Η Κύπρια Λουκρητία Λαξέ : Νέα στοιχεία για μια Κύπρια αρχόντισσα

Γράφει η Νάσα Παταπίου

Στοιχεία από την ίδια τη διαθήκη της Λουκρητίας Λαξέ φανερώνουν ποια ήταν αυτή η Κύπρια αρχόντισσα η οποία ζούσε μόνη στη Βενετία, έχοντας τη φροντίδα δύο υπηρετριών

Στις 13 Μαΐου 1639, όπως τεκμηριώνεται στις αποβιωτήριες πράξεις των Ελλήνων, στο αρχείο του ναού του Αγίου Αντωνίνου στη Βενετία, είχε πεθάνει σε ηλικία 75 ετών στην ίδια πόλη η Κύπρια αρχόντισσα Λουκρητία Λαξέ (Madona Lugrezia Laxe, Cipriota). Ο θάνατός της επήλθε μετά από πεντάμηνη ταλαιπωρία ένεκα της προχωρημένης της ηλικίας και υποφέροντας από πυρετό. Η Λουκρητία ζούσε μόνη της στην πόλη των τεναγών και στη διαθήκη της δεν γίνεται μνεία εάν είχε παντρευτεί, γεγονός που καθιστά βέβαιο ότι δεν είχε αποκτήσει δική της οικογένεια. Όπως η ίδια σημειώνει στη διαθήκη της, διέμενε σε κατοικία κοντά στον Άγιο Γεώργιο των Ελλήνων (appresso San Zorzi de Greci). Για τη σύνταξη της διαθήκης της, στις 9 Φεβρουαρίου 1629, είχε καλέσει στην οικία της τον Fausto Doglioni, γιο του Ιωάννη Νικόλαου Doglioni, επίσης νοτάριου και γνωστού λόγιου και συγγραφέα ιστορικών μελετών. Ας σημειωθεί ότι και οι δύο νοτάριοι, πατέρας και γιος, είχαν συντάξει αρκετές διαθήκες Κυπρίων της Βενετίας.
Μας προκαλούσε πάντοτε ερωτηματικά ποια ήταν αυτή η κυπριακή οικογένεια Λαξέ, από την οποία καταγόταν η Λουκρητία, αφού δεν είχαμε συναντήσει ποτέ στις πηγές το όνομα της οικογένειας αυτής, τουλάχιστον σε αυτόν τον τύπο, δηλαδή ως Λαξέ. Ο μεγάλος αριθμός αρχειακού υλικού που έχουμε συγκεντρώσει σε ό,τι αφορά τις κυπριακές οικογένειες κατά την ίδια εποχή μάς αναπτέρωνε την ελπίδα ότι κάποτε θα μπορούσαμε να εντοπίσουμε περισσότερες πληροφορίες για την οικογένεια της Λουκρητίας που έφερε το επίθετο Λαξέ, ένα επίθετο το οποίο δεν είχαμε συναντήσει σε άλλη πηγή πέρα από την ίδια τη διαθήκη της εν λόγω Κυπρίας. Τα στοιχεία που αντλούμε από την ίδια τη διαθήκη, όπως το όνομα του πατέρα της Λουκρητίας, ο οποίος ονομαζόταν Πέτρος, η σχέση της Λουκρητίας με ένα μέλος της οικογένειας των Συγκλητικών, αλλά και η γραφή του επιθέτου της, σύμφωνα με τη βενετική διάλεκτο, μας οδήγησαν στην ταύτιση της οικογένειάς της και τελικά στην «αποκρυπτογράφηση» του επιθέτου της. Ας προχωρήσουμε όμως πρώτα στο περιεχόμενο της διαθήκης της Λουκρητίας Λαξέ.

