Όσα πρέπει να ξέρετε για τις Συμφωνίες Ζυρίχης -Λονδίνου. Η δήλωση Μακαρίου για ανεξαρτησία και τα όσα επακολούθησαν

Του Νίκου Παπαναστασίου

ΝΕΑ πορεία – καταστροφική – για το Κυπριακό, σηματοδότησε η επίσκεψη της αντιπροέδρου του Συμβουλίου του Εργατικού Κόμματος της Βρετανίας στην Ελλάδα, Μπάρμπαρα Καστλ. Είχε φτάσει στην ελληνική πρωτεύουσα στις 16.9.1958 και είχε επαφές με την Ελληνική Κυβέρνηση για το Κυπριακό. Στις 22 του μηνός είχε συνάντηση με τον Μακάριο, μετά από την οποία ο Αρχιεπίσκοπος δήλωσε ότι αποδέχεται «δεσμευμένη ανεξαρτησία» ως λύση του Κυπριακού. Όπως γράφει στο Αρχείο του ο τότε Πρωθυπουργός της Ελλάδας Κ. Καραμανλής, για την εξέλιξη αυτή ο Μακάριος δεν είχε προσυνεννοηθεί με την Ελληνική Κυβέρνηση και ότι, ο λόγος που ενήργησε με τον τρόπο αυτό ήταν ο κίνδυνος να εφαρμοσθεί το σχέδιο Μακμίλαν.

ΣΥΜΦΩΝΑ με το κείμενο της συνέντευξης που ακολούθησε τη συνάντηση Μακαρίου-Καστλ, ο Αρχιεπίσκοπος είχε αναφέρει κατ’ αυτήν ότι, στην προσπάθειά του «να ευρεθεί τρόπος να αποκατασταθεί η ειρήνη εις την Κύπρο «και να σταματήση η αιματοχυσία από όλας τας πλευράς, εισηγούμαι όπως, μετά από μίαν καθορισμένην περίοδον αυτοκυβερνήσεως, η Κύπρος καταστεί ανεξάρτητος χώρα μη συνδεδεμένη με την Ελλάδα και την Τουρκία.

ΚΑΣΤΛ: Τούτο σημαίνει ότι θα είσθε διατεθειμένος να δεχθήτε ανεξαρτησίαν υπό τινους όρους;

ΜΑΚΑΡΙΟΣ: Μάλιστα. Θα είμεθα διατεθειμένοι να αποδεχθώμεν το καθεστώς ανεξαρτησίας δια την Κύπρον, υπό τον όρον ότι το καθεστώς αυτό δεν θα μεταβληθή είτε δε ενώσεως με την Ελλάδα, είτε διά διαμελισμού, είτε δι’ άλλου τρόπου, εκτός εάν τα Ηνωμένα Έθνη εγκρίνουν τοιαύτην μεταβολήν.

Κ: Ώστε τα Ηνωμένα Έθνη θα εγγυηθούν την ανεξαρτησίαν της Κύπρου;

Μ: Μάλιστα.

Κ: Τι διασφαλίσεις θα παρείχοντο εις την τουρκικήν κοινότητα της Κύπρου;

Μ: Εάν η πρότασίς μου γίνη αποδεχτή, είμεθα έτοιμοι να διαπραγματευθώμεν δια την παροχήν πλήρων εγγυήσεων εις την τουρκικήν μειονότητα.

Κ: Ποίον θα είναι το πρώτον βήμα για την εφαρμογήν της προτάσεώς σας;

Μ: Η βρετανική Κυβέρνησις μετ’ εκπροσώπου του κυπριακού λαού, πρέπει να επεξεργασθούν εν Σύνταγμα αυτοκυβερνήσεως. Όταν τούτο ετοιμασθή, θα λειτουργήση δια μίαν συμπεφωνημένην περίοδον, μετά την οποίαν θα ισχύση το καθεστώς της ανεξαρτησίας.

Κ: Νομίζετε ότι η πρότασίς σας θα αποκαταστήση την ειρήνην εις την Κύπρον;

Μ: Μάλιστα. Είμαι βέβαιος ότι, εφ’ όσον το Κυπριακόν πρόβλημα δεν θα είναι πλέον περιπεπλεγμένον ως εκ της αναμίξεως τρίτων, θ’ αποκατασταθή

εμπιστοσύνη και αρμονία μεταξύ του κυπριακού λαού…»

ΕΘΑΨΕ, δηλαδή, ο Μακάριος με μια μονοκοντυλιά τον προαιώνιο πόθο του κυπριακού ελληνισμού για Ένωση της νήσου με την Ελλάδα και αισθανόταν βέβαιος ότι η ανεξαρτησία «θα αποκαθιστούσε την εμπιστοσύνη και αρμονία μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων». Κάτι, βέβαια, που δεν έγινε, με πρώτον αίτιο τον Μακάριο, ο οποίος άλλα έλεγε τη μια μέρα και άλλα την άλλη, αλλά και εξ’ αιτίας της προδιαγεγραμμένης γραμμής των Τούρκων, να χρησιμοποιήσουν την όποια συμφωνία ως βάση για τη διχοτόμηση.

