350 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ : Η Φλαγγίνειος Σχολή της Βενετίας

Γράφει η Νάσα Παταπίου

Ποιος ήταν ο Θωμάς Φλαγγίνης και ποια η διαδρομή του μέχρι την ίδρυση της Φλαγγινείου Σχολής στη Βενετία, η οποία λειτούργησε για 150 τόσα χρόνια και σήμερα στεγάζει το Ελληνικό Ινστιτούτο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών;

Το 1937, ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών Κωνσταντίνος Άμαντος, ο οποίος ας σημειωθεί είχε υπηρετήσει και στο Παγκύπριο Γυμνάσιο, είχε γράψει στον πανηγυρικό που είχε εκφωνήσει επ’ ευκαιρία της εκατονταετηρίδος του πανεπιστημίου, για τον μεγάλο ευεργέτη του ελληνισμού, τον κυπριακής καταγωγής Θωμά Φλαγγίνη, ότι: «[…] κατήρτισε το πρόγραμμα που έπρεπε να ακολουθήσει το Υπόδουλον Γένος».

Και είχε πράγματι απόλυτο δίκαιο, αφού η αυτόγραφη διαθήκη του Φλαγγίνη με χρονολογία 11 Σεπτεμβρίου 1644 περιλάμβανε τα εξής κοινωφελή έργα. Πρώτο, ίδρυση του Φλαγγινιανού Φροντιστηρίου, δεύτερο, εξαγορά αιχμαλώτων, τρίτο, προικοδότηση άπορων Ελληνίδων και, τέταρτο, ίδρυση νοσοκομείου. Ο Θωμάς Φλαγγίνης (1579-1648), η κορυφαία αυτή μορφή του ελληνισμού, ήταν γιος του Κερκυραίου Αποστόλου Αυλωνίτη και της Κυπρίας Μαρίας Φλαγγίνη. Ήταν σπουδαίος δικηγόρος και απέκτησε μεγάλη περιουσία και γενικά οικονομική ευρωστία, και ευεργέτησε πολλαπλώς τον ελληνισμό.

Ίσως, το πιο σημαντικό από όλα τα οποία προσέφερε ήταν η ίδρυση σχολής, όπως όριζε με τη διαθήκη του, η οποία θα στεγαζόταν σ’ ένα από τα οικήματα της εκκλησίας. Για τον σκοπό αυτό κληροδοτούσε το ένα τέταρτο της περιουσίας του. Ζητούσε επίσης να διδάσκουν σ’ αυτή ένας ή και δύο διδάσκαλοι, εκτός από αυτόν που δίδασκε ήδη στην Ελληνική Σχολή, ο οποίος είχε διοριστεί μετά από ενέργειες του μητροπολίτη Φιλαδελφείας και του κατέβαλλε τον μισθό η Γαληνοτάτη.
Σημαντικά είναι τα όσα αναφέρει ο Φλαγγίνης για τη λειτουργία της Σχολής. Επιθυμούσε στην εκλογή των υποτρόφων να προτιμώνται οι Κερκυραίοι και έπειτα οι

Κύπριοι. Και κυρίως να είναι ορθόδοξοι τόσο οι δάσκαλοι όσο και οι μαθητές και μετά την αποφοίτησή τους να προσφέρουν στην ορθόδοξη εκκλησία. Σκοπός του μεγάλου ευεργέτη ήταν με την ίδρυση του σχολείου να αποφοιτούν ικανοί ορθόδοξοι εκκλησιαστικοί άνδρες και να αναπτυχθεί το εμπόριο στην τουρκοκρατούμενη Ελλάδα. Είχε προνοήσει επίσης υπεύθυνοι για το σχολείο να είναι οι Αναμορφωτές του Πανεπιστημίου της Πάδοβας και κυρίως να έχουν την πνευματική εποπτεία και οι Προνοητές των Ευαγών Ιδρυμάτων (Provveditori agli Ospetali e Luoghi Pii). Από ελληνικής πλευράς υπεύθυνοι για το σχολείο, όπως αναφέρεται στη διαθήκη του, επιθυμούσε να είναι ο μητροπολίτης Φιλαδελφείας και οι εφημέριοι του ναού του Αγίου Γεωργίου.