Τι όριζε στη διαθήκη

Το περιεχόμενο της διαθήκης της Λουκρητίας Λαξέ μας

γνωστοποιεί την οικονομική της κατάσταση και γενικά τα περιουσιακά της στοιχεία, τις σχέσεις της με άλλα πρόσωπα που ανήκαν στην κοινότητα του κυπριακού ελληνισμού της Βενετίας, το θρήσκευμά της, τις σχέσεις της με το υπηρετικό προσωπικό της και άλλα. Η Λουκρητία ανήκε στο ορθόδοξο δόγμα, αλλά δεν αναφέρεται πουθενά στη διαθήκη της εάν γεννήθηκε ή έζησε στην Κύπρο, ούτε πότε εγκαταστάθηκε στη Βενετία ή εάν ακόμα γεννήθηκε στη Βενετία και δεν είχε γνωρίσει ποτέ τον τόπο καταγωγής της. Δεν γνώριζε τη γλώσσα -το διαδεδομένο ιδίωμα της εποχής με λέξεις ιταλικές, αραβικές, γαλλικές, ελληνικές-, δηλαδή τη lingua franca, όπως αναφέρεται στη διαθήκη της, άρα δεν αποκλείεται να είχε εγκατασταθεί στη Βενετία σε ώριμη ηλικία ή ακόμη να έζησε απομονωμένη και να είχε σχέσεις μόνο με Κυπρίους, γεγονός που δεν της έδωσε τη δυνατότητα ούτε τη lingua franca να γνωρίζει. Την ίδια τη διαθήκη της η Λουκρητία την υπαγόρευσε στα ελληνικά και είχε χρησιμοποιήσει ως διερμηνέα της τον Έλληνα Μάρκο Τυπάλδο.
Η Λαξέ όριζε ως εκτελεστές της διαθήκης της τον Φραγκίσκο Νεγρεπόντη και τον Ιερώνυμο Ιουστινιάνη και αναφέρει τον πρώτο ως κουνιάδο του δεύτερου. Επίσης ως μάρτυρας υπέγραψε τη διαθήκη της ο Φραγκίσκος Ζεμπετός, αδελφός του Κύπριου επαναστάτη Βίκτωρα Ζεμπετού. Τα περιουσιακά στοιχεία της Κύπριας αρχόντισσας ήταν μάλλον σημαντικά, αφού η ίδια είχε μεγάλα χρηματικά ποσά σε καταθέσεις στην τράπεζα Casa di San Giorgio, στη Γένουα. Ζητούσε από τους εκτελεστές της διαθήκης της να πωλήσουν τα μερίδιά της στη Γένουα και μεταφέρουν τα χρηματικά ποσά στη Βενετία, για να τα επενδύσουν με καλύτερους όρους. Οι δωρεοδόχοι και οι κληρονόμοι της Λουκρητίας ήταν αρκετοί, όπως θα αναφέρουμε στη συνέχεια.

Κληροδοτούσε στις καλόγριες της Santa Maria Maggiore της Βενετίας ετησίως και εσαεί είκοσι δουκάτα και το ίδιο ποσό κληροδοτούσε επίσης ετησίως και εσαεί στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου των Ελλήνων. Επίσης η διαθέτρια άφηνε δεκαπέντε δουκάτα στον μητροπολίτη Φιλαδελφείας, όποιος και εάν ήταν την εποχή του θανάτου της. Στις δύο υπηρέτριές της, Νικολόζα και Κατερίνα, άφηνε άπαξ από διακόσια δουκάτα, και πρέπει να ήταν οπωσδήποτε Κύπριες.
Η Λουκρητία συνδεόταν και με τον Κύπριο Δημήτρη Ξενάκη, που είχε υπηρετήσει και ως ταμίας της Αδελφότητας το 1642, αφού του είχε βαπτίσει τη θυγατέρα του Μαρινέττα, στην οποία κληροδοτούσε άπαξ εκατό δουκάτα. Επίσης κληροδοτούσε στους δύο εφημέριους του Αγίου Γεωργίου των Ελλήνων από πέντε δουκάτα άπαξ, καθώς και είκοσι πέντε άπαξ στις ελληνορθόδοξες καλόγριες του Αγίου Γεωργίου. Δεν λησμόνησε επίσης ούτε τρεις ευγενείς ξεπεσμένες κυρίες, τις Λάουρα, Λετίτσια και Ρουμπίνα, και τους άφηνε είκοσι πέντε δουκάτα άπαξ, ενώ το ίδιο ποσό άφηνε σε τρεις άλλες ευγενείς που διέμεναν στον Άγιο Λαυρέντιο και με τις οποίες συνδεόταν με συγγένεια. Η Λουκρητία Λαξέ συνδεόταν πολύ στενά και με την οικογένεια Ιουστινιάνη (Giustinian), αφού κληροδοτούσε στα παιδιά, νόμιμα ή νόθα, του αείμνηστου Πέτρου Ιουστινιάνη, τριακόσια δουκάτα.

Στη διαθήκη της Λουκρητίας αναφέρεται ως χρεώστης της ο Αλέξανδρος Συγκλητικός, με οφειλόμενο ποσό τετρακόσια εξήντα τρία δουκάτα. Η διαθέτρια δήλωνε ότι εάν ο Συγκλητικός της επέστρεφε τα τετρακόσια δουκάτα αμέσως, ευχαρίστως θα του χάριζε το υπόλοιπο του χρέους, δηλαδή τα εξήντα τρία δουκάτα. Ας σημειωθεί ότι ο Αλέξανδρος Συγκλητικός υπηρετούσε τότε ως καθηγητής της Νομικής Σχολής στο Πανεπιστήμιο της Πάδοβας.

Η οικογένεια Laxe ή Lase ή Laze

Στη βενετική διάλεκτο, ως γνωστόν, το γράμμα «s» μετατρέπεται σε «x», όπως για παράδειγμα στη λέξη casa (σπίτι), η οποία μετατρέπεται σε caxa. To πιο πάνω παράδειγμα δόθηκε για να καταδείξουμε πώς το επίθετο της κυπριακής οικογένειας Lase ή Laze μετατράπηκε και καταγράφηκε στη διαθήκη της Λουκρητίας και μας παραδόθηκε ως Laxe. Το γεγονός αυτό ήταν και η αιτία, όπως προαναφέραμε, που καθιστούσε δύσκολη την ταύτιση του επιθέτου αυτού με κάποια γνωστή στη συγκεκριμένη εποχή κυπριακή οικογένεια. Αδιαμφισβήτητα είμαστε πλέον σε θέση όχι απλώς να υποθέσουμε ότι η Λουκρητία έλκει την καταγωγή της από τη γνωστή κυπριακή οικογένεια Lase, αλλά να δηλώσουμε μετά βεβαιότητας ότι πρόκειται για την ίδια οικογένεια, η οποία μαρτυρείται στην Κύπρο από τα τέλη του 13ου αιώνα. Η οικογένεια αυτή κατατάσσεται από τον Στέφανο Lusignan στις ευγενείς οικογένειες της Κύπρου.

