεί απέραντον ορχήστραν και δύναται η Ελλάς να ζητήση δι' αυτόν ανερυθριάστως το βραβείον Νόμπελ».
Αλλά και ο Παλαμάς από την πλευρά του εκτιμούσε το διδακτικό και το συγγραφικό έργο του Μενάρδου, όπως διαφαίνεται από την επαινετική βιβλιοκρισία για τον Στέφανο που δημοσίευσε σε δύο συνέχειες στην εφημερίδα «Ελεύθερος Λόγος», στις 3 και 17 Μαρτίου 1924. Γράφει ανάμεσα στα άλλα:
«O κ. Μενάρδος, καθηγητής της Ελληνικής φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο, υποχρεωμένος νόμισε πως είταν, εύλογα, να μας μιλήση απηκριβωμένα για πράγματα προς εργασία που τώρα τη φέρνει στη δημοσιότητα, αν και η αρχή της χρονολογείται από τα 1891. Και για τις καθοδηγήτρες γνώμες προς μια μετάφραση τέτοια, και για το μηχανισμό της ακόμα στα καθέκαστα μάς μιλούν και ο πρόλογος και το βιβλιογραφικό σημείωμα στο τέλος του βιβλίου. Και αρμόζει για την εκτίμησή του καθαρότερα να βάζουμε στο λογισμό μας όχι την όποια καθηγητική πολυγνωσία, ακόμα και τη μεταφραστικήν εμπειρία του συγγραφέα του, όσο τη φαντασία ενός ποιητή, στην Κύπρο γεννημένου και θρεμμένου, κυριώτατα με τη γνώση και με την αγάπη του λαϊκού τραγουδιού και των παραδομένων της γης που ακόμα θα την παραστέκουν, αρχαίες μετονομασμένες θεότητες, οι Ακρίτες και οι Αροδαφνούσες».
O Παλαμάς όμως δεν αρκείται στο εκτενές κείμενο της βιβλιοκρισίας, αλλά συνθέτει και ένα δωδεκάστιχο ποίημα αφιερωμένο στον Μενάρδο, που του το αποστέλλει συνοδευόμενο από μία επιστολή (γραμμένη στο ίδιο φύλλο), στις 31 Δεκεμβρίου 1925. Σημειωτέον ότι εκτός από τη φιλία που τους έδενε, είχαν πλέον αναπτύξει στενή μεταξύ τους συνεργασία σε καθημερινή βάση, αφού ο Μενάρδος είχε ήδη αναλάβει τα καθήκοντα του Πρύτανη.
Στην επιστολή του ο Παλαμάς γράφει, σε δημοτική γλώσσα (δηλωτική των γλωσσικών προτιμήσεων αποστολέα και παραλήπτη, σε αντίθεση με τις τότε κρατούσες απόψεις των περισσότερων πανεπιστημιακών): «Αγαπητέ φίλε και κύριε Πρύτανι, Πήρα να σας γράψω δυο λόγια ευχετήρια για το νέο χρόνο, και ο λόγος ήθελε να γίνη στίχος. Υπέκυψα στο θέλημά του, καθώς βλέπετε στην άλλη σελίδα του φύλλου. Τολμώ να σάς το στείλω με τα αισθήματά μου τιμής ξεχωριστής, αγάπης και ευγνωμοσύνης. Γνωρίζω πως δεν εδιστάσατε να φέρετε το όνομα και το έργο ενός Έλληνος ποιητού σ' έναν αγώνα παγκόσμιο [για το Νόμπελ], και από φιλοπατρίας ακόμη ορμή, πράγμα που ο ποιητής εξακολουθεί να το βλέπει μία ωραία χίμαιρα. Σας εύχομαι με υγείαν κ' ευτυχίαν να περάσετε το 1926. Κ. Παλαμάς. 31 Δεκεμβρίου 1925». Με το συνοδευτικό ποίημα ο Παλαμάς εκθειάζει τα ποιητικά χαρίσματα του Μενάρδου που κατορθώνει, με τις ποιητικές του μεταφράσεις, να αναβιώνει τη φωνή του Όμηρου και του Μουσαίου:
Στο Σίμο Μενάρδο
Κ' η του Oμήρου φωνή και του Μουσαίου!
Ποίημα καινούριο ο στίχος που την κάνει,
και του παρνασσικού χορού του αρχαίου
του πλέκεις δροσοστάλαχτο στεφάνι.
Της τιμής χαιρέτισμα το φέρνεις
και στου καιρού του νέου μας το λυράρη,
και την καρδιά σου αδίσταχτα τη γέρνεις,
φως ιλαρό στων ταπεινών τη χάρη.
Στους που ζούμε καιρούς τι ακόμα μένει
που να στέκεται πιο άξιο στη ζωή;
Ποιός ξέρει; Μπορεί εκείνος που τού ευφραίνει
τ' όνειρο της Πολύμνιας η πνοή.
31/12/1925
Κωστής Παλαμάς».
Ποίημα καινούριο ο στίχος που την κάνει,
και του παρνασσικού χορού του αρχαίου
του πλέκεις δροσοστάλαχτο στεφάνι.
Της τιμής χαιρέτισμα το φέρνεις
και στου καιρού του νέου μας το λυράρη,
και την καρδιά σου αδίσταχτα τη γέρνεις,
φως ιλαρό στων ταπεινών τη χάρη.
Στους που ζούμε καιρούς τι ακόμα μένει
που να στέκεται πιο άξιο στη ζωή;
Ποιός ξέρει; Μπορεί εκείνος που τού ευφραίνει
τ' όνειρο της Πολύμνιας η πνοή.
31/12/1925
Κωστής Παλαμάς».
Τον Νοέμβριο 1933, σε φιλολογικό μνημόσυνο για τον Σίμο Μενάρδο, στην Ακαδημία Αθηνών, κύριος ομιλητής ήταν μία από τις μεγαλύτερες μορφές της νεοελληνικής φιλόλογίας, ο Ιωάννης Συκουτρής (καθηγητής στο Παγκύπριο Ιεροδιδασκαλείο Λάρνακας 1922-1924), ο οποίος ανέφερε και τα ακόλουθα για τον τιμώμενο] :
Άνθρωπος αληθινά εξευρωπαϊσμένος ο Μενάρδος, ησθάνετο ότι η μεγάλη ζημιά της πνευματικής μας ζωής, η κατάρα, νομίζει κανείς, του πνευματικού μας βίου από των Βυζαντινών και εξής, είναι η φυγή από την πραγματικότητα, η ανικανότης μας ν’ αντικρύσωμεν ανδρικά και ρεαλιστικά την ζωήν. Αντ’ αυτού καταφεύγομεν είς άγονον και ομφαλοσκοπικόν παρελθοντισμόν, ή χειρότερον ακόμη, λησμονούντες ότι δια το μέλλον εργάζεται γόνιμα και μόνιμα, όστις εργάζεται αληθινά δημιουργικώς δια το παρόν. Και αυτός ο συνεσταλμένος και φιλήσυχος έβλεπεν, ησθάνετο καλύτερα, πόση ανανδρεία κρύπτεται εις εκείνους, οι οποίοι αποστρέφουν το πρόσωπον είτε από το παρελθόν είτε από το παρόν.
Άνθρωπος αληθινά εξευρωπαϊσμένος ο Μενάρδος, ησθάνετο ότι η μεγάλη ζημιά της πνευματικής μας ζωής, η κατάρα, νομίζει κανείς, του πνευματικού μας βίου από των Βυζαντινών και εξής, είναι η φυγή από την πραγματικότητα, η ανικανότης μας ν’ αντικρύσωμεν ανδρικά και ρεαλιστικά την ζωήν. Αντ’ αυτού καταφεύγομεν είς άγονον και ομφαλοσκοπικόν παρελθοντισμόν, ή χειρότερον ακόμη, λησμονούντες ότι δια το μέλλον εργάζεται γόνιμα και μόνιμα, όστις εργάζεται αληθινά δημιουργικώς δια το παρόν. Και αυτός ο συνεσταλμένος και φιλήσυχος έβλεπεν, ησθάνετο καλύτερα, πόση ανανδρεία κρύπτεται εις εκείνους, οι οποίοι αποστρέφουν το πρόσωπον είτε από το παρελθόν είτε από το παρόν.
ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ ΣΙΜΟΥ ΜΕΝΑΡΔΟΥ:
• Η Ρήγαινα, 1901
• Τοπωνυμικαί και λαογραφικαί μελέται
• Περί των ονομάτων των Κυπρίων, 1904
• Θρήνος της Κύπρου, 1906
• Τοπωνυμικόν της Κύπρου, 1907
• The value of byzantine and modern greek in hellenic studies: an inaugural lecture delivered before the university, 1908 (1909)
• Δύο Ζακυνθηνοί ποιηταί, 1910
• Επιτύμβιοι επιγραφαί εκ Κύπρου, 1910
• Η εν Κύπρω Ιερά Μονή της Παναγίας του Μαχαιρά, 1914
• Πανηγυρικός εις την προέλασιν του ελληνικού στρατού : εκφωνηθείς τη 13 Μαίου 1920 / Μενάρδος, Σίμος, ; Πολέμης, Ιωάννης, 1920
• 1821-1921 : Tρεις λόγοι / Σίμου Μενάρδου, 1921
• Ο κριτής των κριτών : απάντησις, 1923
• Στέφανος, Εκλογαί αρχαίων ποιημάτων / κατά μετάφρασιν Σίμου Μενάρδου, 1924
• Λόγος εκφωνηθείς εν τη μεγάλη αιθούση του Πανεπιστημίου τη 28 Φεβρουαρίου 1926 κατά την ανάληψιν της πρυτανείας του Πανεπιστημιακού έττους 1925-1926, 1926
• Περί των τοπικών επιθέτων της νεωτέρας ελληνικής, 1927
• Επιγράμματα , 1930
• Περί τοπωνυμίων της νήσου Τήνου, Πρακτικά της Ακαδημίας Αθηνών
• Ενας χαρακτηρισμός: ο Ψυχάρης, η δημοτική, η εποχή του
• Γλωσσικαί μελέται
• Εμμανουήλ Ροΐδης
• Ποιοί ήσαν ο Τσάκωνες
• Εξέλιξις και προφορά της ελληνικής : τέσσερα οξφορδιανά μαθήματα
• Η Ρήγαινα, 1901
• Τοπωνυμικαί και λαογραφικαί μελέται
• Περί των ονομάτων των Κυπρίων, 1904
• Θρήνος της Κύπρου, 1906
• Τοπωνυμικόν της Κύπρου, 1907
• The value of byzantine and modern greek in hellenic studies: an inaugural lecture delivered before the university, 1908 (1909)
• Δύο Ζακυνθηνοί ποιηταί, 1910
• Επιτύμβιοι επιγραφαί εκ Κύπρου, 1910
• Η εν Κύπρω Ιερά Μονή της Παναγίας του Μαχαιρά, 1914
• Πανηγυρικός εις την προέλασιν του ελληνικού στρατού : εκφωνηθείς τη 13 Μαίου 1920 / Μενάρδος, Σίμος, ; Πολέμης, Ιωάννης, 1920
• 1821-1921 : Tρεις λόγοι / Σίμου Μενάρδου, 1921
• Ο κριτής των κριτών : απάντησις, 1923
• Στέφανος, Εκλογαί αρχαίων ποιημάτων / κατά μετάφρασιν Σίμου Μενάρδου, 1924
• Λόγος εκφωνηθείς εν τη μεγάλη αιθούση του Πανεπιστημίου τη 28 Φεβρουαρίου 1926 κατά την ανάληψιν της πρυτανείας του Πανεπιστημιακού έττους 1925-1926, 1926
• Περί των τοπικών επιθέτων της νεωτέρας ελληνικής, 1927
• Επιγράμματα , 1930
• Περί τοπωνυμίων της νήσου Τήνου, Πρακτικά της Ακαδημίας Αθηνών
• Ενας χαρακτηρισμός: ο Ψυχάρης, η δημοτική, η εποχή του
• Γλωσσικαί μελέται
• Εμμανουήλ Ροΐδης
• Ποιοί ήσαν ο Τσάκωνες
• Εξέλιξις και προφορά της ελληνικής : τέσσερα οξφορδιανά μαθήματα
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου