Ο Τζέιμς Κάλαχαν για την τουρκική εισβολή «Φοβηθήκαμε τις ΗΠΑ» Ο υπουργός Εξωτερικών της Βρετανίας το καλοκαίρι του 1974
Γνωρίζατε ότι κάτι επρόκειτο να συμβεί στην Κύπρο πριν από το πραξικόπημα εναντίον του Μακαρίου στις 14 Ιουλίου του 1974;
«Δεν γνώριζα το παραμικρό. Με ξύπνησαν το πρωί για να μου πουν για το πραξικόπημα. Μου είπαν ότι ο Μακάριος ζητούσε τη βοήθειά μας προκειμένου να φύγει από την Κύπρο, για την οποία βέβαια έδωσα αμέσως το "πράσινο φως". Επικοινώνησα απευθείας με τη βάση μας στη Λευκωσία και έδωσα εντολή να κατευθυνθεί το αεροπλάνο του προς το Λονδίνο, με ενδιάμεσο σταθμό τη Μάλτα. Αυτές ήταν οι οδηγίες του Φόρεϊν Οφις και του υπουργείου Αμυνας, με την προϋπόθεση πάντα ότι θα συμφωνούσε και ο Μακάριος».
Ποια ήταν η γνώμη σας για την ελληνική χούντα και για τον Μακάριο εκείνη την εποχή;
«Ημουν σαφώς αντίθετος στη χούντα των συνταγματαρχών. Οταν ανέλαβα το υπουργείο συμβούλευσα το Βασιλικό Ναυτικό να αραιώσει κάπως τις "φιλικές επισκέψεις" στην Ελλάδα, όχι επειδή είχα οτιδήποτε εναντίον του ελληνικού λαού, με τον οποίο νομίζω ότι διατηρούμε πάντα πολύ θερμές σχέσεις, αλλά λόγω του δικτατορικού χαρακτήρα του καθεστώτος. Νομίζω όμως ότι ο Μακάριος άρχισε από κάποιο σημείο και μετά να αντιμετωπίζει ψυχρά την ιδέα της ένωσης ενώ εξελισσόταν σταθερά σε αυτό που λέμε σήμερα "ώριμος πολιτικός άνδρας". Επιθυμούσε βέβαια την ανεξαρτησία του νησιού του αλλά πιστεύω ότι ήταν μάλλον άδικος προς τους Τούρκους της Κύπρου, εκμεταλλευόμενος τη θέση του για να τους στερήσει κάποια από τα δικαιώματα που είχαν συμφωνηθεί σε παλαιότερο ελληνοτουρκικό διάλογο».
Πού εντοπίζετε τις διαφορές στη στάση του Λονδίνου και της Ουάσιγκτον σε ό,τι αφορά τον Μακάριο;
«Ο Μακάριος είχε προβεί σε κάποιες όχι και τόσο έξυπνες δηλώσεις, όταν είχε πει ότι ήταν διατεθειμένος να χρησιμοποιήσει οποιονδήποτε θα προσφερόταν να τον βοηθήσει, κάτι που έκανε και μ' εμάς την πρώτη περίοδο. Με όλο τον σεβασμό, πιστεύω ότι η Βρετανία τον γνώριζε πολύ καλύτερα από ό,τι οι ΗΠΑ. Γνώριζα πολύ καλά ότι ο Μακάριος δεν θα ενέδιδε στην προσέγγιση της Μόσχας, ενώ οι Αμερικανοί δεν τον εμπιστεύονταν. Πίστευαν τότε ότι όποιος δεν ήταν μαζί τους ήταν εναντίον τους».
Τρεις ημέρες μετά το πραξικόπημα στο νησί ο τούρκος πρωθυπουργός κ.Μπουλέντ Ετζεβίτ επισκέφθηκε το Λονδίνο. Τι ακριβώς ζητούσε;
«Θυμάμαι ότι ήθελε να του επιτρέψουμε να χρησιμοποιεί τις βάσεις μας, προκειμένου να επεκταθεί ανεμπόδιστα η τουρκική εισβολή. Επρόκειτο για εξωφρενικό αίτημα, το οποίο βέβαια απορρίψαμε αμέσως. Αυτό που θυμάμαι επίσης είναι ότι ο Ετζεβίτ ήταν διατεθειμένος να συζητήσει και με την ελληνική χούντα στο Λονδίνο αλλά ο Ιωαννίδης δεν του είχε απαντήσει. Ενώ είχε αποφασίσει να πάει ο ίδιος στην Αθήνα έφθασε στην Αγκυρα ο υφυπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Τζο Σίσκο και έτσι το ταξίδι στην Αθήνα ματαιώθηκε. Πιστεύω ότι στην πραγματικότητα είχε ήδη αποφασιστεί η απόβαση και απλώς δεν ήθελε να πραγματοποιηθεί ενώ ο αμερικανός υπουργός βρισκόταν στην Τουρκία».
