Τα «Οκτωβριανά» του 1931 και η Λεμεσός(Α Μέρος)

 Γράφει ο Τίτος Κολώτας

Μοναδικό σύνθημα το «ένωσις και μόνο ένωσις»

Στα τέλη της δεκαετίας του 1920, κατά τη διακυβέρνηση του Ronald Storrs, ο πολιτικός αγώνας αναζωπυρώθηκε επικίνδυνα για τους άγγλους αποικιοκράτες. Η οικονομική εξαθλίωση του κυπριακού λαού φτάνει στο αποκορύφωμα της κάτω και από τα δυσβάστακτα αγροτικά χρέη που τα κάνουν ακόμα πιο δυσβάστακτα η ανθούσα τοκογλυφία της άρχουσας τάξης των μεγαλοαστών πλουσίων προς τους εξαθλιωμένους αγρότες και μικροαστούς.

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ
Οι μεγάλες κοινωνικές αντιθέσεις που τις οξύνουν ακόμα περισσότερο οι κοινωνικοί και πολιτικοί διαχωρισμοί σε εθνικόφρονες και κομμουνιστές, σε αδιάλλακτους ενωτικούς και διαλλακτικούς συνταγματικούς που τάσσονταν οι μεν υπέρ της ένωσης οι δε υπέρ λύσης αυτονομίας, οι παλινδρομήσεις οι δισταγμοί και οι μεμψιμοιρίες της πολιτικής ηγεσίας των ελλήνων της Κύπρου με επικεφαλής ένα άβουλο, διστακτικό και συναινετικό υπέργηρο αρχιεπίσκοπο, τον Κύριλλο τον Γ’ και των βουλευτών που τον ακολουθούν, κάνουν τους Μητροπολίτες με επικεφαλής τον Κιτίου Νικόδημο Μυλωνά να πάρουν στα χέρια τους πρωτοβουλίες για τον ξεσηκωμό του λαού. Αφορμή δίδουν οι νέες βαριές φορολογίες που επιβάλλουν οι άγγλοι και η εφαρμογή, χωρίς συζήτηση στη Βουλή, του νέου Ποινικού Κώδικα, με πλήθος αναχρονιστικών διατάξεων, με την παράκαμψη της κοινοβουλευτικής θέλησης και με συχνή χρήση Βασιλικών Διαταγμάτων.

Η ψήφιση του εκπαιδευτικού νομοσχεδίου του 1929, που θεωρήθηκε σκανδαλώδης προσπάθεια κυβερνητικής χειραγώγησης της ελληνικής κυπριακής Παιδείας, προκάλεσαν θύελλα αντιδράσεων κατά του Storrs, σε εποχή κορύφωσης της

οικονομικής κρίσης κάνοντας το ποτήρι να ξεχειλίσει.

Η λαϊκή δυσαρέσκεια εκτονώθηκε με τα «Οκτωβριανά» του 1931, μια αυθόρμητη και ανοργάνωτη εξέγερση που είχε ως ένα και μοναδικό σύνθημα το «ένωσις και μόνο ένωσις», αλλά που έκρυβε και όλη την συσσωρευμένη οικονομική και κοινωνική αγανάκτηση που περιγράψαμε σε αδρές μόνο γραμμές. Που καταστάληκε όμως εύκολα, αφού είχε επεκταθεί για λίγες μέρες σε όλο το νησί με λεηλασίες ή καταστροφές δημόσιων κτιρίων, καταστημάτων και αποθηκών τροφίμων, με αποκορύφωμα τον εμπρησμό του Κυβερνείου στις 21 Οκτωβρίου 1931. Η τάξη επιβλήθηκε με την άφιξη στρατιωτικών ενισχύσεων, τη σύλληψη και φυλάκιση μερικών δεκάδων επιφανών Κυπρίων, και τους παραδειγματικούς ξυλοδαρμούς αγροτών από στρατιώτες στις πλατείες των χωριών. Δέκα πρόσωπα, (ανάμεσά τους οι Μητροπολίτες Κιτίου και Κυρηνείας) εξορίστηκαν ως πρωταίτιοι του «στασιαστικού κινήματος».

Τα «Οκτωβριανά» προκάλεσαν πανελλήνια συγκίνηση και στην Ελλάδα με μαχητικές αντιβρετανικές διαδηλώσεις στις μεγάλες πόλεις. Αντίθετα, ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος καταδίκασε απερίφραστα, ως «ανεύθυνες ενέργειες», τόσο την κυπριακή εξέγερση, όσο και τις ελλαδικές εκδηλώσεις συμπαράστασης. Ένας μάλιστα από τους πρωταγωνιστές της εξέγερσης στην Κύπρο, ο Έλληνας Πρόξενος Αλέξης Κύρου, υποχρεώθηκε να ανακληθεί από τον Βενιζέλο και να εγκαταλείψει το νησί ύστερα από έντονα διαβήματα των άγγλων προς τον έλληνα πρωθυπουργό.