Μια αποκάλυψη για την «συμφέρουσα ανεξαρτησία»

ΓΙΑ τη στροφή του Μακαρίου προς την ανεξαρτησία και διαγραφή της αυτοδιαθέσεως, η Καστλ έσπευσε να ενημερώσει αμέσως τον Καραμανλή, αλλά και τις Κυβερνήσεις Βρετανίας και ΗΠΑ. Αυτό πείθει για την προσυνεννόηση που έγινε, αφού ο Καραμανλής δήλωσε, μετά από ενημέρωση που έτυχε από τη Κασλ, ότι «η Ελληνική Κυβέρνησις υποστηρίζει δι’ όλων των δυνάμεών της το αίτημα το Αρχιεπισκόπου περί ανεξαρτησίας». Εξ’ άλλου, ο Μακάριος δήλωσε αργότερα στη Νέα Υόρκη ότι για την ανεξαρτησία «τον ενεθάρρυναν αμερικανικοί κύκλοι».

ΠΙΟ αποκαλυπτική όμως υπήρξε η ομολογία του τότε υπουργού Εξωτερικών της Ελλάδας Ευάγγελου Αβέρωφ ( Αρχείο Ε. Αβέρωφ, Φ.12, χειρόγραφες σημειώσεις), ο οποίος έγραψε:

«Η ανεξαρτησία είχε συζητηθή και προηγουμένως. Η ιδέα είχε ωριμάσει και είχε κριθεί συμφέρουσα. Ίσως δεν έπρεπε να προβληθή όπως προεβλήθη, ίσως έπρεπε προηγουμένως να γίνουν ενδδοελληνικαί συνεννοήσεις ίσως έπρεπε να προταθή με όρους δια της διπλωματικής οδού, ίνα εμφανισθή ως έκτακτον γεγονός εις διεθνή διάσκεψιν, ήτις δεν θα την ανέμενεν. Ο μέγας Κύπριος ιεράρχης, γνωρίζων ότι η Ελληνική Κυβέρνησις δεν θα διεφώνη μαζί του, γνωρίζων ότι το θέμα είχε περιπλακεί επικινδύνως, καλλιεργών καλάς σχέσεις με τους ηγέτας του βρετανικού Εργατικού Κόμματος, έκρινε – και είχε το δικαίωμα να το κάμη – ότι έπρεπε να υποβάλη δημόσια την πρότασίν ταύτην».

Ο Καραμανλής υπέρ της ανεξαρτησιακής πολιτικής

ΚΑΡΑΜΑΝΛΗΣ και Καστλ είχαν συμφωνήσει, όπως η πρόταση Μακαρίου υιοθετηθεί επίσημα από το κυβερνών βρετανικό Εργατικό Κόμμα και, στη συνέχεια, εγκριθεί δημόσια από τον Καραμανλή. Έτσι και έγινε. Στις 29.9.58, ο Καραμανλής προέβη σε δήλωση, στην οποία ανέφερε ότι: «Εν όψει του αμέσου κινδύνου να επιδεινωθή η εν Κύπρω κατάστασις και να κλονισθούν κατά τρόπον ανεπανόρθωτον αι σχέσεις της Ελλάδος προς τους συμμάχους της, η Ελληνική Κυβέρνησις, εν πλήρη ομοφωνία μετά του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου, θα υποστηρίξη της λύσιν της ανεξαρτησίας».

Την πρόταση Μακαρίου για ανεξαρτησία είχαν απορρίψει τόσο η βρετανική όσο και η τουρκική Κυβέρνηση. Η Άγκυρα, μάλιστα, τη χαρακτήρισε τέχνασμα. Αντίθετα, στήριξη στην πρόταση εξέφρασε ο Γ.Γ. του ΝΑΤΟ Πολ Ανρί Σπάακ, με την προσθήκη, όμως, ότι «για την ανεξαρτησία χρειαζόταν η σύμφωνη γνώμη Ελλάδας, Τουρκίας και Βρετανίας». Ο Σπάακ προγραμμάτισε επίσης επίσκεψη στην Αθήνα, κατά την οποία υπέβαλε και σκέψεις για το Κυπριακό. Περί αυτών η Ελληνική Κυβέρνηση ενημέρωσε τον Μακάριο, ο οποίος εισηγήθηκε να ζητηθεί από τον Σπαακ να συστήσει στη βρετανική Κυβέρνηση να διαπραγματευθεί απ’ ευθείας με τους Κυπρίους το προσωρινό καθεστώς, «το οποίο, όμως, δεν θα προδικάζει το μέλλον». Επίσης, η Ελληνική Κυβέρνηση κάλεσε τον Σπάακ να ενεργήσει προς τη βρετανική Κυβέρνηση, για τη ματαίωση του Σχεδίου Μακμίλαν.

