Μουσείου Λαϊκής Τέχνης Κύπρου-Εταιρείας Κυπριακών Σπουδών : ΕΚΘΕΜΑ ΜΗΝΑ ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2015

Το Μουσείο Λαϊκής Τέχνης Κύπρου της Εταιρείας Κυπριακών Σπουδών έχει επιλέξει να σάς παρουσιάσει με αφορμή την φωτογραφική έκθεση ΟΛΚΑΣ ΙΙ ένα γλυπτό ξύλινο ακροπρώριο (Α.Μ. 602). Το ακρόπρωρο (αλλιώς ακροπρώριο, ακρόπλωρο, ακροστόλιο) παρουσιάζει κεφαλή γυναικός με  πλούσια σχηματοποιημένη χαίτη (Διαστάσεις 77 εκ x17εκ). Πολύ πιθανόν να πρόκειται για απεικόνιση της αδελφής του Μεγάλου Αλεξάνδρου, της Θεσσαλονίκης, η οποία σύμφωνα με τον μύθο ήταν γοργόνα.  Στο στήθος φέρει άνθινο διάκοσμο και τεθλασμένη γραμμή που σχηματίζει τρίγωνα.  Η δωρεά έγινε στο Μουσείο Λαϊκής Τέχνης Κύπρου στις 29 Αυγούστου του 1951 από την κατεχόμενη εκκλησία του Αγίου Θέρισσου.
Το “ξόανο”, όπως ονομαζόταν, στόλιζε την πλώρη ή και την πρύμνη του καραβιού. Ήταν στην ουσία το διακριτικό, το έμβλημα του κάθε καραβιού.  Ένα καράβι μπορούσε να έχει κι άλλα τέτοια στολίδια, αλλά το σημαντικότερο στόλιζε την πλώρη του καραβιού, κι από εκείνο έπαιρνε συνήθως το όνομά του το καράβι. Οι ναυτικοί πίστευαν πως ήταν η προσωποποιημένη ψυχή του καραβιού, έδιωχνε τα μεγάλα κύματα, κάθε κακό και τους έδινε δύναμη, προστασία και πλούτο. Το ακρόπρωρο χαρακτηρίζεται από την κίνηση του προς τα εμπρός, χαρακτηριστικό που διακρίνουμε και στη περίπτωση του Μουσείου Λαϊκής Τέχνης Κύπρου. Οδηγεί το καράβι, διασχίζοντας την θάλασσα,  δίνοντάς του ώθηση με την κοφτερή του πλώρη. Ήδη από την αρχαιότητα σε περίπτωση κακοτυχίας ή αιχμαλωσίας του καραβιού το ακρόπρωρο ακολουθεί την τύχη του καραβιού, το οποίο αποκόπτεται μαζί με τα υπόλοιπα διακριτικά του και δινόταν ως τρόπαιο στον νικητή. Αυτά τα διακριτικά αφιερώνονταν πολλές φορές από τους νικητές σε ναούς. Στην περίπτωση του ακρόπρωρου του μουσείου παραμένει άγνωστη η προέλευση του και πώς κατέληξε ως αφιέρωμα στον Άγιο Θέρισσο.
Τα ακρόπρωρα λάμβαναν διάφορες μορφές θεών, ηρώων, ζώων, μυθολογικών όντων, κι ιδιαιτέρως γοργόνων.  Ο λαός θεωρούσε ότι η γοργόνα προστάτευε από το κακό μάτι, γι’ αυτό παραστάσεις της συναντούμε σε κοσμήματα, κασέλες, ακρόπρωρα πλοίων, σήματα τυπογράφων αλλά και τέμπλα εκκλησιών. Στο Μουσείο Λαϊκής Τέχνης Κύπρου διασώζεται παλαιός ξυλόγλυπτος εκκλησιαστικός πολυέλαιος, ο οποίος διακοσμείται με περίτεχνες γοργόνες. Τέτοια κοσμικά θέματα οι ξυλογλύπτες συνήθιζαν να τα εντάσσουν ακόμη και στην εκκλησιαστική τέχνη. Επιπρόσθετα τα καράβια του 1821 διακοσμούνταν με τέτοιου είδους ξόανα, τα οποία ως επί το πλείστον παρουσίαζαν μορφές αρχαίων ηρώων ή  ιστορικών προσώπων της αρχαιότητας. Τέτοια ακρόπρωρα σώζονται στο εθνολογικό μουσείο Αθηνών και στα ναυτικά μουσεία του Πειραιά, Ύδρας, Γαλαξιδίου κ.α.
Για περισσότερες πληροφορίες παρακαλούμε αποταθείτε στο τηλ. 22432578. Σε περίπτωση που έχετε συναντήσει κι άλλα ακρόπρωρα στην Κύπρο παρακαλούμε όπως μάς ενημερώσετε.

Επιμέλεια κειμένου: Ελένη Χρίστου, Διευθύντρια Μουσείου Λαϊκής Τέχνης Κύπρου, ταμίας Δ.Σ. Εταιρείας Κυπριακών Σπουδών

Βιβλιογραφία
Αρχείο Μουσείου Λαϊκής Τέχνης Κύπρου
Μαζαράκης-Αινιάν, Ι. Κ., Τα Ακρόπρωρα του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου, Αθήνα 2007
Η γοργόνα της μονής Σκαφιδιάς, ιστότ. Βυτιναίικα, http://vytinaiika.blogspot.com/2008/08/blog-post_4601.html, ημερ. Προσβ. 30/1/15.
Tμήματα - Συλλογές - Γλυπτών - Ακρόπρωρα, Τμήματα & Ομοιώματα Πλοίων, Ιστοσελίδα Εθνικού Ιστορικού Μουσείου,http://www.nhmuseum.gr/, ημερ. Πρόσβασης 28/1/2015.