Σύμφωνα με όσα γράφετε στο βιβλίο σας, είχατε προτείνει στον δρα Κίσινγκερ κάποιο σχέδιο για κοινή δράση με τις ΗΠΑ. Τι προέβλεπε αυτό το σχέδιο;
«Ο βασικός στόχος ήταν να απαλλαγούμε από τον Σαμψών, ουσιαστικά με πραξικόπημα. Επειτα θέλαμε να διώξουμε τους έλληνες στρατιωτικούς από το νησί, κάτι που επεδίωκε άλλωστε και ο Μακάριος. Θα ήθελα επίσης μια πιο ευνοϊκή συμφωνία για τους Τούρκους που ζούσαν στο νησί. Το σχέδιο βέβαια προέβλεπε την επάνοδο στην Κύπρο του Μακαρίου, ο οποίος άλλωστε ήταν και ο νόμιμος ηγέτης του κράτους, αναγνωρισμένο μέλος της Κοινοπολιτείας. Οι Αμερικανοί όμως ήθελαν να αναγάγουν τα πάντα στη βάση των σχέσεων Ανατολής - Δύσης. Τους ενδιέφερε δηλαδή περισσότερο το γεγονός ότι υπήρχαν πυρηνικά όπλα στην Τουρκία».
Πώς αντιμετωπίσατε το ενδεχόμενο δεύτερης εισβολής από τους Τούρκους;
«Οι Τούρκοι προωθούνταν συνέχεια, γι' αυτό έστειλα στο νησί 1.500 άνδρες,
κυρίως επειδή οι άνδρες που είχαμε ως τότε στην Κύπρο δεν ήταν στρατεύματα μάχης αλλά ειδικοί σε θέματα αντικατασκοπίας. Στείλαμε και μερικά Phantom, ώστε να καταστήσουμε σαφή προς τους Τούρκους την αποφασιστικότητά μας. Οι βρετανοί στρατιώτες είχαν πάρει εντολή να συγκρατήσουν τη γραμμή προώθησης των Τούρκων. Παράλληλα είχα προτείνει στον Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ κ. Κουρτ Βαλντχάιμ μια επιχείρηση με βρετανικά στρατεύματα υπό την αιγίδα του Οργανισμού. Φαινόταν έτοιμος να συμφωνήσει αλλά την τελευταία στιγμή υπαναχώρησε, ανησυχώντας πιθανότατα γα την αντίδραση της Σοβιετικής Ενωσης. Ενημέρωσα τότε και τον Χένρι Κίσινγκερ».
Ποια ήταν η απάντηση της Ουάσιγκτον;
«Με επέπληξαν, λέγοντάς μου ότι οι συζητήσεις περί στρατιωτικής επιχείρησης ήταν και άκαιρες και ακατάλληλες. Μου είπαν ότι αν συνέχιζα στον ίδιο τόνο θα τους δυσαρεστούσα πολύ και βέβαια δεν θα ήταν πρόθυμοι να βοηθήσουν. Θυμήθηκα μια παλαιότερη περίπτωση, όταν συμμαχήσαμε με τους Γάλλους στην υπόθεση του Σουέζ για να εισβάλουμε στην Αίγυπτο. Οι Αμερικανοί προκάλεσαν παρεμβολές στα ραντάρ μας και σημαντική πτώση στην αξία της στερλίνας. Εγώ πάλι γνώριζα ότι η Βρετανία δεν θα μπορούσε να δράσει αποτελεσματικά αν δεν είχε την υποστήριξη των ΗΠΑ. Οι Αμερικανοί όμως δεν επρόκειτο να βοηθήσουν, αφού είχαν ήδη πιστέψει τις ψευδείς υποσχέσεις των Τούρκων ότι δεν επρόκειτο να γίνει νέα εισβολή. Δεν πίστευα τους Τούρκους και γι' αυτό προσπάθησα να ασκήσω πίεση προς την πλευρά των ΗΠΑ. Η μόνη απάντηση που έλαβα ήταν ότι η Ουάσιγκτον δεν σκόπευε να συζητήσει το ενδεχόμενο στρατιωτικής δράσης επειδή θεωρούσε επαρκή την επιλογή της διπλωματίας. Η διπλωματία θα μπορούσε να αποδειχθεί επαρκής αν συνοδευόταν από τη στρατιωτική απειλή. Να στέλναμε δηλαδή αμερικανικά και βρετανικά πλοία ανάμεσα στην Τουρκία και στο νησί ώστε να αποτρέψουμε περαιτέρω ενισχύσεις».
Υπήρξε κάποια κίνηση από την Ουάσιγκτον προκειμένου να συνετιστεί η Αγκυρα;
«Μέχρις ενός σημείου. Ο δρ Κίσινγκερ απείλησε τους Τούρκους ότι θα αποσύρει τα πυρηνικά όπλα από την Τουρκία».
Νομίζω ότι στη δεύτερη διάσκεψη της Γενεύης φθάσατε πολύ κοντά σε μια συμφωνία μεταξύ των ηγετών των δύο κοινοτήτων.
«Πράγματι πιστεύω ότι θα μπορούσαμε να καταλήξουμε σε συμφωνία. Ο κ. Κληρίδηςήταν δίκαιος άνθρωπος και αναγνώριζε την ανάγκη να αλλάξει η συνταγματική θέση των Τούρκων. Εκείνη τη εποχή νομίζω ότι και οι σχέσεις του με τον κ. Ντενκτάς ήταν σε καλό επίπεδο. Και οι δύο συμφωνούσαν στην αποχώρηση των στρατευμάτων από το νησί ο Κληρίδης των ελληνικών και ο Ντενκτάς των τουρκικών αλλά οι προστάτιδες χώρες τους, η Ελλάδα και η Τουρκία, δεν εννοούσαν να τους αφήσουν να λύσουν μόνοι τις διαφορές τους. Ζήτησα και 48ωρη αναβολή προς το τέλος της διάσκεψης επειδή είχαμε όλοι ενοχληθεί από το γεγονός ότι ο τούρκος υπουργός Εξωτερικών εξαφανιζόταν κάθε τόσο από τις συνομιλίες. Θεωρώ ωστόσο πολύ ατυχή τη συγκυρία της πτώσης της χούντας η πτώση αυτή καθαυτή ήταν θετικότατο γεγονός αλλά ο κ. Καραμανλής δεν είχε προλάβει να εγκατασταθεί ακόμη στην εξουσία».
Ο δρ Κίσινγκερ δεν προσεφέρθη να έρθει στη Γενεύη;
«Δεν προσεφέρθη, αν και πολύ θα το ήθελα. Εκείνη την εποχή όμως ήταν πολύ απασχολημένος με το σκάνδαλο του προέδρου Νίξον και τις συζητήσεις για την αποπομπή ή την παραίτησή του. Πιθανότατα οι Τούρκοι να εκμεταλλεύθηκαν το γεγονός ότι η προσοχή των Αμερικανών ήταν στραμμένη αλλού».
Αισθανθήκατε προδομένος από τη στάση των Τούρκων μετά τη δεύτερη διάσκεψη της Γενεύης;
«Σίγουρα, και μάλιστα πιστεύω ότι προδοθήκαμε δύο φορές από τους Τούρκους. Αρχικά μετά την πρώτη εισβολή, όταν μας διαβεβαίωναν ότι δεν θα υπάρξει δεύτερη, και μετά, όταν παραβιάστηκαν όλες οι υποσχέσεις που δόθηκαν στον δρα Κίσινγκερ. Δεν κατηγορώ γι' αυτό τον κ. Ετζεβίτ, πιστεύω ότι ενεργούσε υπό την πίεση των στρατηγών. Ηταν ένα πολύ καλό μάθημα: οι στρατηγοί πρέπει να μένουν μακριά από την πολιτική».
Τι περισσότερο θα μπορούσε να κάνει η Βρετανία;
«Πιστεύω ότι εκπληρώσαμε όπως έπρεπε τις υποχρεώσεις που προέρχονταν από τη σχέση την οποία είχαμε με την υπόθεση. Θα ήταν τρέλα να επιχειρήσουμε να σταματήσουμε την τουρκική εισβολή με τα μέσα που διαθέταμε. Δεν μπορεί να ζητηθεί από μια χώρα να προχωρήσει σε μια στρατιωτική καταστροφή που είναι ολοφάνερη».
Πολλοί Αμερικανοί θεωρούν ότι η χώρα σας χρησιμοποίησε την απουσία της υποστήριξης της Ουάσιγκτον ως άλλοθι προκειμένου να αποφύγει να εμπλακεί.
«Είχαμε πάρει ένα καλό μάθημα από την κρίση στο Σουέζ και δεν μπορούσαμε να επιχειρήσουμε και πάλι κάτι ανάλογο. Εξάλλου και στην υπόθεση των νησιών Φόκλαντ έγινε φανερό ότι η υποστήριξη των Αμερικανών ήταν απαραίτητη. Πόσο μάλλον σε μια επιχείρηση εναντίον των Τούρκων στη Μεσόγειο».
Σας δόθηκε έκτοτε η ευκαιρία να συζητήσετε το θέμα με τον δρα Κίσινγκερ;
«Ποτέ δεν συζητήσαμε τις λεπτομέρειες αλλά είμαστε πολύ καλοί φίλοι, διατηρούμε πολύ στενή σχέση και συναντιόμαστε τακτικά. Νομίζω ότι και οι δύο θεωρούμε προτιμότερο να αφήσουμε στην άκρη το θέμα».
http://www.tovima.gr/
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου