Απρίλιος 1941. Ο Αντισυνταγματάρχης(Ανχης) Γεώργιος Γρίβας και η υποχώρηση της ΙΙας Μεραρχίας από τα αλβανικά βουνά.

Σπύρος Δημητρίου

Αντιπρόεδρος Ιδρύματος Στρατηγού Γεωργίου Γρίβα – Διγενή

Ο Αντισυνταγματάρχης Γεώργιος Γρίβας βρίσκεται στην έδρα της II Μεραρχίας από τις 23 Ιανουαρίου 1941, αντικαθιστώντας τον Αντισυνταγματάρχη πεζικού Χριστοδουλίδη Δημήτριο, στη θέση του Επιτελάρχη.

Η ΙΙα Μεραρχία ανήκε στη δύναμη του Α΄ Σώματος Στρατού (Α΄ Σ.Σ) και είχε διοικητή τον υποστράτηγο Γεώργιο Λάβδα. Στην II Μεραρχία ανήκε το 3^ο Σύνταγμα Πεζικού, το 34^ο Σύνταγμα Πεζικού (ήταν στην VIII Μεραρχία και επανήλθε στις 4 Δεκεμβρίου), το 36^ο Σύνταγμα Πεζικού,  το 39^ο Σύνταγμα Ευζώνων (ήταν στην VIII Μεραρχία και επανήλθε στις 16 Νοεμβρίου), το II Σύνταγμα Πυροβολικού και η II Ομάδα Αναγνωρίσεως.

Ο διοικητής της II Μεραρχίας, υποστράτηγος Γεώργιος Λάβδας, ήταν λίγο μεγάλος κι έτσι μεγάλο βάρος της διοίκησης έπεφτε στον Επιτελάρχη. Ο αεικίνητος Αντισυνταγματάρχης Γεώργιος Γρίβας όργωσε το μέτωπο της Μεραρχίας, εμψυχώνοντας του στρατιώτες και τους αξιωματικούς του. Επίσης, κατέστρωσε τα  σχέδια της αμυντικής διάταξης, αλλά και τα επιχειρησιακά σχέδια για τις επιθετικές εξορμήσεις των μονάδων της Μεραρχίας. Ήταν η «ψυχή» της Μεραρχίας.

Από την Ιστορία της II Μεραρχίας του Γ.Ε.Σ, γράφουμε συνοπτικά την δραστηριότητά της από την αρχή του χρόνου, μέχρι την Γερμανική επίθεση στις 6 Απριλίου 1941:

 «Η II Μεραρχία από της 1^ης Ιανουαρίου 1941, μεταπεσούσα εις αμυντικήν διάταξιν, κατείχε τον νοτιανατολικώς Τεπελενίου τομέα, συμπεριλαμβάνοντα τα χωρία Μαλέσοβα, Χόρμοβα, και τον ορεινόν όγκον Μπούζει Σεφέρ Αγιάτ. Εν τη τοποθεσία ταύτη  η Μεραρχία απέκρουσε επιτυχώς εξαπολυθείσας κατά του δεξιού της επιθέσεις.

Την 15^ην Φεβρουαρίου επαναλήφθησαν αι επιθετικαί ενέργειαι δια των 34^ου και 39^ου Συνταγμάτων προς Μεστάνι-Πέκλι, καταληφθείσης της κορυφής Γκόλιτο επί του χιονοσκεπούς όρους Νεμέρσκα. Κατ’ αυτάς συνελήφθησαν αιχμάλωτοι 34 αξιωματικοί και 775 οπλίται. Αι επιχειρήσεις διεκόπησαν την 20^ην Φεβρουαρίου λόγω ενσκηψάσης σφοδρής χιονοθυέλλης. Η επίθεσις επανελήφθη την 7^η Μαρτίου δια του 34^ου Συντάγματος και του διατεθέντος εκ της IV Μεραρχίας 11^ου τοιούτου. Την 8^η Μαρτίου το 34^ο Σύνταγμα, κατόπιν σκληρού αγώνος σώματος προς σώμα, καθ’ όν εχρησιμοποιήθησαν ακόμη και λίθοι, κατέλαβε το ισχυρώς ωργανωμένον ύψωμα 739, διαλύσαν  το κατέχον τούτο ιταλικόν τάγμα, ούτινος συνέλαβε τον ταγματάρχην διοικητήν μετά του επιτελείου του και περί 300 οπλίτες αιχμαλώτους.

Κατά την αρξαμένην την 9^ην Μαρτίου μεγάλην εαρινήν ιταλικήν επίθεσιν, η Μεραρχία υπέστη σοβαρούς βομβαρδισμούς. Εκτοξευθείσαι την 18^ην και 24^ην Μαρτίου ισχυραί επιθέσεις κατά του δεξιού της απεκρούσθησαν επιτυχώς».

Η Γερμανική επίθεση βρήκε τον Ελληνικό Στρατό στα αλβανικά βουνά να κατέχει δεσπόζουσα θέση, μετά τις νίκες έναντι των Ιταλών και με ηθικό πολύ υψηλό. Η ΙΙα Μεραρχία, όπως γράψαμε ανήκε στο Α΄ Σώμα Στρατού(Α΄ Σ.Σ.) που μαζί με το Β΄Σ.Σ αποτελούσαν το Τμήμα Στρατιάς Ηπείρου(Τ.Σ.Η.).

Μετά την κατάρρευση του μετώπου και την επέκταση των Γερμανικών δυνάμεων προς ο εσωτερικό της χώρας αποφασίστηκε ο υποχωρητικός ελιγμός της ΤΣΗ. Οι αμυντικές επιχειρήσεις ξεκίνησαν στον τομέα του Α΄Σ.Σ στις 14 και 15 Απριλίου 1941. Η ΙΙα Μεραρχία κατείχε τον τομέα νοτιοδυτικά της Κλεισούρας εκατέρωθεν του Δρίνου ποταμού, με το 3^ο και το 2/39 σύνταγμα στη πρώτη γραμμή και τα 36^ο και 34^ο συντάγματα σε εφεδρεία της Μεραρχίας και του Α΄ Σώματος Στρατού. Είχε δώσει σφοδρές μάχες κατά τους μήνες Φεβρουάριο και τον Μάρτιο με αρκετές απώλειες, χωρίς όμως να χάσει τα εδάφη της.

Το πρωί της 14^ης Απριλίου 1941, οι Ιταλοί επιτέθηκαν σ’ ολόκληρο τον τομέα του Α΄Σ.Σ. με στόχο την επέκτασή τους αλλά και για να βολιδοσκοπήσουν την αντίσταση των ελληνικών δυνάμεων λόγω της ραγδαίας προέλασης των Γερμανών. Στον τομέα της ΙΙας Μεραρχίας οι ιταλικές δυνάμεις επιτέθηκαν μετά από προετοιμασία του πυροβολικού τους για να καταλάβουν την τοποθεσία ανατολικά του Δρίνου ποταμού. Η επίθεση συνετρίβη με μεγάλες απώλειες των Ιταλών. Τα καταληφθέντα προκεχωρημένα σημεία τα επανακατέλαβαν οι δυνάμεις της ΙΙας Μεραρχίας το απόγευμα, χωρίς να χρησιμοποιηθούν οι εφεδρείες της. Οι ιταλικές επιθέσεις συνεχίστηκαν και την επόμενη μέρα στο μέτωπο του Α΄Σ.Σ.

Η γενική κατάσταση του ΤΣΗ το πρωί της 16 Απριλίου ήταν ανησυχητική  λόγω των εξελίξεων στην δυτική Μακεδονία. Επίσης υπήρχε κίνδυνος και από την ανατολική πλευρά και μάλιστα την στιγμή που ο υποχωρητικός ελιγμός βρισκόταν σε εξέλιξη. Το Α΄Σ.Σ δεν είχε αρχίσει ακόμη την υποχώρησή του περιμένοντας να ολοκληρωθεί ο ελιγμός της στρατιάς Ηπείρου. Το πιο ανησυχητικό φαινόμενο  στην όλη κατάσταση ήταν η πτώση του ηθικού στο στράτευμα με κρούσματα ανυπακοής και διαρροή οπλιτών προς τα μετόπισθεν. Έγινε σύσκεψη στη έδρα της ΤΣΗ για την αντιμετώπιση της κατάστασης. Τα νέα που έρχονταν από την Αθήνα δεν άφηναν και πολλά περιθώρια.

Στις 16 Απριλίου το ΤΣΗ διέταξε την συνέχιση του υποχωρητικού ελιγμού. Τη ίδια μέρα ξεκίνησε και η σύμπτυξη του Α΄Σ.Σ κατά τον άξονα Παλαιόκαστρο-Αργυρόκαστρο-Κακαβιά-Ζίτσα.

Η ΙΙα Μεραρχία του Ανχη Γρίβα θα συνεπτύσσετο  στη ζώνη μεταξύ Δρίνου ποταμού και της οροσειράς Νεμέρτσκα με το 36^ο και 29^ο σύνταγμα. Στα δυτικά του Δρίνου βρισκόταν το 3^ο σύνταγμα με ένα τάγμα πολυβόλων και στην περιοχή Τσέπα το 34^ο σύνταγμα που βρισκόταν εκεί θα υπάγονταν στην VIII Μεραρχία. Στη συνέχεια η Μεραρχία θα συνεπτύσσετο στον άξονα της ημιονικής οδού Γκλάμποβα-Ερρινδή Δοξάτι-Λιέτοβιτς-Λιμπόχοβο-Επισκοπή. Η έναρξη της υποχώρησης θα ξεκινούσε την νύχτα 16 προς 17 Απριλίου. Η πρώτη αμυντική τοποθεσία του ελιγμού της ΙΙας Μεραρχίας κατελήφθη το απόγευμα τη; 16^ης Απριλίου από δυο εφεδρικά τάγματα, το σε 36^ο σύνταγμα-μείον ένα τάγμα- κινήθηκε και κατέλαβε την επόμενη μέρα, την δεύτερη τοποθεσία στα υψώματα Κεσαράτι-Κρίνα και υψώματα Αγίας Τριάδας, όπου και εγκαταστάθηκε την νύχτα της 17^ης Απριλίου 1941. Τα τμήματα που ήταν σε επαφή απαγκιστρώθηκαν χωρίς να γίνουν αντιληπτά από τον εχθρό. Το απόγευμα της 17^ης ο εχθρός ήρθε σε επαφή  με την πρώτη τοποθεσία στο ύψωμα Στρακοβέτς νότια του Γκλαμπόβου προς Παλαιόκαστρο. Η επαφή εκδηλώθηκε με πυρά  και κατά την διάρκεια της νύχτας και με την βοήθεια της έντονης ομίχλης επιτέθηκαν σε ελληνικά τμήματα της ΙΙας Μεραρχίας στην περιοχή Αγίου Γεωργίου-Γκλαμπόβου αναγκάζοντας αυτά να συμπτυχθούν. Ο Δ/της του 39^ου σύντάγματος ευζώνων ευρισκόμενος εκεί επιτέθηκε και ανακατέλαβε τις θέσεις. Στην περιοχήανατολικά του Δρίνου και έναντι της ζώνης του ΙΙΙ/36 Τάγματος, ο εχθρός προσπάθησε να προσεγγίσει τις θέσεις του τάγματος  με πλωτά μέσα στέλνοντας ταυτόχρονα δυνάμεις  προς τον πεδινό διάδρομο στην ανατολική όχθη του Δρίνου ποταμού. Η ιταλική προσπάθεια απέτυχε έχοντας υποστεί αρκετή φθορά. Στη συνέχεια η σύμπτυξη των δυνάμεων της ΙΙας Μεραρχίες έγινε χωρίς προβλήματα. Το 3^ο Σύνταγμα  επανήρθε στη ζώνη της Μεραρχίας  και ετέθη στην εφεδρεία. Έως και της 20 Απριλίου 1941 ο εχθρός δε  ήρθε σε επαφή με τη τοποθεσία των τμημάτων της ΙΙας Μεραρχίας.

Οι εξελίξεις που ακολούθησαν ήταν ραγδαίες με την αυτοκτονία του Πρωθυπουργού Κορυζή, την συνθηκολόγηση του Τσολάκογλου και την φυγή της Ελληνικής Κυβέρνησης και του Βασιλιά στην Κρήτη. Στις 23 Απριλίου παραιτήθηκε και ο Αρχιστράτηγος Παπάγος. Το Α΄Σ.Σ ήταν υπό διάλυση με τις διαρροές των στρατιωτών και των μονάδων να γίνονται ανεξέλενκτα . Όμως ο Επιτελάρχης της ΙΙας Μεραρχίας Ανχης Γεώργιος Γρίβας συνέχιζε την υποχώρηση της Μεραρχίας συντεταγμένα χωρίς να παρατηρηθούν φαινόμενα διάλυσης. Σε σήμα του προς το Α΄Σ.Σ αναφερόμενος στα γεγονότα διάλυσης ανέφερε μεταξύ άλλων : «..ουδέποτε διενοήθη να συμπτυχθή(η ΙΙα Μεραρχία) άνευ διαταγής των προισταμένων της αρχών, αν όμως διαταχθή να καταθέση τα όπλα και να παραδοθή εις τους εχθρούς, θα ενεργήση μόνον ότι υπαγορεύει η τιμή, το όνομα και η πολεμική ιστορία της».

