Βασίλεια, Μονή της Παναγίας Κρινιώτισσας

Α. Παπαγεωργίου

Η χριστιανική τέχνη στην κατεχόμενη Κύπρο

Λευκωσία, 2010

Η Μονή της Παναγίας Κρινιώτισσας ή των Κρινίων είναι κτισμένη κοντά στην κορυφή Κόρνος στο δυτικό άκρο της Oροσειράς του Πενταδακτύλου στα νότια της Βασίλειας. Δεν είναι γνωστό ποιος ήταν ο κτίτορας και πότε ιδρύθηκε η Μονή της Παναγίας των Κρινίων όπως αναφέρεται στον κώδικα της βιβλιοθήκης του Βατικανού Barb. Gr. 528, στον οποίο καταγράφεται η ακίνητη περιουσία της. Από την περιγραφή αυτή, ο J. Darrouzès, υπολόγισε ότι η Μονή ιδρύθη κατά τη Μέση Βυζαντινή περίοδο, ίσως τον 12ο αιώνα, την περίοδο ακμής του Μοναχικού βίου στην Κύπρο. Η Μονή ήταν ανεξάρτητη και αρκετά πλούσια. Αργότερα παρήκμασε. Τον 15ο αιώνα η Μονή έγινε μετόχιο της Μονής του Αγίου Γεωργίου των Μαγγάνων της Λευκωσίας. Πιο ύστερα, ίσως στα τέλη του 16ου αιώνα, οπότε κατά διαταγή του Σουλτάνου Μουράτ κατασχέθηκαν και πουλήθηκαν τα Μοναστήρια της Κύπρου, η Μονή έγινε Μετόχι της Μονής της Αγίας Αικατερίνης του Σινά. Δεν είναι γνωστό πότε εγκατελείφθη από τους μοναχούς και υπήχθη στη Μονή της Αγίας Παρασκευής στη Βασίλεια. Όταν ο Βασίλι Μπάρσκυ επισκέφθηκε τη Μονή το 1735, δεν υπήρχαν εκεί μοναχοί, τα μοναστηριακά κτίσματα ήσαν ερειπωμένα ενώ ο ναός διατηρείτο ακόμη αν και κινδύνευε να καταρρεύσει. Η Μονή βρίσκεται σε μια περιοχή εξαίρετης ομορφιάς που κατά τον Μπάρσκυ ξεπερνά και τις ομορφιές του Αγίου Όρους.

O Μπάρσκυ μαγεύθηκε από την ομορφιά του τοπίου και έμεινε εκεί δέκα ημέρες και σχεδίασε τη Μονή. Δυστυχώς το σχέδιο του Μπάρσκυ δε σώθηκε. O ναός που σώζεται μέχρι σήμερα σε ημιερειπιώδη κατάσταση είναι ο ναός που είδε ο Μπάρσκυ αλλά όχι ο αρχικός μεσοβυζαντινός ναός της Μονής. Πιθανότατα εκτίσθη τον 14ο αιώνα όπως φαίνεται από τα οξυκόρυφα τόξα και τα σπαράγματα των τοιχογραφιών που διασώζει. Είναι κτισμένος στην ανατολική πλευρά της Μονής. Είναι του τύπου του συνεπτυγμένου σταυροειδούς με τρούλο ναού, έχει δε εσωτερικές διαστάσεις 6,90 x 3,90μ., χωρίς την ημικυκλική αψίδα στην οποία καταλήγει στ' ανατολικά. Η αψίδα έχει χορδή 2,18 και βέλος 1,32. Oι τοίχοι του ναού είναι κτισμένοι με ακανόνιστους ασβεστολίθους, ενώ τα τόξα και οι καμάρες του ναού είναι κτισμένα με τετραγωνισμένους πωρόλιθους. O ναός είχε δυο εισόδους, μια στο μέσο του βορείου τοίχου και μια στο δυτικό. Παράθυρα υπήρχαν ένα στο νότιο τοίχο, ένα στην αψίδα και τέσσερα μικρά στον τρούλο.

Άγνωστο πότε, πιθανότατα λίγο μετά την ανέγερση του ναού κτίσθηκε στα δυτικά νάρθηκας πιο πλατύς από το ναό. Έχει εσωτερικές διαστάσεις 2,14 x 7,40μ. Έχει μια θύρα στο δυτικό τοίχο και μια στο νότιο.