Τα «Οκτωβριανά» στη Λεμεσό
Ο ιστορικός και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κύπρου Πέτρος Παπαπολυβίου στη μελέτη του «Η πολιτική ιστορία της Λεμεσού κατά τη διάρκεια της Αγγλοκρατίας» αναφέρει σχετικά:

«Η Λεμεσός πρωταγωνίστησε στα «Οκτωβριανά» του 1931. Μετά την παραίτηση του Μητροπολίτη Κιτίου Νικοδήμου από το βουλευτικό αξίωμα (17 Οκτωβρίου 1931), ο πρώτος συνάδελφός του που τον ακολούθησε ήταν ο βουλευτής Λεμεσού Ν. Κλ. Λανίτης. Παράλληλα, τη δημόσια ιδρυτική ανακοίνωση της «Εθνικής Ριζοσπαστικής Ενώσεως Κύπρου» (Ε.Ρ.Ε.Κ.) στις 18 Οκτωβρίου, υπέγραφαν από τη Λεμεσό ο γυμνασιάρχης Αργυρός Δρουσιώτης, ο δημοσιογράφος Γεώργιος Φασουλιώτης και ο δικηγόρος Λεύκιος Ζήνων.

Ο Νικόδημος έφτασε στη Λεμεσό στις 20 Οκτωβρίου, όπου κατά την υποδοχή του εκφώνησε στο στάδιο του Γ.Σ.Ο. το γνωστό πύρινο λόγο που καλούσε το ποίμνιό του σε «απείθειαν και ανυπακοήν εις τους ανόμους νόμους του ανηθίκου, φαύλου και επονείδιστου καθεστώτος, όπερ καλείται “Αγγλικόν καθεστώς”». Μετά την αποτέφρωση του Κυβερνείου στη Λευκωσία, στις 21 Οκτωβρίου, ανάλογες εικόνες έγιναν και στη Λεμεσό, με την πυρπόληση και την ολοσχερή καταστροφή της οικίας του Βρετανού Διοικητή. Ο θεωρηθείς βασικός υπαίτιος της εξέγερσης, ο Μητροπολίτης Νικόδημος, συνελήφθηκε από τους Βρετανούς τα χαράματα της 24ης Οκτωβρίου, στο κτίριο της Μητρόπολης, στη Λεμεσό, από όπου οδηγήθηκε στο πλοίο της εξορίας του. Για να διαλυθεί το πλήθος που είχε συγκεντρωθεί για να υποστηρίξει τον Επίσκοπό του, ο στρατός άνοιξε πυρ, τραυματίζοντας αρκετούς. Ένας από αυτούς, ο Παναγιώτης Δημητρίου, εξέπνευσε επί τόπου, ενώ ο Έλληνας Πρόξενος Αλέξης Κύρου αναφέρει σε έκθεσή του, ότι ο τραυματίας Ιωάννης Κωνσταντινίδης απεβίωσε την επόμενη ημέρα.

Μετά τα Οκτωβριανά του 1931 τίποτα πια δεν θα είναι ίδιο στην πολιτική ζωή του τόπου. Το Νομοθετικό Συμβούλιο διαλύθηκε, τέθηκαν υπό αυστηρό αποικιακό έλεγχο η κυπριακή Εκκλησία και η εκπαίδευση και οι κυριότεροι πολιτευτές εξορίστηκαν, εκτοπίστηκαν ή αυτοφιμώθηκαν. Στους δέκα εξόριστους του 1931, που θεωρήθηκαν ως πρωταίτιοι της εξέγερσης από τους Βρετανούς, ο μοναδικός λεμεσιανός ήταν ο Κωστής Σκελέας, βοηθός Γενικός Γραμματέας του Κ.Κ.Κ. Φυλακίστηκαν, όμως και εκτοπίστηκαν σε διάφορα χωριά και οι πολιτευτές Ιωάννης Κυριακίδης, Φειδίας Κυριακίδης, Ν. Κλ. Λανίτης (αργότερα, όταν πήρε άδεια για να επισκεφθεί τις κόρες του στην Αθήνα, υπογράφτηκε το διάταγμα της εξορίας του που διατηρήθηκε μέχρι το 1946), Ζήνων Ρωσσίδης και πολλοί άλλοι.»

http://www.foni-lemesos.com/