Αρσάκειο 1913-14 -Μαρία Ελευθερίου-Γκαφιέρο-Ιφιγένεια
Γράφει ο Τίτος Κολώτας
Δεν θάταν καθόλου υπερβολή αν έλεγε κάποιος πως η Λεμεσός καθοδηγούσε και ποδηγετούσε την τέχνη και τον πολιτισμό της σύγχρονης ιστορίας του τόπου για πολλές δεκαετίες.Μέρος Α’
Για του λόγου το αληθές, επικαλούμαι δύο από τις πολλές έξωθεν καλές μαρτυρίες. Η πρώτη ανήκει στον μεγάλο και πανελλήνιας εμβέλειας πεζογράφο και σημαντικό ζωγράφο Νίκο Νικολαΐδη, που αν και λευκωσιάτης, όταν στα τέλη της δεκαετίας του 1910 αποφάσισε να επανεγκατασταθεί στην Κύπρο, από την κοιτίδα του πανελλήνιου πολιτισμού την Αλεξάνδρεια όπου ζούσε και διέπρεπε, διάλεξε τη Λεμεσό γιατί όπως έγραφε: «Στη Λευκωσία ο κόσμος είναι αδιάφορος για κάθε πνευματική κίνηση και ο χρηματικός παράγων διαφεντεύει τα πάντα»…
Η δεύτερη μαρτυρία, του φίλου μου, καθηγητή της σύγχρονης Ιστορίας της Κύπρου στο Πανεπιστήμιο Κύπρου - λευκωσιάτη και πάλιν - Πέτρου Παπαπολυβίου. Σε μια εμπεριστατωμένη και επιστημονικά τεκμηριωμένη μελέτη του για τη Λεμεσό λέει ανάμεσα σε άλλα πως, « …η Λεμεσός θα αποτελεί, μέχρι τουλάχιστο το 1930, το κέντρο της καλλιτεχνικής, θεατρικής και μουσικής κίνησης στην Κύπρο, διαμορφώνοντας τα ιδιότυπα χαρακτηριστικά της πιο ζωντανής και ανήσυχης πόλης του νησιού». Ενώ πιο κάτω λέει: «Ένας άλλος τομέας όπου, πρωτοπορούσε η Λεμεσός, ήταν ο πνευματικός. Το λιμάνι του νησιού υπήρξε η είσοδος και θερμή εστία υποδοχής και αποδοχής κάθε επαναστατικής ή εθνικής κίνησης αλλά και νεωτερισμών στην τέχνη, στα γράμματα και στην πολιτική, σε αντίθεση με τη συντηρητική και υποτονική μέχρι πλήξεως Λευκωσία. Κυρίαρχη μορφή της Λεμεσού στα τελευταία 30 χρόνια του 19ου αιώνα ήταν ο Ανδρέας Δ. Θεμιστοκλέους, γνωστός στην Κύπρο ως «Ανδρέας ο Δάσκαλος» (1843-1918). Υπήρξε η μεγαλύτερη προσωπικότητα της εποχής του και δίκαια ονομάστηκε ο Κύπριος δάσκαλος του γένους. Παράλληλα, στη γυναικεία εκπαίδευση δέσποζε η Πολυξένη Λοϊζιάς (1855-1942), διευθύντριας του Παρθεναγωγείου Λεμεσού (1878-1914), μια θρυλική προσωπικότητα της κυπριακής ιστορίας της εκπαίδευσης, που αφιέρωσε τη ζωή της στα ελληνικά γράμματα.»
Η Λοϊζιάς υπήρξε ακόμα η πρωτοπόρος φεμινίστρια της Κύπρου που συνέβαλε όσο καμιά άλλη, στην γυναικεία χειραφέτηση και απελευθέρωση. Με πρωτοβουλία της δημιουργήθηκε το 1897 το πρώτο γυναικείο Σωματείο στο νησί «‘Ενωσις Ελληνίδων». Ίδρυσε, το 1897, το πρώτο γυναικείο γυμναστήριο «Το Παλλάδιον» και εισήγαγε την γυναικεία άθληση στα σχολεία. Από το 1912 μέχρι το 1920 εκδίδει την πρώτη στην Κύπρο γυναικεία περιοδική έκδοση «Η Κυπριακή Κυψέλη».
Η δεύτερη μαρτυρία, του φίλου μου, καθηγητή της σύγχρονης Ιστορίας της Κύπρου στο Πανεπιστήμιο Κύπρου - λευκωσιάτη και πάλιν - Πέτρου Παπαπολυβίου. Σε μια εμπεριστατωμένη και επιστημονικά τεκμηριωμένη μελέτη του για τη Λεμεσό λέει ανάμεσα σε άλλα πως, « …η Λεμεσός θα αποτελεί, μέχρι τουλάχιστο το 1930, το κέντρο της καλλιτεχνικής, θεατρικής και μουσικής κίνησης στην Κύπρο, διαμορφώνοντας τα ιδιότυπα χαρακτηριστικά της πιο ζωντανής και ανήσυχης πόλης του νησιού». Ενώ πιο κάτω λέει: «Ένας άλλος τομέας όπου, πρωτοπορούσε η Λεμεσός, ήταν ο πνευματικός. Το λιμάνι του νησιού υπήρξε η είσοδος και θερμή εστία υποδοχής και αποδοχής κάθε επαναστατικής ή εθνικής κίνησης αλλά και νεωτερισμών στην τέχνη, στα γράμματα και στην πολιτική, σε αντίθεση με τη συντηρητική και υποτονική μέχρι πλήξεως Λευκωσία. Κυρίαρχη μορφή της Λεμεσού στα τελευταία 30 χρόνια του 19ου αιώνα ήταν ο Ανδρέας Δ. Θεμιστοκλέους, γνωστός στην Κύπρο ως «Ανδρέας ο Δάσκαλος» (1843-1918). Υπήρξε η μεγαλύτερη προσωπικότητα της εποχής του και δίκαια ονομάστηκε ο Κύπριος δάσκαλος του γένους. Παράλληλα, στη γυναικεία εκπαίδευση δέσποζε η Πολυξένη Λοϊζιάς (1855-1942), διευθύντριας του Παρθεναγωγείου Λεμεσού (1878-1914), μια θρυλική προσωπικότητα της κυπριακής ιστορίας της εκπαίδευσης, που αφιέρωσε τη ζωή της στα ελληνικά γράμματα.»
Η Λοϊζιάς υπήρξε ακόμα η πρωτοπόρος φεμινίστρια της Κύπρου που συνέβαλε όσο καμιά άλλη, στην γυναικεία χειραφέτηση και απελευθέρωση. Με πρωτοβουλία της δημιουργήθηκε το 1897 το πρώτο γυναικείο Σωματείο στο νησί «‘Ενωσις Ελληνίδων». Ίδρυσε, το 1897, το πρώτο γυναικείο γυμναστήριο «Το Παλλάδιον» και εισήγαγε την γυναικεία άθληση στα σχολεία. Από το 1912 μέχρι το 1920 εκδίδει την πρώτη στην Κύπρο γυναικεία περιοδική έκδοση «Η Κυπριακή Κυψέλη».
Επειδή το θέμα είναι σχεδόν ανεξάντλητο και ατελείωτο, θα φροντίσουμε «να περάσουν χρόνοι πολλοί μέσα σε λίγη ώρα» καθώς λέει κι ο ποιητής. Θα δούμε στο πρώτο μέρος μερικές πτυχές του και θα συνεχίσουμε στις επόμενες εκδόσεις να το καλύψουμε κατά το δυνατό πληρέστερα. Θα κάνουμε περιληπτικές, σύντομες αναφορές γεγονότων και ονομάτων ενδεικτικά και να μου συγχωρεθούν οι -μη σκόπιμες- παραλήψεις, επικεντρωνόμενοι κυρίως σε πρωτιές της Λεμεσού στον πολιτισμό κατηγοριοποιώντας θεματικά και όχι κατ' ανάγκην χρονικά τις αναφορές.