O ναός είχε διακοσμηθεί ολόκληρος με τοιχογραφίες από τις οποίες μόνο τεμάχια διασώθηκαν μέχρι το 1974. Δυστυχώς μετά την κατάληψη της περιοχής από τα τουρκικά στρατεύματα το 1974, ο ναός εβεβηλώθη και εσυλήθη. Η Αγία Τράπεζα κατεστράφη και το κεφάλι Ρωμαίου στρατιώτη προφανώς από την τοιχογραφία της Σταύρωσης του Χριστού, που εσώζετο σε καλή κατάσταση αφαιρέθηκε ή
καταστράφηκε.

Στα νότια της Μονής εσώζοντο μοναστηριακά κελιά τα οποία στο ανατολικό τμήμα της πτέρυγας αυτής ήσαν διώροφα. Στη βόρεια πλευρά του ναού μόνο ερείπια των μοναστηριακών κτισμάτων σώζονται.

Κάτοψη της εκκλησίας της Παναγίας Κρινιώτισσας
σχέδιο Δ. Μυριανθεύς

Νοτιοανατολική άποψη της εκκλησίας της Παναγίας Κρινιώτισσας.
φωτ. Τμήμα Αρχαιοτήτων

Ο τρούλος του ναού πριν από την αναστήλωση
 (φωτ. Α. Παπαγεωργίου).

H βόρεια όψη του ναού της Παναγίας Κρινιώτισσας πριν από την επισκευή του 1967
(φωτ. A. Παπαγεωργίου).

Τοιχογραφία στο εσωτερικό του ναού πριν από το 1974
(φωτ. A. Παπαγεωργίου).

Βιβλιογραφία

~G. Jeffery, A Description of the Historic Monuments of Cyprus, 1918, p. 322

~A. Grishin, A Pilgrim’s Account on Cyprus: Barskyj’s Travels in Cyprus, New York 1996, p. 34-35,

~Α. Στυλιανού, Αι Περιηγήσεις του Ρώσου Μοναχού Βασιλείου Μπάρσκυ εν Κύπρω, Κυπριακαί Σπουδαί τ. ΚΑ' Λευκωσία, 1957, σ. 50-57

~Κινιωτίσσης Παναγίας Μονή εν Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, τ. 14, Λευκωσία 1991, σ. 297-298

~Annual Report of the Director of the Department of Antiquities, Cyprus, 1968, Nicosia 1969, p. 11

~Α. Παπαγεωργίαου, Η Παλαιοχριστιανική και Βυζαντινή Αρχαιολογία και Τέχνη εν Κύπρω κατά τα έτη 1967-1968, Λευκωσία 1970, σ. 78-81

~J. Darrouzès, Autres Manuscripts originaires de Chypre, Revue des Études Byzantines, v. 15, 1957, p. 160

~C. Constantinides - R. Browning, Dated Greek Manuscripts from Cyprus to the year 1570, Nicosia 1993, p. 57-59

~T. Papacostas, Byzantine Cyprus. The Testimony of its churches 650-1200, Oxford, (Ph. D. Dissertation)

~J. Darrouzès, Notes pour servir à I’Histoire de Chypre (4e article), Κυπριακαί Σπουδαί, τ. ΚΓ', 1959, σ. 25-55, ιδιαίτερα 47-51, 1999, 134-135

~Χ. Χοτζάκογλου, Βυζαντινή Αρχιτεκτονική και Τέχνη στην Κύπρο εν Θ. Παπαδοπούλλου (επιμ.) Ιστορία της Κύπρου, τ. Γ, Λευκωσία 2005, σ. 515, 548,556

~Δ. Μυριανθεύς, Μονή Παναγίας Κρινιώτισσας, στο Χρ. Χατζηχριστοδούλου (επιμ.) Ιερά Μητρόπουλη Κυρηνείας,Οδοιπορικό στα χριστιανικά Μνημεία της Μητροπολιτικής Περιφέρειας Κυρηνείας, Λευκωσία 2006, σ. 116-119.

http://loukis-kyrenia.blogspot.gr/