ΓΙΑ τις συζητήσεις με το Γ.Γ. του ΝΑΤΟ έτυχε πλήρους ενημέρωσης ο Μακάριος από τον Καραμανλή, ο οποίος ανέφερε στον Αρχιεπίσκοπο ότι συμφώνησε με τον Σπάακ να προωθήσει τις ιδέες του, υπό τον όρο ότι στο υπό ίδρυση καθεστώς στην Κύπρο θα υπάρχει ενιαία Βουλή.

Σχέδιο ΝΑΤΟ, για λύση του Κυπριακού

ΕΠΙΣΤΡΕΦΟΝΤΑΣ στην έδρα του στο Παρίσι ο Σπάακ συγκάλεσε Συμβούλιο του ΝΑΤΟ, προς το οποίο και υπέβαλε σχέδιο για λύση του Κυπριακού, με βάση τα συμπεράσματα των συνομιλιών του στην Αθήνα. Οι αντιδράσεις των χωρών μελών της Συμμαχίας στο σχέδιο ήταν θετικές, πλην της Τουρκίας και Βρετανίας, με ιδιαίτερα έντονες τις αντιδράσεις της πρώτης, αφού ο αντιπρόσωπός της Σαρπέρ χαρακτήρισε το σχέδιο Σπαακ ως «μαχαιριά εκ των όπισθεν», την δε Ελλάδα ως «ανειλικρινή σύμμαχο».

ΤΙΣ επόμενες μέρες ο Σπαακ είχε βρεθεί στις ΗΠΑ, όπου εξήγησε το σχέδιό του στον ΥΠΕΞ Φόστερ Ντάλλες, σε νέα δε σύνοδο του ΝΑΤΟ στη γαλλική πρωτεύουσα, ο Βρετανός αντιπρόσωπος είπε ότι η χώρα του θα επιμείνει στο Σχέδιο Μακμίλαν. Κατά τη σύνοδο αποφασίστηκε η σύγκληση διεθνούς διάσκεψης για το Κυπριακό, την οποία έσπευσε να υποστηρίξει η αμερικανική πλευρά.

ΣΤΑ πλαίσια του έντονου αμερικανικού ενδιαφέροντος για το Κυπριακό, αλλά και για συζήτηση οικονομικών θεμάτων, έφτασε στις 25.9.1958 στην Αθήνα ο υφυπουργός Εξωτερικών Ντάνγκλας Ντίλλον. Ακολούθησε, στις 2.10.58, η έναρξη σειράς απόρρητων συσκέψεων για το Κυπριακό στην Αθήνα, με πρωτοβουλία του Καραμανλή, με συμμετοχή και του Μακαρίου. Σκοπός η αντιμετώπιση των κρίσιμων εξελίξεων όπως αυτές διαμορφώνονταν στο Κυπριακό και, ειδικά, για να μελετηθεί η απάντηση στη πρόταση Σπάακ για τη σύγκληση διεθνούς διασκέψεως. Κι όλα αυτά, σε μια περίοδο κατά την οποία στην Κύπρο ο Τούρκος πρόξενος διοριζόταν και ως αντιπρόσωπος της Τουρκίας, με βάση το Σχέδιο Μακμίλαν.

Κρίση, μετά από δήλωση του Μακαρίου

ΩΣ αποτέλεσμα των απόρρητων συσκέψεων, εγκρίθηκε και απεστάλη επιστολή στον Σπάακ, για αποδοχή της εισήγησής του για διεθνή διάσκεψη το ταχύτερο δυνατό. Όμως, τις επόμενες μέρες δημιουργήθηκε πρόβλημα, μετά από δήλωση του Μακαρίου στις εφημερίδες, ότι «η Εθναρχία είχε επιφυλάξεις για τον τρόπο με τον οποίο ο Έλληνας αντιπρόσωπος εις το ΝΑΤΟ Μ. Μελάς είχε χειρισθεί το Κυπριακόν εις το Συμβούλιον της Συμμαχίας». Σημειώνεται ότι, η περίπτωση αυτή, με όσες δυσμενείς επιπτώσεις είχε στο μέτωπο της ελληνικής πλευράς στο Κυπριακό, ήταν ίδια και με προηγούμενες κρίσεις που είχε δημιουργήσει ο Μακάριος, για λόγους που μόνο ο ίδιος γνώριζε.

