T. Kline: Στην Κύπρο από τις μεγαλύτερες καταστροφές πολιτιστικής κληρονομιάς .Ψηλά στη λίστα κινδύνου

Γράφει: Μαρίνα Σχίζα

«Δημοκρατία και Ανθρώπινα Δικαιώματα - Oι άνθρωποι πίσω από τις δικαστικές αποφάσεις», μια σειρά συζητήσεων άκρως ενδιαφέρουσα που οργανώνουν τα Τμήματα Νομικής και Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Κύπρου. Μια πλατφόρμα με ανθρώπους που, με την απόφασή τους να διεκδικήσουν τα δικαιώματά τους με ένδικα μέσα, συνέβαλαν σημαντικά στην εμπέδωση και στην έμπρακτη κατοχύρωση ανθρωπίνων δικαιωμάτων και θεμελιωδών ελευθεριών. Η επόμενη εκδήλωση, που θα γίνει στις 3 Δεκεμβρίου, είναι αφιερωμένη στην Τασούλα Χατζητοφή, καθώς, όπως αναφέρει η εκ των συντονιστών της εκδήλωσης Καλλιόπη Αγαπίου Ιωσηφίδου, επικ. καθηγήτρια Πολιτικής Επιστήμης “στον τομέα της επιστροφής κλεμμένων πολιτιστικών αγαθών, ηκαΤασούλαΧατζητοφή έχει επιτύχει όχι μόνο την επιστροφή τους, αλλά και την ανάπτυξη και καθιέρωση ρηξικέλευθων πρωτοβουλιών σε διεθνές επίπεδο, όπως η ιδέα για ένα μουσείο όπου θα εκτίθενται κλεμμένα πολιτιστικά αγαθά, τα οποία έχουν εντοπιστεί και κατασχεθεί και σε αναμονή της επιστροφής τους μετά από μακρούς δικαστικούς και άλλους αγώνες, θα εκτίθενται αντί να βρίσκονται σε απροσπέλαστους αποθηκευτικούς χώρους» Στην εκδήλωση θα μιλήσει ο Thomas Κline, o δικηγόρος ο οποίος έχει συνδέσει το όνομά του με την Κύπρο καθώς εκπροσώπησε την Εκκλησία στη δίκη για τη διεκδίκηση των ψηφιδωτών της Κανακαριάς, το 1989. Ξεκίνησε, μάλιστα, την καριέρα του από αυτή την περίφημη υπόθεση, η οποία σήμερα αποτελεί σημείο αναφοράς σε μεγάλες δικαστικές αποφάσεις. Η εκδήλωση γίνεται ιδιαίτερα επίκαιρη καθώς τα αποτελέσματα της λεηλασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς που συντελέστηκαν στην κατεχόμενη Κύπρο μετά το 1974 συνεχίζουν να βασανίζουν τον τόπο. Κλεμμένα έργα συνεχίζουν να εντοπίζονται σε ιδιωτικές συλλογές και δημοπρασίες, γεγονός που καθιστά τους τρόπους διεκδίκησης,
νομικούς ή άλλους, ένα κεφάλαιο πάντα ανοικτό και υπό συζήτηση. - Ποιο θέμα θα αναπτύξετε στην εκδήλωση που οργανώνει το Πανεπιστήμιο Κύπρου κύριε Kline;  Ελπίζω να συζητήσουμε ορισμένα από τα πιο σημαντικά στοιχεία της υπόθεσης ψηφιδωτών της Κανακαριάς και να την τοποθετήσουμε στο πλαίσιο άλλων υποθέσεων επαναπατρισμού, πριν και μετά. Ενδιαφέρομαι πάντα για την ψυχολογική διάσταση αυτών των περιπτώσεων. Η υπόθεση της Κανακαριάς είχε μια ιδιαίτερα παράξενη ομάδα χαρακτήρων και αυτή η διαφορά προκάλεσε ένα ευρύ φάσμα ηθικών