Απ’ τα σκουπίδια, στο ΣΙΜΑΕ

Στο φως απόρρητα έγγραφα του Γρίβα προς τον πρόξενο της Ελλάδας Α. Φρυδά

Ο τότε αναπληρωτής πρόξενος της Ελλάδας στην Κύπρο Αριστοτέλης Φρυδάς είχε διαφυλάξει μυστικά εκατοντάδες απόρρητα έγγραφα από την αλληλογραφία του με τον Γρίβα. Μετά τον θάνατό του, το αρχείο κατέληξε στα σκουπίδια κι από κει σε δημοπρασία

ΓΡΑΦΕΙ: ΧΡΥΣΤΑ ΝΤΖΑΝΗ*

Από τον Γρίβα στον τότε αναπληρωτή γενικό πρόξενο της Ελλάδας στην Κύπρο, Αριστοτέλη Φρυδά, μια σειρά από εκατοντάδες μυστικά σημειώματα, με πολύτιμες πληροφορίες για τη δράση της ΕΟΚΑ την κρίσιμη περίοδο 1957-1958, έκαναν μια περίεργη διαδρομή και σώθηκαν τελικά, από τύχη, για να καταλήξουν στα χέρια του Συμβουλίου Ιστορικής Μνήμης Αγώνα ΕΟΚΑ (ΣΙΜΑΕ), μέσω δημοπρασίας που έγινε στις 24 Ιουνίου, στην Αθήνα.

Πρόκειται για συνολικά 157 έγγραφα, αυτόγραφα και δακτυλογραφημένα σημειώματα του Γρίβα προς τον «Κ. Ξηρό» (το ψευδώνυμο του Αριστοτέλη Φρυδά), προς τον «Γλαύκο» ή «Β. Αναστάση» (Άγγελο Βλάχο), τον «Πρωτέα» (Άνθιμο) και τον «Σ. Χάρη (Μακάριο Γ’), σχεδόν όλα υπογεγραμμένα με κρυπτογραφικό σημείο «L» του Γρίβα, από τα έτη 1957-1958. Ανάμεσα στα έγγραφα, που ήταν διαφόρων μεγεθών και τα περισσότερα αριθμημένα, υπήρχαν και οχτώ δακτυλογραφημένα αντίγραφα απαντητικών σημειωμάτων του Φρυδά ή «Ξηρού» προς τον Γρίβα, καθώς και 13 έγγραφα σχετικά με τον κρυπτογραφικό κώδικα της ΕΟΚΑ.

Όπως ανέφερε στον «Π» ο ιδιοκτήτης του οίκου δημοπρασιών Πέτρος Βέργος, τα σημειώματα ήταν γραμμένα σε πολύ ψιλό χαρτί, ώστε να διπλώνονται εύκολα και να μπορούν να τα καταπιούν οι αντάρτες, σε περίπτωση που τους έπιαναν οι Άγγλοι στην πορεία τους από το βουνό προς τη Λευκωσία. Τα είχε φυλάξει ευλαβικά, ταξινομημένα μέσα σε ντοσιέ ο ίδιος ο Αριστοτέλης Φρυδάς, ο οποίος είχε υπηρετήσει στην Κύπρο ως νεαρός πρόξενος της Ελλάδας στα χρόνια του αγώνα της ΕΟΚΑ, εκτελώντας έτσι και χρέη συνδέσμου ανάμεσα στην οργάνωση και την κυβέρνηση των Αθηνών. Αν και επρόκειτο για έγγραφα που κατά κανόνα καταστρέφονταν και, όπως χαρακτηριστικά σημείωσε ο κ. Βέργος, ο καθένας φοβόταν να τα έχει πάνω του, ο Φρυδάς τα φύλαγε προφανώς εκμεταλλευόμενος την προξενική του ασυλία και με καθαρά δική του πρωτοβουλία, σε άγνοια της Αθήνας. Ενώ, παρότι επρόκειτο για μεγάλης ιστορικής αξίας υλικό, δεν είχε φανερώσει σε κανέναν την ύπαρξή του, ούτε καν στον ίδιο τον κ. Βέργο, που υπήρξε προσωπικός του φίλος, μέχρι τον θάνατό του, το 2010, σε ηλικία 88 ετών.

Στα σκουπίδια

Μετά τον θάνατό του, τα απόρρητα αυτά έγγραφα διασκορπίστηκαν και μάλιστα, όπως πληροφορείται ο «Π» από καλά ενημερωμένη πηγή, ο κύριος όγκος τους κατέληξε στα σκουπίδια. Σώθηκαν από τύχη και δεν διασκορπίστηκαν, χάρη στην ευλαβική ταξινόμηση που είχε κάνει ο Φρυδάς, για να καταλήξουν στον οίκο δημοπρασίας «Π. Βέργος», όπου πωλήθηκαν προχθές στην τιμή των 7.670 ευρώ. Αν και ο κ. Βέργος αρνήθηκε να κατονομάσει τον αγοραστή, εντούτοις, σύμφωνα με διασταυρωμένες πληροφορίες του «Π», τα ιστορικά έγγραφα κατέληξαν στο ΣΙΜΑΕ και μάλιστα κατόπιν συνεννόησης με άλλους ενδιαφερόμενους φορείς στην Κύπρο, ώστε να μην «χτυπηθεί» η τιμή τους και να πέσουν σε καλά χέρια. Η αρχική τιμή των εγγράφων ήταν 6.000 ευρώ, όμως η πραγματική τιμή, σημειώνει ο κ. Βέργος, δεν μπορεί να υπολογιστεί, αφού τέτοιου είδους επιστολές θεωρούνται ανεκτίμητες, και μόνο επειδή διασώθηκαν.

Ένα μικρότερο μέρος του αρχείου της αλληλογραφίας του Αριστοτέλη Φρυδά με τον Γρίβα που διασώθηκε έχει διαρρεύσει σε άλλα χέρια, ιδιώτη μελετητή. Από την πλευρά του, το ΣΙΜΑΕ πρόκειται να επεξεργαστεί τα έγγραφα και να ανακοινώσει την απόκτησή τους, όταν ετοιμαστεί η σχετική μελέτη, που αναμένεται να κυκλοφορήσει με ειδική έκδοση. Οι επιστολές αναφέρονται στη δράση της ΕΟΚΑ την περίοδο 1957-58, σε μυστικές επαφές με συνδέσμους, βασανιστήρια μελών της από τους Άγγλους κ.ά.

 

«Οι εν Αθήναις πολιτικοί κύκλοι ίσως θα ηύχοντο να μη επέστρεφα»

Ο Αριστοτέλης Φρυδάς ανέλαβε καθήκοντα αναπληρωτή γενικού προξένου της Ελλάδας στην Κύπρο τον Ιούλιο του 1956. Μετά την αναχώρηση από το νησί του Άγγελου Βλάχου, τον Μάρτιο του 1958, εκτελούσε χρέη γενικού προξένου, λειτουργώντας συγχρόνως και σαν σύνδεσμος μεταξύ της ΕΟΚΑ και της κυβέρνησης της Αθήνας. Το αρχείο που φύλαγε για μισό αιώνα ο Φρυδάς περιέχει σημαντικές πληροφορίες, αλλά και απόψεις του Γρίβα για τα δύο πιο κρίσιμα χρόνια της δράσης της ΕΟΚΑ. Σε ένα απόσπασμα από σημείωμά του προς τον «Β. Αναστάση» (Άγγελο Βλάχο), γράφει: «… 5. Έχω έλθει εις επαφήν με άτομον εις Λονδίνον το οποίον ανέλαβε την Οργάνωσιν εκτελεστικών ομάδων της Οργανώσεως, εναντίον των εκεί προδοτών. Νομίζετε σκόπιμον να τεθή εν δράσει; 6. Εκρήξεις εις ατμόπλοιον και αεροδρόμιον εγένοντο υφ’ημών εις αντίποινα διά συνεχιζομένας απανθρώπους κακομεταχειρίσεις συλλαμβανομένων, ως διά προκηρύξεώς μου ειδοποίησα Σίγκλαιρ. Η απόπειρα εναντίον Άγγλου αξιωματικού αστυνομίας εν Λεμεσώ εγένετο υφ’ημών. Έπρεπε οπωσδήποτε να γίνη. Θα επακολουθήσουν ακόμη ετέρων δύο βασανιστών. Δεν είναι δυνατόν να γίνη άλλως. 7. Θα έπρεπε να συστηθή, εάν έχετε μέσον τι, εις τον ραδιοσταθμόν Αθηνών όπως των εκπομπών του διά την Κύπρον προηγείται αντί οιουδήποτε άλλου ο Ύμνος της Ε.Ο.Κ.Α τον οποίον γνωρίζει…». Σε άλλο σημείωμά του, με παραλήπτη τον «Κ. Ξηρό» (Αριστοτέλη Φρυδά), ο Γρίβας αναφέρει: «[...]Διαπιστώνετε και σείς, ότι η Οργάνωσις είναι ισχυρά σήμερον. Δεν ηρωτήθην όμως πως κατώρθωσα όχι μόνον να την συγκρατήσω, αλλά και να την καταστήσω πολύ ισχυράν. Υπό τας συνθήκας υφ’ άς διάγομεν, όπου η προσωπική επαφή με όλους δεν είναι δυνατή, αι προκηρύξεις είναι τροφή θάρρους. Εάν και αυτές λείψουν, εάν φοβούμεθα να πούμε κάτι που θα έδιδεν αυτοπεποίθησιν και ώθησιν διά εργασίαν και εγκαρτέρησιν εις νέας θυσίας, εάν σκεπτώμεθα εις κάθε μας κίνησιν το «τί θα πούν οι Άγγλοι», τότε είναι ως να σκαφτή ένας λάκκος και να ενταφιασθή ο αγών. [...] 3. Εν σχέσει με χαρακτηρισμόν μου «πολιτική δολλαρίων» είμαι υποχρεωμένος να σας είπω, ότι έκαστος δύναται να έχη τας αντιλήψεις του, εν σχέσει με την ακολουθουμένην πολιτικήν επί του Κυπριακού. Είμαι όμως υποχρεωμένος και εγώ, απέναντι του εαυτού μου και της ιστορίας, να είπω εκείνο που αισθάνομαι, μη παρασυρόμενος από γνώμας άλλων. Και τούτο το πράττω χωρίς κανένα κομματικόν υπολογισμόν, διότι ως εδήλωσα και άλλοτε δεν πρόκειται ποτέ να πολιτευθώ. Τούτο το τονίζω ακόμη μια φοράν, και δύνασθε να το χρησιμοποιήσετε, διότι είδα εις κάποιαν εφημερίδα, ότι οι εν Αθήναις πολιτικοί κύκλοι ανησυχούν!! όταν επανέλθω εις Αθήνας (ίσως θα ηύχοντο να μη επέστρεφα). Ο μάλλον επιεικής χαρακτηρισμός, ο οποίος θα ηδύνατο να τους δοθή, είναι ότι είναι «ανόητοι». Καθ’ήν στιγμήν εμείς παλαίομεν επί μήνας με τον Χάρον και διά την εξασφάλισιν ενός ιδεώδους, εκείνοι σκέπτονται πως θα ήτο δυνατόν να μη υποστούν πολιτικάς ζημίας, εκ των ενδεχομένων συνεπειών αναδείξεως ατόμων κατά τον αγώνα αυτόν!!».

*Δημοσιεύτηκε στον “Πολίτη” στις 26/6/2012