Η ΙΙα Μεραρχία κινήθηκε προς την περιοχή Πωγωνίου στις 22 Απριλίου. Ο Αντισυνταγματάρχης Γρίβας εισηγήθηκε στον Υποστράτηγο Λάβδα να μην παραδώσουν τον οπλισμό τους στους Γερμανούς, θεωρώντας αυτήν την πράξη ατιμωτική. Ο Υποστράτηγος Λάβδας συμφώνησε. Επίσης ο Ανχης Γρίβας εισηγήθηκε να δημιουργηθεί ένα κλιμάκιο από αξιωματικούς και στρατιώτες έμπιστους και ψυχωμένους και να μεταβούν στα μετόπισθεν να χτυπήσουν τον εχθρό. Όμως η έντονη παρουσία των Γερμανών και οι συνεχείς βομβαρδισμοί των συνόρων δεν άφηνα πολλά περιθώρια. Τελικά η ΙΙα Μεραρχία μετακινήθηκε νοτιότερα στην περιοχή Αυγό,Ν. Μπιζανίου αφού παρέδωσε τον οπλισμό της στο Πεδινό, πλήν του 3^ου Συντάγματος. Αποφασίσθηκε η διάλυση της μεραρχίας  και οι άνδρες της μετακινήθηκαν ως εξής:

Το 3^Ο Σύνταγμα παρέδωσε τον οπλισμό στο Θεριακίσι την 26^η Απριλίου 1941 και κινήθηκε με το 34^ο Σύνταγμα μέσω Άρτας-Αγρινίου-Μεσολογγίου όπου έφτασαν στις 6 Μαίου 1941 και μετά από δυο μέρες διαλύθηκαν.

Το 36^ο Σύνταγμα κινήθηκα προς Φιλιππιάδα κι από εκεί ένα μέρος πήγε προς Αγρίνιο και ένα μέρος προς Λαμία που έφτασε στις 4-5-41 και εκεί διαλύθηκε.

Στο μοναδικό Σύνταγμα που παρατηρήθηκε κάποια ελαφρά διάλυση ήταν το 39^ο που ακολούθησε την διαδρομή του 3^ου και 34^ου Συντάγματος όπου οι άνδρες του έφτασαν στο Μεσολόγγι στις 3-5-41 στην έδρα του συνάγματος, όπου και ακολούθησε η διάλυση.

Ο Δ/της της ΙΙας Μεραρχίας υποστράτηγος Λάβδας, ο Επιτελάρχης Ανχης Γεώργιος Γρίβας και ένα μέρος του επιτελείου αναχώρησαν στις 25 Απριλίου 1941 και μέσω του ορεινού δρομολογίου Προυσού-Λιδωρικίου-Αμφίσσης έφτασαν στην Αθήνα στις 8 Μαίου 1941. Η ηγεσία της ΙΙας Μεραρχίας δεν παρέδωσε τον οπλισμό της, τον κράτησε γιατί στο μυαλό τους άρχισαν κιόλας οι πρώτες σκέψεις για αντίσταση στον κατακτητή. Στην μονή Προυσού που έμειναν ένα βράδυ να ξαποστάσουν, πορευόμενοι προς Αθήνα, ο Ανχης Γρίβας είπε ότι δεν πρέπει να μείνουν με σταυρωμένα χέρια κι ότι κάτι πρέπει να γίνει για την λευτεριά της πατρίδας. Έτσι, εκεί πάρθηκε η πρώτη απόφαση για την δημιουργία αντιστασιακής οργάνωσης από αξιωματικούς και άνδρες της ΙΙας Μεραρχίας. Φτάνοντας στην Αθήνα αυτή η απόφαση θα έπαιρνε σάρκα και οστά τον Ιούνιο του 1941 με την δημιουργία της εθνικής αντιστασιακής οργάνωσης «Χ».

Πηγές:

Σπύρου Δημητρίου Στρατηγός Γεώργιος Γρίβας –Διγενής. Ο αρχηγός της ΕΟΚΑ ΕκδόσειςΠελασγόςΑθήνα2017

Γ.Ε.Σ/3^ο Επιτελικό Γραφείο, Η Ιστορία της II Μεραρχίας, Στρατιωτικό Τυπογραφείο, Αθήνα,Οκτώβριος1967

ΓΕΣ  Το τέλος μιας εποποιίας Απρίλιος 1941  Εκδόσεις ΔΙΣ-ΓΕΣ  Αθήνα 1959.

Παπαγεωργίου  Σπύρος  Ο Γρίβας και η «Χ». Το χαμένο αρχείο  Εκδόσεις Νέα Θέσις  Αθήνα 2004