αντιδράσεων από εμπόρους, τραπεζίτες και δικηγόρους που προσπαθούσαν να επωφεληθούν από τη συναλλαγή με τη Marion True του Μουσείου, η οποία ανέφερε στην Κύπρο ότι τα περίφημα μωσαϊκά της Kανακαριάς είχαν επανεμφανιστεί στην αγορά τέχνης, σε τελωνεία των ΗΠΑ τα οποία αρνήθηκαν να δράσουν, σε Αμερικανούς δικαστές οι οποίοι ήταν οργισμένοι με το γεγονός ότι ιερές αρχαιότητες 1.500 χρονών θα μπορούσαν να τύχουν μεταχείρισης όπως οποιοδήποτε άλλο εμπορεύσιμο αντικείμενο. Η κυπριακή εμπειρία όσον αφορά τις λεηλασίες και την καταστροφή των πολιτιστικών αγαθών συμπεριλάμβανε πτυχές που σχετίζονται με την αλλαγή στον δημογραφικό χαρακτήρα του τόπου, κερδίζοντας από τις ζημιές, καθεστώντας την μια από τις πιο μεγάλες καταστροφές της πολιτιστικής κληρονομιάς από τη ναζιστική λεηλασία την Ευρώπη τη δεκαετία του 1930 και του '40.  - To βασικό πρόβλημα ανάκτησης κλεμμένων θησαυρών είναι η τεκμηρίωση. Νομίζετε πως με την πάροδο του χρόνου είναι πιο δύσκολη η διεκδίκηση και επανάκτηση κλεμμένων θησαυρών; Έχετε δίκιο ότι η εύρεση και η ανάκτηση κλεμμένων έργων τέχνης απαιτεί την ορθή ταυτοποίηση η οποία, με τη σειρά της, είναι εξαιρετικά προβληματική αν δεν υπάρχουν αποδείξεις προέλευσής τους (φωτογραφίες, κείμενα κ.λπ). Το κύριο πρόβλημα που έχουμε όσον αφορά τον επαναπατρισμό των κλεμμένων από τα κατεχόμενα έργων είναι ότι δεν υπήρξε συστηματική τεκμηρίωση των εικόνων ή άλλων αντικειμένων πριν από την τουρκική εισβολή του 1974. Αν θα μπορούσε να βρεθεί ένας τρόπος για συλλογή στοιχείων τεκμηρίωσης τέτοιων έργων, όπως για παράδειγμα φωτογραφίες από γαμήλιες τελετές ή άλλα μυστήρια, οι οποίες να αναρτηθούν στο διαδίκτυο, αυτό θα ήταν πολύ χρήσιμο.  - Τι μπορείτε να πείτε για την περίπτωση της Κύπρου και ειδικά την υπόθεση που χειριστήκατε και αφορά τα ψηφιδωτά της Κανακαριάς; Η Κύπρος είχε και έχει σοβαρές απώλειες πολιτιστικών αγαθών από την κατεχόμενη περιοχή. Οι απώλειες από τις εκκλησίες έχουν προσελκύσει τη μεγαλύτερη προσοχή, αλλά υπάρχουν επίσης, προφανώς, και μεγάλες απώλειες από ιδιωτικές συλλογές, μουσεία και αρχαιολογικούς χώρους. Η περίπτωση της Κύπρου είναι μια από τις πιο μεγάλες καταστροφές της πολιτιστικής κληρονομιάς μετά τη λεηλασία των ναζί στην Ευρώπη τη δεκαετία του 1930 και του '40.  Η υπόθεση των ψηφιδωτών της Κανακαριάς στην Ινδιανάπολη ήταν μια καθοριστική στιγμή για το νησί σας. Το 1988, όταν μου είχε ζητηθεί να υπερασπιστώ την επιστροφή των ψηφιδωτών, λίγα ήταν γνωστά για τις οργανωμένες λεηλασίες και το παράνομο εμπόριο των έργων. Στην αρχή, δεν ήταν καν υποψία ότι ο λαθρέμπορος που είχε πουλήσει τα ψηφιδωτά στην Peg Goldberg ήταν ο ίδιος με τον «Turkish gentleman», όπως είχε χαρακτηριστεί τότε, που πούλησε τις τοιχογραφίες της Λύσης στο Menil Foundation. Μέσα από την υπόθεση της Κανακαριάς, το δίκτυο της συστηματικής λεηλασίας και εμπορίου των έργων τέχνης έγινε καλύτερα κατανοητό, επιτρέποντας τις μετέπειτα κινήσεις που έγιναν στη Γερμανία για ανάκτηση αντικειμένων που κατείχε ο λαθρέμπορος στο Μόναχο.  Παρουσίασε πολλές ενστάσεις στο δικαστήριο, μεταξύ των οποίων και την αξίωση ότι τα ψηφιδωτά της Εκκλησίας είχαν «εθνικοποιηθεί» από το παράνομο καθεστώς. Είχαμε, επίσης, να παλέψουμε με δικηγόρους που ήθελαν να εκπροσωπήσουν την «ΤΔΒΚ» και να αναλάβουν την υπόθεση. Η νίκη στην Ινδιανάπολη δεν υπήρξε προκαθορισμένη και δεν θα ήταν δυνατή χωρίς την αμέριστη υποστήριξη της Εκκλησίας, της κυβέρνησης και πολλών ατόμων, του Μιχαλάκη Κυπριανού, της Τασούλας Χατζητοφή, του Αθανάσιου Παπαγεωργίου, του Ανδρέα Ιακωβίδη και του Λεωνίδα Μαρκίδη. Λόγω του δικαίου που είχε η Κύπρος, η απόφαση παραμένει ένα μοντέλο και ένας φάρος για τους φοιτητές της Νομικής, δικηγόρους, καθηγητές και δικαστές στις Ηνωμένες Πολιτείες. Η υπόθεση αναφέρεται συχνά στις δικαστικές αποφάσεις και γίνεται αναφορά από τους δικηγόρους που εκπροσωπούν την Τουρκία στην προσπάθειά της να ανακτήσει αντικείμενα σε δικαστήριο των ΗΠΑ. - Πόσο δυσκολεύει τέτοιες υποθέσεις το νομικό σύστημα που διαφέρει από χώρα σε χώρα; Δεν θα μπορούσε να υπάρξει ένα κοινό νομικό πλαίσιο τουλάχιστον για τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης;  Αναφέρομαι σε αυτό το σύστημα ως «restitution roulette». H πιθανή επιτυχία μιας απαίτησης μπορεί να ποικίλλει με πολλούς άλλους παράγοντες παρά το βάσιμο του ισχυρισμού: διαφορετικοί περιορισμοί και αρχές που διέπουν το δίκαιο καθώς και την εμπιστοσύνη και την καλή θέληση των μερών ή ακόμα την έλλειψη των πιο πάνω. Πιστεύω ότι η διεθνής ομοιομορφία των νομικών προτύπων θα ήταν χρήσιμη, έτσι ώστε μια υπόθεση που είναι ισχυρή σε μια χώρα να είναι εξίσου ισχυρή και αλλού. - Ποια είναι η γνώμη σας για την υπόθεση του εμπόρου έργων τέχνης Αϊντίν Ντικμέν ο οποίος συνελήφθη το 1997; Η πλειοψηφία των  αντικειμένων από την Κύπρο επέστρεψε μόλις πέρσι ενώ υπάρχει εκκρεμότητα για πολλά άλλα που παραμένουν στις αποθήκες της Αστυνομικής Διεύθυνσης της Βαυαρίας. Η περίπτωση της Γερμανίας παραμένει μια οδυνηρή περίπτωση, αλλά την ίδια στιγμή και μια μεγάλη