Το πιο πάνω δεν ήταν το μόνο αρνητικό για την ελληνική πλευρά τις μέρες εκείνες. Στις 9.10.1958, τα κόμματα των Φιλελευθέρων και της ΕΔΑ ζήτησαν από τον Βασιλέα Παύλο την απομάκρυνση της Κυβέρνησης, ενώ η Δημοκρατική Ένωση ανακοίνωσε ότι θα αναλάμβανε αγώνα εναντίον της Κυβερνήσεως Καραμανλή. Προκλήθηκε τότε έντονη πολιτική διαμάχη, που είχε ως αποτέλεσμα την απόφαση της Κυβέρνησης για αναβολή της έναρξης των εργασιών της Βουλής από τις 13 Οκτωβρίου στις 12 Νοεμβρίου. Αυτό πυροδότησε νέες αντιδράσεις από τα κόμματα της αντιπολίτευσης, με ανακοινώσεις για συλλαλητήρια και προβολή εκ νέου αιτήματος για παραίτηση της Κυβέρνησης.  Και αυτά όλα, σε μια περίοδο που το Κυπριακό επρόκειτο να συζητηθεί στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, μετά από την προσφυγή που είχε καταθέσει, από το καλοκαίρι του 1958, η Ελλάδα. Η εγγραφή του θέματος στην ημερήσια διάταξη της Γ. Συνελεύσεως, έγινε στις 17 Σεπτεμβρίου.

Ναυάγιο στην προσπάθεια του ΝΑΤΟ για το Κυπριακό

ΣΤΙΣ 29.10.58, ο Καραμανλής ανάγγειλε το ναυάγιο της μεσολαβητικής προσπάθειας του Γ.Γ. του ΝΑΤΟ για σύγκληση διεθνούς διάσκεψης για το Κυπριακό. Τόνισε πως  η διάσκεψη όπως την αντιλαμβάνονταν Τουρκία και Βρετανία δεν θα απέδιδε θετικά αποτελέσματα και ότι «η Ελλάς ουδέν εκ των συντελουμένων εν Κύπρω πρόκειται να αναγνωρίσει» και, παράλληλα, «ζητεί όπως το τελευταίον τμήμα της Ευρώπης το οποίον τελεί υπό αποικιακόν ζυγόν, αποκτήση έστω και σταδιακώς την ελευθερίαν του».

ΑΠΟ πλευράς Τουρκίας, ο υπουργός Εξωτερικών Φ. Ζορλού μίλησε για «πολλές υποχωρήσεις που έκαμε η Άγκυρα», και κατηγόρησε την Ελλάδα ότι «ματαίωσε τη διάσκεψη». Παράλληλα, η στάση του Μακαρίου έφερε σε άκρως δυσμενή θέση τον Έλληνα αντιπρόσωπο στο ΝΑΤΟ, Μελά. Ρόλο μεσολαβητή για να αποτρέψει την καταβαράθρωση του Κυπριακού ανέλαβε τότε ο Ευ. Αβέρωφ, ο οποίος εισηγήθηκε στον Καραμανλή όπως «εν περιπτώσει διαφωνίας του Μακαρίου, πρέπει να έλθη εις την δημοσιότητα η φύσις της διαφωνίας όσον και αι λεπτομέρειαι αυτής, αίτινες είναι δυνατόν να κοινωνολογηθούν». Σύμφωνα, εξ’ άλλου, με μεταγενέστερες δημοσιευθείσες αναμνήσεις του Αβέρωφ, αυτός απείλησε την κρίσιμη εκείνη περίοδο ακόμα και να παραιτηθεί, όμως εμποδίστηκε από τον Καραμανλή.

Ο ΑΒΕΡΩΦ ανάλαβε ακόμα να πείσει τον Μακάριο, ότι  άρνηση της Ελλάδας να συμμετάσχει σε διάσκεψη για το Κυπριακό θα ήταν αυτοκτονία. Αντίθετα, θέση του Αρχιεπισκόπου ήταν ότι «ήτο προτιμώτερον να περιορισθώμεν εις την προσφυγήν μας εις τον ΟΗΕ, επ’ ευκαιρία δε αυτής να κηρυχθή εκεχειρία εν Κύπρω, ώστε να εισέλθη ο αγών εις ημερωτέραν φάσιν, εν αναμονή μεταβολής των διεθνών συνθηκών». Ο Έλληνας ΥΠΕΞ προσπάθησε να εξηγήσει στον Μακάριο ότι η θέση της Ελλάδας στον ΟΗΕ θα είναι δυσχερής, αφού όλοι θα την θεωρούσαν ως υπεύθυνη για την μη σύγκληση της διασκέψεως. Τελικά, και η Ελληνική Κυβέρνηση απέρριψε την πρόταση για τη σύγκληση της διασκέψεως, με παράλληλη προσπάθεια να επιρρίψει στους Βρετανούς και τους Τούρκους την ευθύνη για τη ματαίωσή της.

https://nikospa.wordpress.com/