Μετά τον θάνατο της μοναχοκόρης του Φλαγγίνη Μαριέττας Soranzo, τον Ιούνιο του 1661, άρχισε η ρευστοποίηση της τεράστιας περιουσίας του με την πώληση των ακινήτων τα οποία διέθετε. Η περιουσία του ανερχόταν περίπου σε διακόσιες χιλιάδες δουκάτα. Ταυτόχρονα άρχισαν και όλες οι διεργασίες για την ίδρυση του σχολείου. Η βενετική Γερουσία συνήλθε και ασχολήθηκε με τη διαχείριση της περιουσίας του Φλαγγίνη και με απόφασή της εξήρε τις υπηρεσίες του Έλληνα ευεργέτη προς τη Βενετία και ζήτησε από τους Αναμορφωτές του Πανεπιστημίου της Πάδοβας να εκφράσουν τις απόψεις τους σχετικά με την ίδρυση του σχολείου. Ας σημειωθεί ότι την ίδια εποχή στην Πάδοβα υπήρχαν ακόμη δύο ελληνικά κολέγια, το Κωττουνιανό και αυτό του Παλαιόκαπα.

Πότε λειτούργησε η Σχολή

Το 1665, κατά τον Ιούνιο μήνα, είχε διοριστεί ως οικονόμος της Σχολής ο Γεώργιος Σκορδίλης, που υπηρέτησε στη θέση αυτή έως τον θάνατό του. Ο οικονόμος φρόντισε για την επίπλωση της Σχολής και έγιναν προκηρύξεις στην Κέρκυρα και στ’ άλλα Ιόνια νησιά, καθώς και στην Κύπρο, και καλούνταν όποιοι ενδιαφέρονταν να έρθουν να φοιτήσουν στο Φλαγγινιανό. Στις 7 Αυγούστου 1665 είχε ανοίξει η Σχολή τις πύλες της. Ο κανονισμός για να γίνει κάποιος δεκτός στη Σχολή έπρεπε να εξεταστεί στην ελληνική και λατινική γλώσσα. Η εξέταση είχε γίνει με μεγάλη επισημότητα στην παρουσία των Αναμορφωτών του Πανεπιστημίου της Πάδοβας, του μητροπολίτη Φιλαδελφείας και άλλων επισήμων. Είναι ενδιαφέρον να σημειώσουμε ότι τους υποψηφίους είχε εξετάσει ο βιβλιοθηκάριος της Μαρκιανής Βιβλιοθήκης Ιωάννης-Ματθαίος Βουστρώνιος, κυπριακής καταγωγής, από τον περίφημο κλάδο των Βουστρωνίων. Πρόκειται για εγγονό του κόμη της Τρίπολης Alvise Δενόρες, από την πλευρά της μητέρας του, Ελένης Δενόρες Βουστρωνίου.

Στην είσοδο της Σχολής είχε αναρτηθεί η εικόνα του ιδρυτή της Θωμά Φλαγγίνη. Είχαν εκλεγεί τότε μόνο τέσσερις μαθητές. Οι μαθητές της Σχολής φορούσαν μαύρο ένδυμα όπως οι υπότροφοι των ιερατικών σχολών. Όταν μάλιστα, το 1824, μετά από διακοπή είχε ξαναρχίσει η λειτουργία του Φλαγγινιανού, καθιερώθηκε και πάλι το μαύρο ράσο. Σύμφωνα με την επιθυμία του Φλαγγίνη, η σχολή έπρεπε να έχει χαρακτήρα ιεροσπουδαστηρίου και οι υπεύθυνοί της κράτησαν αυτή την παράδοση σε όλο το διάστημα των εκατόν πενήντα χρόνων λειτουργίας της.

Η σχολή Φλαγγίνη απαντά στις πηγές με διάφορες ονομασίες. Από τους Αναμορφωτές του Πανεπιστημίου της Πάδοβας αναφέρεται ως Σχολή Φλαγγίνη, και αλλού ως Ελληνικό Κολέγιο ή Σχολή της Βενετίας, Ελληνικό Κολέγιο Φλαγγίνη και Κολέγιο του Αγίου Γεωργίου των Ελλήνων (Collegio Flangini, Collegio Greco di Venetia, Collegio Greco Flangini, Collegio di San Zorzi dei Greci). Σε άλλες πηγές το συναντούμε ως Φλαγγινιανό Ελληνομουσείο και ως Κολέγιο Φλαγγινιανό. Από την Ελληνική Αδελφότητα της Βενετίας χαρακτηρίζεται ως Seminario και από τους Έλληνες της Κεφαλονιάς ως Accademia Flanginiana.

Η Βενετία, μια νέα Αθήνα

Συνεχιστής του έργου του Φλαγγίνη είναι ένας άλλος Κύπριος ευγενής, ο Βερνάρδος Άκρης, που κατείχε σπουδαία θέση στην Αδελφότητα. Απλώς αναφέρουμε ότι είχε εκλεγεί πενήντα πέντε φορές σε διάφορα αξιώματα και τρεις φορές, το 1627, το 1647 και το1657, διετέλεσε πρόεδρος της Αδελφότητας. Συνεργάστηκε με τον Φλαγγίνη και το 1640 είχε φροντίσει για την αγορά και την κατασκευή των οικημάτων στα οποία θα στεγαζόταν η Σχολή και η Αδελφότητα των Ελλήνων. Όταν αργότερα πέθαναν ο πατέρας του Ιάκωβος και ο θείος του, Βικέντιος Μουσκόρνος, τους έθαψε κοντά στον τάφο του Φλαγγίνη.

Όταν άρχισε η λειτουργία της Σχολής, ικανοποιημένος ο Κύπριος ευπατρίδης πρότεινε στους Αναμορφωτές, το 1666, μαζί με τους δώδεκα υποτρόφους να προστεθούν και δύο Κύπριοι, των οποίων τα έξοδα θα κάλυπτε ο ίδιος. Στην ίδια επιστολή του εκφράζει ευχαριστίες στη Βενετία που υποστηρίζει τους νέους Έλληνες να μάθουν γράμματα ώστε, όπως χαρακτηριστικά σημειώνει, δεν χρειάζεται κάποιος να αναζητήσει έξω από τη Βενετία την Αθήνα, γιατί η ίδια η πόλη των τεναγών έχει καταστεί μια νέα Αθήνα.

Η ανέγερση της Σχολής

Ο Θωμάς Φλαγγίνης με ενέργειές του είχε φροντίσει μαζί με την Αδελφότητα ώστε είχαν αγοραστεί τα οικήματα των ευγενών Βενετών Foscarini. Τα οικόπεδα αυτά των οικημάτων χρησιμοποιήθηκαν για την ανέγερση του Φλαγγινιανού Φροντιστηρίου, του Νοσοκομείου Φλαγγίνη και της αίθουσας των συνεδριάσεων της Αδελφότητας. Τα οικοδομήματα αυτά υπήρξαν έργο του μεγάλου Βενετού αρχιτέκτονα Baltassare Longhena. Για την εκτέλεση του έργου θα επιστατούσε μια τετραμελής επιτροπή, αποτελούμενη από τα πιο γνωστά μέλη της Αδελφότητας. Ας υπογραμμιστεί εδώ ότι και τα τέσσερα μέλη της επιτροπής ήταν Κύπριοι, γιατί, εκτός από τον Θωμά Φλαγγίνη, ήταν, επίσης, ο Ιωάννης Γονέμης, της μεγάλης κυπριακής οικογένειας, από την οποία έλκει την καταγωγή του και ο πρώτος κυβερνήτης της Ελλάδος, ο Βερνάρδος Άκρης, ένας άλλος ευεργέτης, όπως ήδη προαναφέραμε, αλλά και ο Φραγκίσκος Νεγρεπόντης, που πρέπει μάλλον να πρόκειται για θείο του Θωμά Φλαγγίνη και όχι εξάδελφό του, αφού είχε νυμφευθεί τη θεία του Αννεζίνα.

Η Φλαγγίνειος Σχολή, το μεγάλο δημιούργημα του κυπριακής και κερκυραϊκής καταγωγής Θωμά Φλαγγίνη, λειτούργησε περισσότερο από έναν αιώνα, από το 1665 έως το 1797, όταν τότε κατελύθη η Γαληνοτάτη Δημοκρατία της Βενετίας. Στη συνέχεια θα επαναλειτουργήσει το 1798 και θα συνεχίσει έως τις αρχές του 20ού αιώνα, αν και με πολλές οικονομικές δυσκολίες. Σε όλη τη διάρκεια της ζωής της Σχολής, αν και είχαν προτεραιότητα να φοιτούν οι Κύπριοι μαζί με τους Κερκυραίους, όπως όριζε στη διαθήκη του ο Φλαγγίνης, μόνο δέκα Κύπριοι απαντούν στους καταλόγους της Σχολής. Η Κύπρος άλλωστε ήταν μακριά και υπό οθωμανική κυριαρχία και, προφανώς, υπήρχαν δυσχέρειες ώστε να μεταβεί τότε ένας Κύπριος για να σπουδάσει στη Βενετία. Μεταξύ αυτών σημειώνουμε κάποια ονόματα μαθητών, οι οποίοι κατάγονταν από γνωστές τότε οικογένειες της Κύπρου, όπως: Ανδρέας Ανδρούτσης, Κάρολος Γονέμης, Πέτρος Γιαφόνης, Γεώργιος Χρυσαφίδας κ.ά.

Το κτήριο που στέγασε κάποτε τη Σχολή υφίσταται σήμερα ως ένας μάρτυρας της πάλαι ποτέ αίγλης του. Σ’ αυτό στεγάζεται το Ελληνικό Ινστιτούτο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών Βενετίας…
Ας μην ξεχνούμε ότι ο εμπνευστής και ιδρυτής της Σχολής αυτής και μέγας ευεργέτης του έθνους έλκει την καταγωγή του από την Κύπρο, την οποία δεν λησμόνησε ποτέ. Και αυτό το επίθετό του, Φλαγγίνης -πρόκειται για το επίθετο της μητέρας του το οποίο κράτησε και ο ίδιος-, οδηγεί τη σκέψη μας στην Κύπρο. Το επίθετο από Φλαγγής έγινε Flangin στα ιταλικά, για να καταλήξει σε Φλαγγίνη (Flangini). Και βέβαια, το επίθετο του μεγάλου ευεργέτη προέρχεται και είναι κατάλοιπο της μακράς περιόδου της Φραγκοκρατίας στη μεγαλόνησο. Ως γνωστό, σ’ εμάς τους Έλληνες της Κύπρου το συκώτι αποδίδεται στην κυπριακή με τη λέξη φλαγγί ή φλαντζίν, από τη γαλλική flanc, δηλαδή πλευρό και κατ’ επέκταση συκώτι…

Η Κύπρος οφείλει και θα μπορούσε να τιμήσει τη μεγάλη αυτή μορφή του ελληνισμού καθώς και την επέτειο των τριακοσίων πενήντα χρόνων από τη λειτουργία της Φλαγγινείου Σχολής…

http://www.parathyro.com/