επιτυχία για την Κύπρο. Νομίζω ότι είναι δύσκολο για τους περισσότερους Κύπριους να αντιληφθούν γιατί οι διαδικασίες έχουν κρατήσει τόσα πολλά χρόνια. - Πώς αντιμετωπίζετε το θέμα της αγοράς κλεμμένων έργων σε περίπτωση που η τεκμηρίωσή τους είναι δύσκολη έως αδύνατη; Η καλύτερη επιλογή είναι οι δύο πλευρές να καταλήξουν σε μια συμφωνία. Μερικές φορές, η πλευρά που κατέχει το αντικείμενο έχει καλή θέληση απέναντι στην  Κύπρο καθώς είναι αντίθετη με το λαθρεμπόριο έργων τέχνης και μπορεί να καταλήξει σε συμφωνία χωρίς να υπάρχει ανάγκη όποιου χρηματικού διακανονισμού. Συχνά, ωστόσο, ένα είδος συμβιβασμού είναι απαραίτητο για την ανάκτηση ενός αντικειμένου που δεν μπορούσε να εξασφαλιστεί με δικαστικούς αγώνες. - Ποια χώρα κατά τη γνώμη σας αγωνίζεται περισσότερο με τα θέματα ανίχνευσης και τον εντοπισμό κλεμμένων θησαυρών της αυτές τις μέρες; Η Κύπρος είναι ψηλά στη λίστα μου, όπως και η Ελλάδα. Η Πολωνία προσπαθεί να ανακτήσει τις πολλές απώλειες που υπέστη κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και η Γερμανία, η ίδια, έχει μια εξαιρετικά οργανωμένη προσπάθεια για την ανάκτηση έργων. Πιστεύω όμως ότι η Ιταλία  κάνει την πιο συντονισμένη και συνεπή προσπάθεια σήμερα. Με την Carabinieri Art Squad που εργάζεται στον τομέα της κλοπής και της αποκατάστασης των έργων τέχνης έχουν κάνει εξαιρετική δουλειά. Η Ιταλία έχει, επίσης, όλα τα άλλα προβλήματα που αναφύονται με μιας ενεργούς εγχώριας αγοράς τέχνης συμπεριλαμβανομένης της παρακολούθησης εμπόρων και της  ανίχνευσης πλαστών έργων. Η Ιταλία, και πάλι όπως και η Κύπρος, έχει ένα μνημόνιο συμφωνίας με τις Ηνωμένες Πολιτείες για να εμποδίσει την εισαγωγή στις ΗΠΑ των αντικειμένων που εξήχθησαν παράνομα από τη χώρα. Πιο συγκεκριμένα, η Ιταλία διαπραγματεύτηκε την επιστροφή αρχαιοτήτων από αμερικανικά μουσεία, χωρίς την ανάγκη νομικών διεκδικήσεων, με αντάλλαγμα τον δανεισμό αρχαιοτήτων για σκοπούς εκθέσεων στα ίδια τα μουσεία. Αυτή η προσέγγιση έχει θέσει ένα προηγούμενο στη βελτίωση των σχέσεων μεταξύ των μουσείων στις Ηνωμένες Πολιτείες και των χωρών της Μεσογείου, που θα  οδηγήσει από την εχθρότητα και την καχυποψία στη συνεργασία

. * H εκδήλωση θα γίνει την Τετάρτη 3 Δεκεμβρίου, 6.30μ.μ, στην αίθουσα τελετών Πανεπιστημίου Κύπρου, λεωφόρος Καλλιπόλεως 75. Χαιρετισμοί από τον πρύτανη του Παν. Κύπρου Κωνσταντίνο Χριστοφίδη και τον πρόεδρο του Ανωτάτου Δικαστηρίου Μύρωνα Νικολάτο. Θα μιλήσουν οι, Τασούλα Χατζητοφή και ο δικηγόρος Thomas Kline.

  http://www.philenews.com