Η αρχειακή έρευνα μας προσέφερε τα πιο κάτω στοιχεία για την οικογένεια της Λουκρητίας Λαξέ ή Λασέ. Η Γαληνοτάτη Δημοκρατία της Βενετίας το 1524 σε αναγνώριση των υπηρεσιών τις οποίες της προσέφερε ο φεουδάρχης Τιβέριος Lase, του παραχώρησε με σύμβαση (con patto) τρία χωριά: τη Ψημολόφου, την Κάτω Δευτερά και το Τρυπί (χωριό που δεν υφίσταται πλέον), του διαμερίσματος Λευκωσίας, τα οποία ανήκαν στον πατριάρχη Αντιοχείας. Από ένα ανέκδοτο έγγραφο επίσης πληροφορούμαστε ότι ο Πέτρος Lase, γιος του Τιβέριου, ζητούσε με αίτημά του από τον δόγη να του επιτρέψει να αγοράσει ένα χωριό ως φέουδο. Όπως εξηγούσε, το μόνο φέουδο το οποίο κατείχε ήταν η Ψημολόφου, το οποίο σύμφωνα με τους φεουδαρχικούς κανονισμούς θα το κληρονομούσε ο πρωτότοκος γιος του. Είχε όμως, όπως σημείωνε στο αίτημά του, πολυμελή οικογένεια και έτσι εάν είχε την έγκριση να αγοράσει ένα άλλο χωριό θα μπορούσε να το παραχωρήσει είτε στον πιο μικρό του γιο είτε στην πιο μικρή του θυγατέρα, που είχε τότε παντρευτεί τον Πέτρο Συγκλητικό.
Η Λουκρητία Λαξέ ή Λασέ κατά πάσα πιθανότητα πρέπει να ήταν θυγατέρα του φεουδάρχη Πέτρου Lase, στον οποίο αναφερθήκαμε προηγουμένως. Επίσης πρέπει να είχε συγγενικούς δεσμούς και με τον Αλέξανδρο Συγκλητικό, καθηγητή της Νομικής στην Πάδοβα, ο οποίος της όφειλε το ποσό των τετρακοσίων εξήντα δύο δουκάτων. Ο ποτέ Πέτρος Ιουστινιάνης, στα παιδιά του οποίου νόμιμα ή νόθα κληροδοτούσε η Λουκρητία τριακόσια δουκάτα, όπως φαίνεται, ήταν ανεψιός της, γιος αδελφής της και μάλιστα έφερε και το όνομα του παππού του. Ας σημειωθεί ότι οι βενετικής καταγωγής οικογένειες των Ιουστινιάνη και των Bragadin είχαν συνδεθεί μ’ επιγαμίες με την κυπριακή οικογένεια Negroni και μέλη τους εγκαταστάθηκαν στην Κύπρο και είχαν στην ιδιοκτησία τους φέουδα. Για παράδειγμα, ο παππούς του Πέτρου Ιουστινιάνη, ανεψιού και κληρονόμου της Λουκρητίας Λαξέ, είχε ως φέουδο το Λευκόνοικο.

Η Κύπρια Λουκρητία Λαξέ ή Λασέ (Lase ή Laxe), η απόγονος των φεουδαρχών της Ψημολόφου και της Κάτω Δευτεράς, της οποίας η οικογένεια μαρτυρείται στην Κύπρο από τα τέλη του 13ου αιώνα, άφηνε μεταξύ άλλων στη διαθήκη της και ένα ποσό για τους φτωχούς ασθενείς και για την εξαγορά των σκλάβων. Πρόσφατα πληροφορηθήκαμε και για το μέγαρο της οικογένειας της Λουκρητίας, στη Λευκωσία. Πριν από την οικοδόμηση το 1567 της νέας οχύρωσης της πρωτεύουσας το μέγαρο της οικογένειας Lase, το οποίο χαρακτηρίζεται ως μεγάλης αξίας (molto valore), ήταν οικοδομημένο στην περιοχή εκεί όπου αργότερα οικοδομήθηκε ο προμαχώνας Φλάτρο, προς τα ανατολικά της Λευκωσίας. Το μέγαρο της οικογένειας Lase ήταν ένα από τα δέκα μέγαρα που είχαν κατεδαφιστεί το 1567, γιατί είχαν μείνει έξω από τον νέο οχυρωματικό περίβολο της Λευκωσίας.

http://www.parathyro.com/