ΠΡΩΤΙΕΣ ΣΤΟ ΘΕΑΤΡΟ
Οι πρώτες θεατρικές παραστάσεις στην Κύπρο εδώ πραγματοποιήθηκαν. Σύμφωνα με τον μελετητή της ιστορίας του θεάτρου Γιάννη Κατσούρη, «το 1860 το Ελληνικό Υποπροξενείο Λεμεσού απασχόλησαν οι καταγγελίες εναντίον του Έλληνα υπηκόου Μιχαήλ Ευθυβούλου, ο οποίος στη Λεμεσό, τη νύχτα της 12ης προς την 13η Φεβρουαρίου, δημιούργησε επεισόδιο έξω από την οικία του Αβραάμ Χαραλάμπους στην οποία παιζόταν η τραγωδία Ορέστης». Ενώ για μια παράσταση του 1870 ο Κώστας Πιλαβάκης λέει ανάμεσα σε άλλα για την παράσταση «Ο Λεωνίδας»:
«Τόσος ανταγωνισμός παρατηρήθηκε για το πρόσωπο του Λεωνίδα, ώστε σε μιαν περίπτωση δημιουργήθηκε ζωηρή διαίρεση του θιάσου, η δε αντιπολίτευση με τύμπανα και ζορνέδες απ’ έξω από το θέατρο εματαίωσε την παράσταση».
Η πρώτη στην Κύπρο και ίσως πανελληνίως παράσταση αρχαίας τραγωδίας στη δημοτική γλώσσα, ο «Οιδίπους Τύραννος» σε μετάφραση Νίκου Θ. Αντωνιάδη φιλόλογου καθηγητή στο Γυμνάσιο Λεμεσού και σκηνοθεσία Αρ. Ζήνωνος, πραγματοποιήθηκε τον Μάιο1917. Το πρώτο κυπριακό θεατρικό έργο «Η Κύπρος και οι Ναΐται» γράφτηκε από τον Γεώργιο Σιβιτανίδη το 1869, ενώ λεμεσιανή είναι και η πρώτη γυναίκα θεατρική συγγραφέας με το δραματικό ειδύλλιο της «Η Δούλη Κύπρος» το 1890 η σπουδαία όπως είπαμε Πολυξένη Λοϊζιάς.
Πρώτος κύπριος ηθοποιός θεωρείται ο Αριστείδης Ζήνων (1882-1919) που έδρασε και στην Ελλάδα όπου υπήρξε μύστης στη Ν. Σκηνή του Χρηστομάνου, ενώ πρώτη γυναίκα ηθοποιός ήταν η αρσακειάδα Μαρία Ελευθερίου Γκαφιέρο που σπούδασε και θέατρο στη Δραματική Σχολή Αθηνών με καθηγήτρια την Μαρίκα Κοτοπούλη και έπαιξε θέατρο στην Αθήνα και τη Λεμεσό. Υπήρξε πνευματική αδελφή του Κωστή Παλαμά με τον οποίον διατηρούσε αλληλογραφία για πολλά χρόνια, ενώ κάποιοι μιλούσαν και για ένα μεγάλο μεταξύ τους έρωτα.
Να αναφέρουμε και τον παγκόσμιας φήμης λεμεσιανό σκηνοθέτη του θεάτρου και του κινηματογράφου (ίσως ο γνωστότερος παγκόσμια κύπριος όλων των εποχών), Μιχάλη Κακογιάννη και τον επίσης λεμεσιανό, πανελλήνια γνωστό ηθοποιό Σωτήρη Μουστάκα.
Να σταματήσουμε εδώ για να συνεχίσουμε στις επόμενες όπως είπαμε εκδόσεις κλείνοντας με το θέατρο και αγγίζοντας και τις άλλες πτυχές του πολιτισμού.
http://www.foni-lemesos.com/
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου