ΒΙΒΛΙΟ : ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ ΘΩΜΑΣ Η ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΕΝΩΤΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ, 1931- 1940: ΟΙ ΒΡΕΤΑΝΙΚΕΣ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ ΚΑΙ Η ΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΝ
Η διδακτορική διατριβή πραγματοποιήθηκε στο τμήμα ιστορίας και αρχαιολογίας της φιλοσοφικής σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και κυκλοφόρησε αμέσως σε βιβλίο. Γράφει ο συγγραφέας στο πρόλογό του:
"Το βράδυ της 21ης Οκτωβρίου 1931 οι φλόγες τύλιγαν το βρετανικό κυβερνείο στη Λευκωσία, σηματοδοτώντας την πρώτη μαζική και βίαιη αντιπαράθεση των Ελλήνων Κυπρίων με την αποικιακή εξουσία μετά από 53 χρόνια βρετανικής κατοχής. Η εξέγερση του Οκτωβρίου του 1931, γνωστή στην κυπριακή ιστοριογραφία ως «Οκτωβριανά», αποτελεί ορόσημο στην ιστορία του κυπριακού ενωτικού κινήματος, καθώς είναι ο πρώτος μεγάλος σταθμός στο δυναμικό αγώνα των Κυπρίων για αυτοδιάθεση και Ένωση, σ’ ένα νέο επίπεδο, που ξέφευγε από τη μέχρι τότε ακολουθούμενη τακτική των ψηφισμάτων, υπομνημάτων και «πρεσβειών»· ο δεύτερος μεγάλος σταθμός είναι φυσικά ο ένοπλος αγώνας του 1955-1959. Παράλληλα, η εξέγερση του 1931 αποτελεί κομβικό σημείο στην ιστορία της λεγόμενης «Αγγλοκρατίας» (1878-1960), καθώς σηματοδότησε τη ριζική αλλαγή της αποικιοκρατικής πολιτικής στο νησί και την επιβολή ενός απολυταρχικού καθεστώτος καθ’ όλη τη δεκαετία που ακολούθησε, της γνωστής ως «Παλμεροκρατίας», ενώ συνάμα καθόρισε σε πολύ μεγάλο βαθμό τις μετέπειτα εξελίξεις στο Κυπριακό. Με τα δεδομένα που επικρατούσαν, οι πρωτοβουλίες για την προώθηση του ζητήματος πέρασαν στο εξωτερικό, με το επίκεντρο του ενωτικού αγώνα να μετατίθεται στην Αθήνα. Πρωταρχική φιλοδοξία της παρούσας εργασίας είναι να καλύψει ένα κενό στη σχετική ιστοριογραφία, το οποίο αφορά την ενωτική κίνηση που αναπτύχθηκε στην Αθήνα τη δεκαετία του 1930, τις αντιδράσεις των Βρετανών ιθυνόντων, καθώς και τη στάση των ελληνικών κυβερνήσεων. Μέσα στο γενικότερο αυτό πλαίσιο, βασική επιδίωξη –και ελπίζουμε συνεισφορά στη σχετική βιβλιογραφία– είναι η παρουσίαση άγνωστων πτυχών της δράσης και εν γένει παρουσίας των Κυπρίων στην Αθήνα: των φοιτητών, των διαφόρων κυπριακών οργανώσεων και, μετά το 1931, των όσων εξόριστων της οκτωβριανής εξέγερσης κατόρθωσαν τελικά να καταφύγουν στο ελληνικό έδαφος. Παράλληλα, επιχειρείται η καταγραφή και αξιολόγηση της ελλαδικής συμπαράστασης στον κυπριακό αγώνα και το ενωτικό αίτημα, όπως αυτή εκφράστηκε μέσω οργανώσεων, συλλόγων, σωματείων, επίσημων φορέων και του αθηναϊκού Τύπου. Η υποστήριξη αυτή εκδηλώθηκε με πρωτοφανή ένταση και θέρμη κατά τη διάρκεια της εξέγερσης, και παρότι ακολούθησε, όπως ήταν φυσικό, φθίνουσα πορεία στα επόμενα χρόνια, αποτέλεσε σημαντικό παράγοντα στον ενωτικό αγώνα των Κυπρίων και τον πρόδρομο της ακόμη μεγαλύτερης και δυναμικότερης συμπαράστασης και αλληλεγγύης κατά τη δεκαετία του 1950, ιδιαίτερα δε κατά την περίοδο του αγώνα της ΕΟΚΑ. Η εργασία κινείται ουσιαστικά σε τρεις άξονες: καταρχάς, εξετάζονται οι αλυτρωτικές προσπάθειες στην Αθήνα, είτε αυτές προέρχονταν από διάφορες κυπριακές και ελλαδικές οργανώσεις (με πρωταγωνιστές τους εξορίστους των Οκτωβριανών), είτε από τον αθηναϊκό Τύπο. Κατά δεύτερο λόγο, μελετώνται οι βρετανικές αντιδράσεις απέναντι στην ενωτική κίνηση της ελληνικής πρωτεύουσας. Οι αντιδράσεις αυτές, έχοντας ως πηγή προέλευσης τις αποικιακές αρχές της Κύπρου ή το Λονδίνο, εκδηλώνονταν μέσω της βρετανικής πρεσβείας των Αθηνών. Ο τρίτος άξονας είναι η στάση των ελληνικών κυβερνήσεων απέναντι στα τεκταινόμενα αλλά και γενικότερα στο κυπριακό ζήτημα. Με βάση τους άξονες αυτούς έχουν διαμορφωθεί εν πολλοίς και τα τρία μέρη της εργασίας. Συγκεκριμένα, στο πρώτο εξετάζονται εν συντομία τα αίτια και τα γεγονότα της εξέγερσης του 1931, και αναλυτικότερα η στάση του επίσημου ελληνικού κράτους, καθώς και η ευρύτερη απήχηση που είχαν τα Οκτωβριανά στον ελλαδικό χώρο και ιδιαίτερα στην Αθήνα. Στο δεύτερο μέρος, αφού αρχικά παρουσιαστεί σε γενικές γραμμές το καθεστώς της Παλμεροκρατίας στην Κύπρο, γίνεται προσπάθεια για μια αναλυτική περιγραφή της πολιτικής των ελληνικών κυβερνήσεων στο Κυπριακό κατά τη δεκαετία του 1930, στις διάφορες μορφές του: στην επίσημη στάση απέναντι στο ζήτημα, στο θέμα των Κυπρίων εξορίστων του 1931, στις εκδηλώσεις συμπαράστασης υπέρ του κυπριακού αγώνα στην Αθήνα. Παράλληλα, εξετάζεται η βρετανική πολιτική απέναντι στις ελληνικές κυβερνήσεις και το προξενείο της Ελλάδας στην Κύπρο, καθώς και οι αντιδράσεις για την όποια ενωτική κίνηση επί ελλαδικού εδάφους. Το τρίτο –και ίσως σημαντικότερο– μέρος της εργασίας αφιερώνεται στην ενωτική δράση των Κυπρίων της Αθήνας (περιλαμβανομένου και αριθμού των απελαθέντων της οκτωβριανής εξέγερσης), καθώς και στην ελλαδική συμπαράσταση στον κυπριακό αγώνα, κυρίως μέσω της Κεντρικής υπέρ της Κύπρου Επιτροπής και του αθηναϊκού Τύπου. Ένα τελευταίο κεφάλαιο παρουσιάζει τις λιγοστές φωνές που ακούστηκαν κατά την υπό εξέταση περίοδο υπέρ μιας εναλλακτικής γραμμής στο ζήτημα, αυτή της αυτονομίας, ως ενδιάμεσο σταθμό προς την Ένωση. Το ανέκδοτο αρχειακό υλικό που χρησιμοποιήθηκε αντλήθηκε από μια πληθώρα αρχείων, σε Αθήνα, Λευκωσία και Λονδίνο. Βασικότερη πηγή υπήρξε μέρος του ογκωδέστατου υλικού των αρχείων του υπουργείου Αποικιών (Colonial Office), του βρετανικού υπουργείου Εξωτερικών (Foreign Office), και της βρετανικής πρεσβείας στην Αθήνα, τα οποία φυλάσσονται στα National Archives, στο Λονδίνο. Εξίσου σημαντικές πηγές υπήρξαν το αρχείο του ελληνικού υπουργείου Εξωτερικών και το προσωπικό αρχείο του Φίλιππου Δραγούμη, που φυλάσσεται στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη στην Αθήνα. Χρησιμοποιήθηκε ακόμη υλικό από το αρχείο του Ελευθέριου Βενιζέλου (Ιστορικά Αρχεία Μουσείου Μπενάκη) και (σε ελάσσονα βαθμό) του Ανδρέα Μιχαλακόπουλου (ΕΛΙΑ). Κατά δεύτερο λόγο, η έρευνα συμπεριέλαβε το Κρατικό Αρχείο Κύπρου και το Αρχείο της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Κύπρου. Στο πρώτο, η έρευνα επικεντρώθηκε στους σχετικούς με το θέμα της εργασίας φακέλους του αρχείου της Αρχιγραμματείας, δηλαδή του αρχείου του αποικιακού γραμματέα, δεύτερου τη τάξει στην αποικία μετά τον κυβερνήτη. Όσον αφορά το δεύτερο αρχείο, οι πρωτογενείς πηγές προέρχονται από το αρχείο του αρχιεπισκόπου Κυρίλλου Γ΄, του τοποτηρητή του αρχιεπισκοπικού θρόνου Λεοντίου, και του αρχιεπισκόπου Μακαρίου Β΄ (ως μητροπολίτη Κυρηνείας). Βασική πηγή αποτέλεσε ακόμη ο αθηναϊκός Τύπος της εποχής, με έμφαση κυρίως στις εφημερίδες Εστία και Πρωία, οι οποίες πρωταγωνίστησαν στην ελλαδική συμπαράσταση υπέρ του ενωτικού αγώνα των Κυπρίων κατά την εξεταζόμενη περίοδο. Παράλληλα, σε μικρότερο βαθμό, προσέτρεξα στις κυπριακές εφημερίδες, και ιδιαίτερα στη μεγαλύτερη και εγκυρότερη εξ αυτών, την Ελευθερία. Επίσης, γίνεται χρήση της επίσημης εφημερίδας της αποικιακής κυβέρνησης, ενώ σημαντική πηγή πληροφοριών αποτελεί το επίσημο περιοδικό της Εκκλησίας της Κύπρου Απόστολος Βαρνάβας. Στην εργασία χρησιμοποιείται συνήθως ο όρος «Ελληνοκύπριοι» (συνεκδοχικά) για να δηλώσει τους Έλληνες της Κύπρου, παρότι δεν βρίσκεται πουθενά στην ελληνική γλώσσα μέχρι το 1960, έχει όμως επικρατήσει σήμερα. Ανάλογα δεδομένα (με κάποιες βέβαια διαφορές) ισχύουν και για τον όρο «Τουρκοκύπριοι». Όσον αφορά δε την «Αγγλοκρατία», ήταν όρος της εποχής (παρότι το σωστό θα ήταν «Βρετανοκρατία») και έχει καθιερωθεί στη βιβλιογραφία. Τέλος, να σημειωθεί ότι στα αποσπάσματα από εφημερίδες ή επιστολές που παρατίθενται στην εργασία, προτιμήθηκε να διατηρηθεί η ακριβής γραφή της εποχής. Κατά τη μακροχρόνια και επίπονη διαδικασία της έρευνας και αξιολόγησης των πρωτογενών πηγών υπήρξαν αρκετές δυσκολίες, οι οποίες, δυστυχώς, πολλές φορές οφείλονταν στον ανθρώπινο παράγοντα. Σε κάθε περίπτωση πάντως, οι περισσότερες από αυτές κατέστη τελικά δυνατό να υπερκερασθούν. Για την επίλυση δε διαφόρων ζητημάτων που συνεχώς προέκυπταν κατά τη συγγραφή της εργασίας, χρήσιμες ήταν οι απόψεις καθηγητών και ερευνητών."
Σπύρος Δημητρίου
ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ ΘΩΜΑΣ Η ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΕΝΩΤΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ, 1931- 1940: ΟΙ ΒΡΕΤΑΝΙΚΕΣ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ ΚΑΙ Η ΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΝ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΕΝ ΤΥΠΟΙΣ ΛΕΥΚΩΣΙΑ 2015
Βιβλιοθήκη : Δρ. Σπύρου Δημητρίου
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου