Επίσημη έκθεση του Κογκρέσου των ΗΠΑ για την καταστροφή της πολιτιστικής μας κληρονομιάς — Η συμβολή του μουσείου της ιεράς μονής Κύκκου

Γράφει: Χαράλαμπος Χοτζάκογλου

είναι βυζαντινολόγος στο Μουσείο της Ιεράς Μονής Κύκκου

Οι τοίχοι του υστεροβυζαντινού αυτού ναού είχαν ασβεστωθεί και κάτω από τον σοβά φαίνεται πως υπάρχουν τοιχογραφικά σπαράγματα. Σε πρόσφατη επίσκεψή μας στο μνημείο διαπιστώσαμε ότι βάνδαλοι προχώρησαν στην κατεδάφιση τμήματος του βορείου τοίχου του ναού συμπαρασύροντας και τις τοιχογραφίες, οι οποίες διασώζονταν κάτω από το στρώμα του κονιάματος. Η καταστροφή των τοιχογραφιών αυτών του 13ου αιώνος είναι πλέον ολοκληρωτική. Επισημαίνεται πως το περιστατικό αυτό συμβαίνει σε μια περίοδο κατά την οποία έχουν ορισθεί Τεχνικές Επιτροπές από τις δύο πλευρές, αποσκοπώντας στην προστασία των μνημείων εκατέρωθεν και σε ενέργειες συντήρησης και αποκατάστασης των πληγέντων μνημείων, μολονότι, τίποτε χειροπιαστό δεν έχει γίνει έως σήμερα. Η νέα αυτή αποτρόπαια ενέργεια έρχεται σε συνέχεια της παντελούς κατεδάφισης του ναού της Αγίας Αικατερίνης στο Γεράνι. Πότε επιτέλους θα αποτελέσει το θέμα της προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς μας θέμα ύψιστης προτεραιότητος για την Κύπρο στις διεθνείς επαφές μας;

Οι πρωτοβουλίες του Σεβασμιότατου μητροπολίτη Κύκκου και Τηλλυρίας

Είναι γνωστές οι πρωτοβουλίες που έχει αναπτύξει ο Σεβασμιότατος μητροπολίτης Κύκκου και Τηλλυρίας κ. κ. Νικηφόρος σχετικά με το θέμα της καταστροφής της θρησκευτικής πολιτιστικής κληρονομιάς, όσο και της καταπάτησης της θρησκευτικής ελευθερίας στην κατεχόμενη βόρειο Κύπρο. Αυτές περιλαμβάνουν την πρώτη ολοκληρωμένη και επιστημονική καταγραφή και φωτογραφική αποτύπωση των θρησκευτικών μνημείων στα κατεχόμενα, την έκδοση σχετικού βιβλίου του Χ. Χοτζάκογλου, υπό τον τίτλο «Τα θρησκευτικά μνημεία στην Τουρκοκρατούμενη Κύπρο, όψεις και πράξεις μιας συνεχιζό-μενης καταστροφής» στα ελληνικά, αγγλικά, ιταλικά και το οποίο τιμήθηκε από την Ακαδημία Αθηνών τον περασμένο Ιανουάριο. Περιλαμβάνουν επίσης την διοργάνωση διαλέξεων και φωτογραφικών εκθέσεων στο εξωτερικό και ιδίως στο Ευρωκοινοβούλιο των Βρυξελλών, την συμβολή σε δεκάδες δημοσιεύματα του ξένου και ελληνικού ημερήσιου και περιοδικού τύπου, την συστηματική ενημέρωση των μαθητών της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, καθώς και των στρατευμένων στην Εθνική Φρουρά και της ΕΛΔΥΚ με ειδικές εκθέσεις, ομιλίες και προγράμματα, την έκδοση σχετικών ενημερωτικών φυλλαδίων σε διάφορες γλώσσες, τον εντοπισμό στο εξωτερικό κλεμμένων εικόνων και την πρόκληση διαδικασιών για την διεκδίκηση και τον επαναπατρισμό τους. Τέλος, περιλαμβάνουν την προώθηση του όλου θέματος σε διεθνή βήματα με ξεναγήσεις στα κατεχόμενα σε ομάδες πολιτικών προσώπων που κατά καιρούς μεταβαίνουν στην Κύπρο σε συνεργασία και με τις αρχές της Κυπριακής Δημοκρατίας.

Ευαισθητοποίηση του αμερικανικού Κογκρέσου

Η έντονη αυτή δραστηριότητα συνέβαλε αποφασιστικά στην προώθηση του θέματος και στο αμερικανικό Κογκρέσο, το οποίο με επίσημη επιστολή ημερομηνίας 9 Ιουλίου 2009 του Προέδρου της Επιτροπής για την Ασφάλεια και Συνεργασία στην Ευρώπη, Γερουσιαστού Άλσι Χάστινγκς, προσκάλεσε τον δρ.Χ. Χοτζάκογλου να μεταβεί στην Ουάσιγκτον ως ανεξάρτητος εμπειρογνώμων, βυζαντινολόγος και γνώστης του θέματος και να ενημερώσει σε δημόσια ακρόαση την ως άνω Επιτροπή αποτελουμένη από 20 Γερουσιαστές και Βουλευτές, καθώς και από τους Ειδικούς Συμβούλους των Υπουργείων Εξωτερικών, Εσωτερικών και Εμπορίου των ΗΠΑ. Ας σημειωθεί πως βοηθοί των ανωτέρω Γερουσιαστών είχαν επισκεφθεί γύρω στο Πάσχα του 2009 την Κύπρο για συλλογή πληροφοριών επί του θέματος.

Εκτός του κ. Χοτζάκογλου είχαν προσκληθεί επίσης ο Γερμανός δρ. Κλάους Γκάλλας, ανταποκριτής της εφημερίδας Ντι Τσάιτ και η δημοσιογράφος Μάικλ Τζάνσεν, οι οποίοι έχουν ασχοληθεί επισταμένως με ανταποκρίσεις τους για την καταστροφή της πολιτιστικής κληρονομιάς. Οι τρεις τους παρουσίασαν σε σύντομες ιστορικές αναδρομές το θέμα με φωτογραφικό υλικό, σχετική βιβλιογραφία και εποπτικά μέσα. Ακολούθησαν λεπτομερείς ερωτήσεις για περίπου δύο ώρες. Η όλη διαδικασία κινηματογραφήθηκε και απομαγνητοσκοπήθηκε και έχει αναρτηθεί από την Επιτροπή Ελσίνκι του Κογκρέσου στην διαδικτυακή τους τοποθεσία. Στην συνεδρία παρευρίσκετο ευάριθμη αντιπροσωπεία από την τουρκική πρεσβεία στις ΗΠΑ, το CNN TURK, τις πρεσβείες Κύπρου, Ελλάδος και Βρετανίας, αμερικανικοί τηλεοπτικοί σταθμοί και πλήθος αμερικανών δημοσιογράφων και ερευνητών από αμερικανικά ινστιτούτα. Σημειωτέον ότι η μεγάλης κυκλοφορίας εφημερίδα Ουάσιγκτον Ποστ είχε αφιερώσει ανταπόκριση επί του θέματος στην πρώτη της σελίδα προκαλώντας θύελλα διαμαρτυριών υπό της τουρκικής πρεσβείας και τουρκικών οργανώσεων στις ΗΠΑ.

Η παρουσίαση του δρ. Χοτζάκογλου κινήθηκε βάσει της πεποίθησης περί αποσύνδεσης του θέματος από την ευρύτερη λύση του κυπριακού, υπό την έννοια του ότι είμαστε αντιμέτωποι με θέμα καταστροφής πολιτιστικής και θρησκευτικής κληρονομιάς, για την θεραπεία του οποίου το Αμερικανικό Κογκρέσο οφείλει να ασκήσει πίεση, άσχετα με την επιτυχή ή μη κατάληξη των νυν διενεργούμενων συνομιλιών σε επίπεδο ηγετών. Τονίσθηκε παράλληλα ότι πρόκειται για θέμα καταστροφής των μνημείων και κοιμητηρίων όλων των χριστιανικών δογμάτων (ρωμαιοκαθολικών, μαρωνιτικών, αρμενικών, προτεσταντικών), των υπολοίπων Ορθοδόξων Εκκλησιών (Πατριαρχείο Ιεροσολύμων, Ι. Μ. Σινά), καθώς και του εβραϊκού κοιμητηρίου στο τουρκοκρατούμενο σήμερα Μαρκό.

Η τουρκική πρεσβεία αντέδρασε έντονα με φυλλάδιο που διένειμε το υποκινούμενο από εκείνην, όπως φαίνεται, αμερικανικό Ινστιτούτο καθώς και με σχετική έκδοση υποστηρίζοντας σε γενικές γραμμές πως:

α)Οι καταστροφές των μνημείων στην βόρειο Κύπρο δεν είναι τόσο εκτεταμένες όσο παρουσιάσθηκαν και οφείλονται κυρίως στην φθορά ένεκα του χρόνου και όχι σε εκούσιες πράξεις καταστροφής.

β)Είναι άξιον απορίας γιατί θέτει κάποιος την Τουρκία στο εδώλιο, όταν υπάρχει το «ανεξάρτητο κράτος της Β. Κύπρου» για περαιτέρω διευκρινήσεις.

γ)Οι Έλληνες της Κύπρου έχουν κάνει μεγάλες καταστροφές σε μουσουλμανικά μνημεία και κοιμητήρια, χωρίς να τα κατονομάζει.

δ)Τα όποια θέματα για την καταστροφή μνημείων τα εξετάζει η μόνη αρμόδια πλέον Τεχνική Επιτροπή που συστάθηκε από τους δύο ηγέτες και οιαδήποτε σκέψη του Κογκρέσου για δράση του θα αποτελούσε επέμβαση στα εσωτερικά της Κύπρου και «ναρκοθέτηση» του καλού κλίματος των συνομιλιών των δύο ηγετών.

ε)Την μεγαλύτερη αρχαιοκαπηλική δράση ανέπτυξε στην Κύπρο το ελληνικό στοιχείο, αναφερόμενο σε δεκάδες δημοσιεύματα του κυπριακού τύπου ιδίως στην περίπτωση του πρώην Διευθυντού του Τμήματος Αρχαιοτήτων Βάσου Καραγιώργη, ο οποίος εξήγε χιλιάδες κυπριακές αρχαιότητες στο εξωτερικό.

Στις αιτιάσεις αυτές επιδείξαμε πλούσιο φωτογραφικό υλικό και αναφερθήκαμε ονομαστικά σε αρκετές περιπτώσεις ναών, τους οποίους το κατοχικό καθεστώς κατεδάφισε εκούσια, με πρόσφατο παράδειγμα το ναό της Αγ. Αικατερίνης στο Γεράνι. Στα περί «ανεξάρτητου κράτους της Β. Κύπρου» παραπέμψαμε στις αποφάσεις του ΟΗΕ. Στα περί καταστροφών μουσουλμανικών μνημείων τονίσθηκε ότι αυτές ήταν μεμονωμένες και σποραδικές, έλαβαν χώρα κυρίως μεταξύ 1955-1963 και υπογραμμίσθηκε, με παράθεση και φωτογραφικό υλικό, η συντήρηση και ανακαίνισή τους σήμερα από το Τμήμα Αρχαιοτήτων. Ως προς την Τεχνική Επιτροπή αναφέρθηκε ότι το Κογκρέσο θα μπορούσε να δράσει συμπληρωματικά προς αυτήν, σημειώνοντας παράλληλα πως μετά από πολύμηνη σύστασή της, δεν έχει σταθεί δυνατόν να συντηρηθεί στα πλαίσια της λειτουργίας της ούτε ένα μνημείο, ούτε ένα κοιμητήριο. Τουναντίον, κατά την διάρκεια της λειτουργίας της κατεδαφίσθηκε εκουσίως και πλήρως η Αγ. Αικατερίνη στο κατεχόμενο Γεράνι και συνεχίζει η κατάρρευση πολλών άλλων ναών (προσφάτως κατέπεσε ο ναός της Παναγίας Μελανδρύνας στην Καλογραία, του Προφήτου Ηλιού στην Φιλιά, του Αγ. Μάμαντος στο Πέργαμος). Τέλος, ως προς την περίπτωση της αρχαιοκαπηλικής δράσης, υπογραμίσθηκε η περίπτωση του Τούρκου αρχαιοκάπηλου Αϋντίν Ντικμέν, του οποίου η ενέργεια καταδικάσθηκε και από δικαστήριο των ΗΠΑ, και παραμένει υπόδικος στην γερμανική δικαιοσύνη. Η όλη ακρόαση βρήκε μεγάλη ανταπόκριση στις αμερικανικές τηλεοράσεις και στον ημερήσιο τύπο με εκτενείς αναφορές.

Την επομένη ημέρα (22/7) ακολούθησε δεύτερη ακρόαση στην Επιτροπή Θρησκευτικής Ελευθερίας του Κογκρέσου, όπου παρουσιάσθηκε το θέμα της καταπάτησης των θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην κατεχόμενη βόρειο Κύπρο και της θρησκευτικής ελευθερίας των μη Μουσουλμάνων. Τονίσθηκε επίσης η ανέγερση νέων οθωμανικών τεμενών με χρηματοδότηση της Σαουδαραβικής Οργάνωσης «Ραπίντα», καθώς και η σύσταση και χρηματοδότηση εκπαιδευτικών σεμιναρίων στα κατεχόμενα για τον μουσουλμανικό κλήρο. Ιδιαίτερη αναφορά έγινε στην κατά κανόνα απαγόρευση τέλεσης μυστηρίων στα κατεχόμενα για τους χριστιανούς επισκόπους, στην αντισυνταγματική υπαγωγή των χριστιανικών εκκλησιών στο Εφκάφ, στην απαγόρευση ελεύθερων ιεροπραξιών και χειροτονιών, στην ισοπέδωση κοιμητηρίων, στην απαγόρευση επισκευής των υφισταμένων, στην απαγόρευση διαχείρισης εκκλησιαστικής περιουσίας και απρόσκοπτης πρόσβασης σε μνημεία που βρίσκονται σε στρατιωτικές ζώνες ή έχουν μετατραπεί σε οθωμανικά τεμένη ή τους έχει αποδοθεί από το κατοχικό καθεστώς άλλη χρήση, προσβάλλουσα το θρησκευτικό αίσθημα. Καυτηριάσθηκε επίσης η Ετήσια Έκθεση της Πρεσβείας των ΗΠΑ στην Λευκωσία, η οποία στο θέμα των θρησκευτικών ελευθεριών στα κατεχόμενα για το 2008 έγραφε πως «το περιβάλλον διαχωρισμού των δύο κοινοτήτων στην Κύπρο επέφερε μερικούς περιορισμούς στην θρησκευτική ελευθερία, ιδίως για τους Ελληνοκύπριους, Αρμενίους και Μαρωνίτες»! (υπογράμμιση δική μας).

Την τρίτη ημέρα (23/7) ακολούθησε δημόσια παρουσίαση στο σημαίνον αμερικανικό Ινστιτούτο, την οποία συντόνιζε ο πρώην πρέσβυς των ΗΠΑ (2002-2005) στην Λευκωσία Ντόναλντ Μπάντλερ. Η όλη τριήμερη δραστηριότητα προκάλεσε πολλαπλές αντιδράσεις της τουρκικής Πρεσβείας στις ΗΠΑ και Τουρκικών οργανώσεων, προκλήθηκαν διαμαρτυρίες με πανό και μεγάφωνα έξω από το Ινστιτούτο, ενώ κατά δήλωσίν της, η διευθύντρια του Ινστιτούτου Χάτσον δέχθηκε και απειλές με ζητούμενο την ματαίωση της παρουσίασης.

Η έκθεση του Κογκρέσου

Μετά από την όλη αυτή διαδικασία και λαμβάνοντας υπόψη την όλη πληροφόρηση που κατατέθηκε, καθώς και το μαρτυρικό υλικό, το Αμερικανικό Κογκρέσο προχώρησε στην επίσημη δημοσίευση 46 σέλιδης επίσημης έκθεσης, εκπονηθείσας από την Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου, στην οποία παρουσιάζεται η κατάσταση στα κατεχόμενα, όπως πραγματικά είναι, χωρίς ωραιοποιήσεις και με σκληρό, πλην αληθή λόγο, αναδεικνύοντας τις ευθύνες της Τουρκίας. Η έκθεση αυτή, η οποία στηρίζει βάσει μαρτυριών και βιβλιογραφίας κάθε θέση της, με ιδιαίτερη αναφορά στις πληροφορίες που προέκυψαν από την δραστηριότητα του Μουσείου της Ιεράς Μονής Κύκκου, αποτελεί πλέον επίσημη έκθεση του Αμερικανικού Κογκρέσου και της Κυβέρνησης των ΗΠΑ σχετικά με το θέμα της καταστροφής της θρησκευτικής κληρονομιάς στα κατεχόμενα.

Η σχετική Επιτροπή ζήτησε να ενημερώνεται εγγράφως μέσω του Μουσείου της Ι. Μ. Κύκκου για κάθε νέα καταστροφή που τυχόν συντελείται, ώστε να ενημερώνει τα μέλη της.

Παρομοίως, αναμένεται να προβεί σε σχετικές κινήσεις και εκπόνηση έκθεσης και η Επιτροπή για την Προστασία Θρησκευτικών Ελευθεριών, η οποία επίσης ζήτησε να ενημερώνεται από το Μουσείο της Ιεράς Μονής Κύκκου για κάθε περίπτωση, όπου το κατοχικό καθεστώς απαγορεύει σε επίσκοπο ή εν γένει σε ιερωμένο την τέλεση μυστηρίων ή παρακωλύει τα θρησκευτικά του καθήκοντα ή με οιονδήποτε τρόπο παραβιάζεται η θρησκευτική ελευθερία.

Το Μουσείο της Ιεράς Μονής Κύκκου απέστειλε αντίγραφο της έκθεσης του αμερικανικού Κογκρέσου σε όλους του Βουλευτές και Ευρωβουλευτές της Κύπρου, καθώς και σε ξένες πρεσβείες στην μεγαλόνησο, ώστε να ενημερωθούν οι αρμόδιοι και να αξιοποιήσουν και εκείνοι από την δική τους πλευρά την έκθεση αυτή, η οποία θεωρείται μεγάλη διπλωματική επιτυχία της Κύπρου. Θα αποτελούσε παράλειψη, αν δεν αναφερόμασταν στην άριστη συνεργα-σία που υπήρξε με το Υπουργείο Εξωτερικών και ιδίως με τον πρέσβυ της Κύπρου στις ΗΠΑ κ. Ανδρέα Κακούρη.

Δημοσιεύματα ξενόγλωσσων ημερήσιων εντύπων επί του θέματος:

http://www.reuters.com/article/pressRelease/idUS204973+21-Jul-2009+PRN20090721

http://www.washingtontimes.com/news/2009/jul/21/report-warns-about-heavy-loss-of-religious-artifac//print/

http://article.wn.com/view/2009/07/21/Helsinki_Commission_Holds_Briefing_on_Destruction_of_Cyprus__h/

http://www.hri.org/news/cyprus/cna/2009/09-07-22.cna.html

http://travel.pressreleasewatch.com/helsinki-commission-holds-briefing-on-destruction-of-cyprus-cultural-heritage-50314/

http://www.cyprusweekly.com.cy/main/92,1,283,0,1971-.aspx

Http://www.greekamericannewsagency.com/gana/index.php?option=com_content&task=view&id=5868&Itemid=83