Η ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΩΝ ΚΥΠΡΙΩΝ ΣΤΟΝ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΤΙΚΟ ΑΓΩΝΑ ΤΟΥ 1821

Του Ανδρέα Μακρίδη

Φιλόλογος – Ιστορικός

Η ενσυνείδητη προσήλωση των Κυπρίων στην Ελληνική εθνική τους υπόσταση καταγράφεται ιστορικά και τεκμηριώνεται πρωτίστως, από την σταθερή διαχρονική τους συμμετοχή σε όλους τους αγώνες του Ελληνισμού από τα βάθη της αρχαιότητος ως σήμερα.

Η συνείδηση της Ελληνικότητας των Κυπρίων δεν αποτελεί φαινόμενο μονομερούς αντίληψης. Ανέκαθεν και η Ελλάδα θεωρούσε την Κύπρο ως αναπόσπαστο τμήμα του Ελληνισμού. Η αμοιβαιότητα αυτή εξηγεί τους λόγους των ατέρμονων προσπαθειών της Ελλάδας, για απελευθέρωση της Κύπρου από ποικίλους κατακτητές και την διαιώνια στήριξη, πολιτική, οικονομική και ηθική, των Κυπρίων, από την μητέρα πατρίδα. Η ιστορία μαρτυρεί αναρίθμητα τέτοια γεγονότα εθνικής συμπαράστασης και συμπαράταξης, εκατέρωθεν. Να ανασύρουμε μερικά από τα ταμεία της εθνικής μας μνήμης:

• Στα 499 π.Χ. οι επαναστατημένοι Ίωνες στέλλουν στόλο στην Κύπρο, ο οποίος πολεμά στο πλευρό του Ονήσιλου, που έχει ξεσηκωθεί εναντίον του περσικού ζυγού.
• Στα 480 π.Χ. τα πλοία των Κυπρίων βασιλέων, που υποχρεωτικά μετείχαν στην ναυμαχία της Σαλαμίνας, τρέπονται πρώτα σε φυγή προκαλώντας αναστάτωση στον στόλο του Ξέρξη.
• Στα 478 π.Χ. στόλος της πανελλήνιας συμμαχίας με αρχηγούς τον Σπαρτιάτη Παυσανία και τους Αθηναίους στρατηγούς, Κίμωνα και Αριστείδη, έρχεται στην Κύπρο, για να την απελευθερώσει από τους Πέρσες.
• Στα 459 π.Χ. ο Αθηναίος στρατηγός Χαριτιμίδης εκστρατεύει στο νησί και απελευθερώνει αρκετές πόλεις από τους Πέρσες.
• Στα 450 έως 449 π.Χ. ο ίδιος ο Κίμων ηγείται του στόλου των Αθηναίων, που συμπολεμά στο πλευρό του Ευαγόρα της Σαλαμίνας για την αποτίναξη της περσικής κατοχής.
• Στα 394 π.Χ. ο Ευαγόρας στέλλει στόλο για να βοηθήσει τον Αθηναίο στρατηγό Κόνωνα, στην ναυμαχία της Κνίδου.
• Την ίδια περίπου εποχή ο Ισοκράτης γράφει το περίφημο έργο του «Προς Ευαγόρα» και εισηγείται τον βασιλέα της κυπριακής Σαλαμίνας, ως την ικανότερη προσωπικότητα που μπορούσε να ηγηθεί ενός ενιαίου, πανελλήνιου κράτους.
• Στα 333 π.Χ. ο Αλέξανδρος απελευθερώνει οριστικά την Κύπρο από την περσική κυριαρχία, ενώ οι κύπριοι βασιλιάδες ενισχύουν με πλοία τους τον Μακεδόνα κατά την πολιορκία της Τύρου και στην συνέχεια τον ακολουθούν στα βάθη της Ασίας.
• Την οδυνηρή περίοδο των Αραβικών Επιδρομών οι βυζαντινοί στόλοι στέκουν και πάλι φύλακες των Κυπρίων. Το βυζαντινό ναυτικό πολλές φορές προστατεύει και άλλες απελευθερώνει το νησί. Οι Βυζαντινοί εκδιώκουν από την Κύπρο τον Μωαβία και τους Αιγυπτίους, που κατέκαψαν την Κωνστάντια και λεηλάτησαν τον τόπο.
• Στα 747 ο ναύαρχος των Κιβυρραιωτών με εντολές του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου του Ε΄ προλαβαίνει και καταναυμαχεί των στόλο των Σαρακηνών, που προχωρούσε εναντίον της Κύπρου με 1000 πλοία.
• Τον 10^ο αι. ο Νικήτας Χαλκούτσης στέλλεται στο νησί από τον Νικηφόρο Φωκά και το απελευθερώνει από τους Άραβες.
• Σε όλη την περίοδο της Τουρκοκρατίας οι Κύπριοι εξεγείρονται εναντίων των Τούρκων, ενώ κατά την επανάσταση του 1821 στρατεύονται και πάλι στις τάξεις του μαχόμενου Ελληνισμού.

Η αμοιβαία συμπαράταξη Ελλαδιτών και Ελλήνων της Κύπρου συνεχίζεται με αμείωτο ενθουσιασμό και στην νεώτερη μας ιστορία. Κατά τους δύο Βαλκανικούς πολέμους οι Κύπριοι υπακούοντας και πάλι στα κελεύσματα της εθνικής τους συνείδησης έτρεξαν, κατά χιλιάδες στα μέτωπα της πατρίδας και πολλοί άφησαν εκεί τα άγια τους κόκαλα, όπως ο δήμαρχος Λεμεσού Χριστόδουλος Σώζος.

Βάσει των διαφόρων αρχείων υπολογίζεται ότι περισσότεροι από 10.000 Κύπριοι κατετάχθησαν και πολέμησαν στους αγώνες του 1897, του 1912-13 και 1918-1922.

• Στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο 16.000 Κύπριοι εγράφησαν εθελοντές και πολέμησαν στις τάξεις του Ελληνικού και του Αγγλικού στρατού.
• Ακόμη πιο μεγάλη υπήρξε η συμμετοχή των Κυπρίων στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Συνολικά κατετάγησαν 37.000 πολίτες, άνδρες και γυναίκες, οι οποίοι αντιστοιχούν προς το 10% του κυπριακού πληθυσμού την εποχή του πολέμου. Ο Ροδίων Γεωργιάδης από την Λεμεσό είναι μια από τις εξέχουσες φυσιογνωμίες του πολέμου αυτού.
• Στον Απελευθερωτικό Αγώνα του ’55 ο Ελληνισμός ήταν και πάλι παρών στο πλευρό της μαχόμενης Κύπρου. Με την πολιτική και οικονομική υποστήριξη, με τις συνεχείς διαδηλώσεις του και με κάθε άλλο τρόπο στήριξε τον Αγώνα.
• Στα 1964 η Ελλάδα, παρά την εσωτερική της κρίση, στέλλει στην Κύπρο την Ελληνική μεραρχία, την οποία αποσύρει αργότερα ο Γεώργιος Παπαδόπουλος.
• Στον Αγώνα του Πολυτεχνείου τον Νοέμβριο του 1973 οι νέοι της Κύπρου είναι πάλι εκεί και αγωνίζονται μαζί με τους Ελλαδίτες αδελφούς τους ενάντια της ξενοκίνητης και ανθελληνικής Χούντας των στρατιωτικών

Κανένας αγώνας της Ελλάδας δεν υπάρχει, που οι Έλληνες της Κύπρου δεν πολέμησαν ομού με τους Έλληνες αδελφούς τους. Κανένα πεδίο μάχης της ελληνικής γης δεν υπάρχει, όπου δεν είναι ποτισμένο με αίμα Κυπρίων ηρώων, όπου δεν είναι θαμμένα τα τιμημένα κόκαλα, τα ελληνικά κόκαλα των ηρώων και των μαρτύρων της ελληνικής Κύπρου.

            Και όμως κάποιοι όψιμοι κοινωνιολόγοι από το ύψος της πανεπιστημιακής τους έδρας, σκουπίζοντας τα αδιάσειστα τεκμήρια της Ιστορίας από την μνήμη τους και γενόμενοι, εκούσια ή ακούσια φερέφωνα των Αγγλο-Αμερικανών, βρίσκουν το θράσος να ψελλίζουν … ότι η Ελληνική Εθνική συνείδηση των Κυπρίων τους επεβλήθη μόλις στις αρχές του 20^ου αιώνα από την Εκκλησία και την ανερχόμενη Αστική τάξη!!!

            Βεβαίως τα στοιχεία που έχω αναφέρει, συγκεντρώνονται στην περιοχή της πολεμικής αλληλοϋποστήριξης. Θεαματικότερα είναι τα στοιχεία της αμοιβαίας σύμπνοιας και της ταυτότητας στον τομέα του πολιτισμού, της γλώσσας, της παιδείας, της οικονομίας κ.τ.λ. Η Κύπρος είναι η γενέτειρα των Κυπρίων, η Ελλάδα είναι η μεγάλη πατρίδα, η αιώνια Μητέρα. Οι Κύπριοι μετέχουν, ως Έλληνες πολίτες σε όλα τα επίπεδα και σε όλες τις εκδηλώσεις της ζωής των Ελλήνων, από τον πολιτισμό μέχρι την πολιτική. Ο Λουκάς Ακρίτας, που έγινε Υφυπουργός Παιδείας στην Ελλάδα, ο Γεώργιος Φραγκούδης, που ίδρυσε την Πάντειο Σχολή, ο Αιμίλιος Χουρμούζιος που διηύθυνε το Εθνικό Θέατρο Ελλάδος και πρόσφατα ο Γιάννος Κρανιδιώτης, αποτελούν ζωντανά παραδείγματα της αδιάρρηκτης αυτής Εθνικής ενότητος. Η ιστορική μοίρα του Ελληνισμού είναι μία και κοινή για τους απανταχού Έλληνες.

            Όμως η επέτειος της 25^ης Μαρτίου, την οποίαν τιμούμε, μας υποχρεώνει να γυρίσουμε τις ιερές σελίδες της Ιστορίας μας και να σταθούμε ή ορθότερα να γονατίσουμε με δέος στις αθάνατες εκείνες ημέρες του Εικοσιένα, όταν μια χούφτα Έλληνες τόλμησαν να συγκρουσθούν με την αήττητη Οθωμανική Αυτοκρατορία, κατάφεραν να την νικήσουν, και να την συρρικνώσουν. Και βεβαίως, όπως πάντα, ανάμεσα στους ανυπότακτους αυτούς Έλληνες, ανάμεσα στους εραστές της Ελευθερίας, παρόντες ήσαν και οι Έλληνες της Κύπρου, προσκλητήριο των οποίων θα πραγματοποιήσουμε στην συνέχεια.

·       Πρώτος Κύπριος ηρωομάρτυρας της Παλιγγενεσίας υπήρξε ο λόγιος Ιωάννης Καρατζάς από την Λευκωσία. Ανήκε στην ομάδα του Ρήγα και δούλεψε για την πολιτική αφύπνιση του Ελληνισμού και την ψυχική προετοιμασία της Επανάστασης. Συνελήφθη από τους Αυστριακούς και παρεδόθη στους Τούρκους που τον στραγγάλισαν στις φυλακές του Βελιγραδίου, μαζί με τον Ρήγα και τους άλλους συντρόφους του, σε ηλικία μόλις 31 ετών.

·       Την περίοδο της μυστικής προετοιμασίας της Ελληνικής Επανάστασης, ο Αρχιεπίσκοπος Κυπριανός είχε μυστικές συνομιλίες με τον Δημήτριο Ύπατρο από το Μέτσοβο, στέλεχος της Φιλικής Εταιρείας. Η Εκκλησία της Κύπρου ενίσχυσε με χρήματα την Φιλική Εταιρεία, ενώ σημαίνουσες προσωπικότητες της Κύπρου έγιναν μέλη της. Σώζονται επιστολές και έγγραφα, στα οποία εμφαίνεται ότι ο Αλέξανδρος Υψηλάντης είχε αναθέσει στον εξέχοντα Φιλικό Αντώνιο Πελοπίδα να εισπράξει τις εισφορές των Κυπρίων για τον αγώνα. Σε επιστολές του Υψηλάντη προς τον Κυπριανό αποδεικνύεται η ενεργός ανάμιξη του Αρχιεπισκόπου και των Κυπρίων προκρίτων στα πράγματα της Φιλικής Εταιρείας.

Με την έναρξη του απελευθερωτικού Αγώνα, πολλοί Κύπριοι μετέβησαν στην Ελλάδα, εντάχθηκαν σε διάφορα σώματα και επολέμησαν εναντίον των Τούρκων. Ο Λοΐζος Φιλίππου στο σύγγραμμά τους «Κύπριοι Αγωνισταί» κατονομάζει 56 απ’ αυτούς. Συνολικά ο αριθμός των Κυπρίων που πολέμησαν τους Τούρκους, ανέρχεται σε μερικές εκατοντάδες. Παράλληλα είχε ιδρυθεί και λόχος Κυπρίων. Αυτό προκύπτει από την ξεχωριστή κυπριακή σημαία που βρέθηκε και φυλάσσεται στο Εθνικό και Ιστορικό Μουσείο στην Αθήνα: Λευκό λάβαρο με γαλανό σταυρό στην μέση και με την ένδειξη: ΣΗΜΕΑ ΕΛΗΝΗΚΙ ΠΑΤΡΗΣ ΚΥΠΡΟΥ.

            Από την έρευνα στις ιστορικές πηγές κατά την διάρκεια του απελευθερωτικού Αγώνα, ο Κωνσταντίνος Κανάρης ήλθε στις βόρειες ακτές του νησιού και παρέλαβε τρόφιμα και άλλες προμήθειες. Περί τούτου πληροφορίες δίνουν ο Ιωάννης Φιλήμων, ο Γ. Κηπιάδης κ.ά. Σύμφωνα με την παράδοση μεγάλων οικογενειών της Λαπήθου και του Καραβά, ο Κανάρης ήλθε πολλές φορές στην Κύπρο και φιλοξενήθηκε στην οικία του προκρίτου Πασπαλλά στην Αγία Παρασκευή της Λαπήθου. Κατά την παράδοση του Καραβά, ο Κανάρης παρέδωσε εκεί στους χωρικούς όπλα και πήρε τρόφιμα και χρήματα κρυμμένα σε φέρετρα, ενώ τελούνταν εικονικές κηδείες.

            Κορυφαίος Κύπριος αγωνιστής της Επανάστασης του 1821 αναδείχθηκε ο εκ Λόφου καταγόμενος Ιωάννης Σταυριανός (1804 –1887), ο οποίος έγραψε και απομνημονεύματα. Ο Σταυριανός συνόδευε τον έμπορα πατέρα του Χατζησταυριανό στα ταξίδια του, και στα 1820 στην Αλεξάνδρεια της Παλαιστίνης, όπως γράφει ο ίδιος εννοώντας πιθανότατα την Αλεξανδρέττα, σε ηλικία μόλις 16 ετών μυήθηκε στην Φιλική Εταιρεία. Το 1822 (μετά τον θάνατο του πατέρα του), συγκεντρώνοντας όλη την πατρική του περιουσία, πήγε στην Αλεξάνδρεια και εξόπλισε ομάδα από 7 άνδρες (4 Κυπρίους και 3 Κρητικούς) και όλοι μαζί ήρθαν στην Ελλάδα. Η ομάδα κατετάγη το 1823 στο σώμα του Καπετάν Γιώργη Κύπριου στο Ναύπλιο, όπου ο Σταυριανός διορίσθηκε μπουλουκσής, δηλαδή ομαδάρχης. Στα 1825 κατετάγη στον τακτικό στρατό και υπηρέτησε στην Πελοπόννησο και στην Αθήνα. Πήρε μέρος στις μάχες του Χαϊδαρίου, του Καματερού, του Πειραιά, ενώ στο Φάληρο υπηρέτησε υπό τας διαταγάς του Γεωργίου Καραϊσκάκη και συνελήφθη αιχμάλωτος από τους Τούρκους. Το 1829 ο Σταυριανός υπηρέτησε στην φρουρά της Ακροκορίνθου. Στον Λόφο της Κύπρου έχει στηθεί πρόσφατα η προτομή του ήρωα.

            Μεγάλη υπήρξε η προσφορά της οικογενείας των Θησέων στην αφύπνιση και στην επαναστατική οργάνωση των Κυπρίων, αλλά και στον Αγώνα του 1821.

·       Ο Θεόφιλος Θησεύς, Αρχιμανδρίτης και αδελφός του Κυπριανού και του Νικολάου Θησέα, υπήρξε ενεργό μέλος της Φιλικής Εταιρείας, με πλούσια δράση.

·       Ο Κυπριανός Θησεύς, συγγενής του Εθνομάρτυρα Αρχιεπισκόπου Κύπρου Κυπριανού. Ήρθε στην Ελλάδα το 1821 και υπηρέτησε στον Αγώνα. Αναμείχθηκε και σε προσπάθειες για μυστική εκστρατεία προς απελευθέρωση της Κύπρου.

·       Ο Νικόλαος Θησεύς, αδελφός του προηγούμενου. Υπηρέτησε στον Αγώνα ως Αξιωματικός. Ανέπτυξε πλουσιότατη αγωνιστική δραστηριότητα, τόσο στην Ελλάδα, όσο και στην Κύπρο. Στην Κύπρο, ηγήθηκε της (αποτυχημένης) εξεγέρσεως του 1833.

Οι Θησείς προσπάθησαν και στην Κύπρο να ξεσηκώσουν τον λαό εναντίον των Τούρκων, το κίνημά τους όμως προδόθηκε και έφυγαν κυνηγημένοι για την Ελλάδα.

            Το όνομα «Κύπριος» ή «Κυπραίος» υπήρξε επώνυμο των περισσοτέρων από τους Κυπρίους που πολέμησαν το 1821 στην Ελλάδα. Συνήθως τα επίθετα αυτά δίδονταν από τους Ελλαδίτες συντρόφους τους, ως δηλωτικά της καταγωγής τους. Οι αγωνιστές αυτοί, είναι γνωστοί, κυρίως από τα πιστοποιητικά που πήραν από διάφορους οπλαρχηγούς στις ομάδες των οποίων υπηρέτησαν, από στοιχεία στα επίσημα κρατικά αρχεία, από αναφορές σε απομνημονεύματα Αγωνιστών κ.ά.

Μερικοί από αυτούς είναι οι πιο κάτω:

·       Μιχαήλ Κυπραίος: Πολέμησε υπό τις διαταγές του Μακρυγιάννη και έπεσε μαχόμενος. Τον αναφέρει ο αρχηγός του στα Απομνημονεύματά του.

·       Χριστόδουλος Δημητρίου (Κυπραίος): Πολέμησε από την αρχή της Επανάστασης. Πληγώθηκε στη μάχη του Άργους. Κάτοχος αργυρού και χάλκινου αριστείου του Αγώνα.

·       Ιωσήφ (Γιοσήφης) Κυπραίος: Πολέμησε από την αρχή της Επανάστασης. Κάτοχος βεβαιώσεων διαφόρων οπλαρχηγών.

·       Γεώργιος Κυπραίος (Καλεντζής): Πολέμησε από την αρχή της Επανάστασης υπό τον Υψηλάντη, μεταξύ δε άλλων, πήρε μέρος στις μάχες της Τρίπολης, των Αθηνών, της Ναυπάκτου, όπως και στη Χίο για 6 μήνες μέχρι την καταστροφή της. Ήταν υπαξιωματικός, κάτοχος βεβαιώσεων.

·       Αντώνιος Χατζηχρίστου Κυπραίος: Υπηρέτησε από την αρχή του Αγώνα υπό τον Νικηταρά, τον Χατζηχρήστο κ.α. Πήρε μέρος στις μάχες της Τρίπολης, των Αθηνών, του Νεοκάστρου, της Ναυπακτίας κ.α.

·       Γεώργιος Μάρκου Κυπραίος: Αδελφός του προηγούμενου. Υπηρέτησε από την αρχή του Αγώνα και σκοτώθηκε στη μάχη της Καρυστίας (Μάρτης του 1826) μετέχοντας στην εκστρατεία του Φαβιέρου.

·       Θεόδωρος Ιωάννου Κύπριος: Ήταν Αξιωματικός και υπηρέτησε υπό τον Χατζηχρήστο, τον Νικηταρά κ.α. από τους οποίους πήρε σχετικά πιστοποιητικά.

·       Σταύρος Αντωνίου Κύπριος: Υπηρέτησε από το 1822 μέχρι το 1828 υπό τον Χατζηχρήστο. Αργότερα κατετάγη στη Χωροφυλακή. Σε μερικά πιστοποιητικά αναγράφεται με το επώνυμο Χατζηαντωνίου.

·       Πασχάλης Μιχαήλ Κύπριος: Υπηρέτησε από το 1826 μέχρι το 1828 ως στρατιώτης, και από το 1828 ως πυροβολητής. Αργότερα κατετάγη στη Χωροφυλακή.

·       Μιχαήλ Αντωνίου Κύπριος: Υπηρέτησε από το 1828, ως υπαξιωματικός. Πολέμησε στη Ναύπακτο.

·       Ιωάννης Δημητρίου (Κυπραίος): Υπηρέτησε ως υπαξιωματικός του ιππικού και τραυματίσθηκε.

·       Αγγελής Μιχαήλ Κυπραίος (ή Κύπριος): Υπηρέτησε ως λοχίας και πήρε μέρος σε πολλές μάχες υπό τον Υψηλάντη, τον Φαβιέρο, τον Καπετάν Γιώργη Κύπριο, τον Χατζηχρήστο, τον Μακρυγιάννη, τον Κίτσο Τζαβέλα κ.α. οπλαρχηγούς. Αργότερα προήχθη σε αξιωματικό. Διετέλεσε αιχμάλωτος του Ιμπραήμ για 9 μήνες. Κάτοχος πιστοποιητικών.

·       Δημήτριος Αντωνίου Κύπριος: Υπηρέτησε από την αρχή του Αγώνα και πήρε τον βαθμό του δεκανέα.

·       Ιωάννης Κύπριος: Εντάχθηκε στον αγώνα από την έναρξή του, αφού κατέλαβε τουρκοαιγυπτιακό πλοίο στο οποίο εργαζόταν και το οδήγησε στην Ύδρα. Πήρε μέρος σε πολλές μάχες υπό τους Κολοκοτρωναίους, του Νικηταρά, κ.ά. Μεταξύ άλλων, πήρε μέρος και στις μάχες κατά του Δράμαλη καθώς και στο Μεσολόγγι. Πήρε μέρος στον αγώνα και στην ξηρά και στην θάλασσα, ως κυβερνήτης πολεμικού καραβιού. Είναι γνωστός και ως καπετάν Γιάννης Κυπριώτης.

·       Αντώνιος Παυλής Κύπριος: Υπηρέτησε στον τακτικό κυρίως στρατό, με το βαθμό του λοχία, από το 1825.

·       Καπετάν Γιώργης Κύπριος: Από τους πλέον γνωστούς Κυπρίους αγωνιστές. Πήρε μέρος στις πλείστες μάχες και εκστρατείες από την αρχή μέχρι το τέλος του αγώνα και προήχθη μέχρι και τον βαθμό του χιλίαρχου.

·       Χρήστος Μιχαήλου (Κύπριος): Υπηρέτησε από την αρχή του Αγώνα υπό τους Νικηταρά, Κριεζώτη, Καραϊσκάκη, Υψηλάντη, Κολοκοτρώνη, κ.α. αρχηγούς ως αξιωματικός. Πήρε μέρος σε πολλές σημαντικές μάχες και εκστρατείες. Κάτοχος σχετικών πιστοποιητικών.

Άλλοι Κύπριοι Αγωνιστές του Εικοσιένα πήραν το επίθετο Κυπριώτης, που δήλωνε και πάλι την καταγωγή τους.

·       Κωνσταντίνος Ν. Κυπριώτης: Ήταν δάσκαλος στην Τριέστη απ’ όπου ήρθε στην Ελλάδα το 1826 και πολέμησε υπό διαφόρους οπλαρχηγούς. Κάτοχος σχετικών πιστοποιητικών.

·       Κωνσταντίνος Κυπριώτης: Αναφέρεται και ως Ψαριανός. Υπηρέτησε και ως ναυτικός στο πυρπολικό του Κωνσταντίνου Κανάρη. Όπως αναφέρει σε έγγραφό του ο Κανάρης, σκοτώθηκε πέφτοντας από το πλοίο κατά την διάρκεια ναυτικών επιχειρήσεων.

·       Γεώργιος Κυπριώτης: Γιος του προηγούμενου. Υπηρέτησε ως ναυτικός στο πυρπολικό του Κωνσταντίνου Κανάρη. Σε μια ναυμαχία έπεσε στην θάλασσα και πνίγηκε. Τον Κωνσταντίνο Κυπριώτη και τον γιο του Γεώργιο, αναφέρει σε κείμενα – έγγραφά του, ίδιος ο Κωνσταντίνος Κανάρης. Σε έγγραφό του με ημερομηνία 12-5-1865 γράφει: «Ο Κωνσταντίνος Κανάρης με έγγραφό του ημερομηνίας 12-5-1865, πιστοποιεί επίσης ότι ο Κωνσταντίνος Κυπριώτης Ψαριανός υπηρέτησε εις τον υπέρ της ανεξαρτησίας Ιερόν Αγώνα με το πυρπολικόν μου και παρευρέθη εις όλας τας κατά καιρόν λαβούσας χώραν εκστρατείας κατά των εχθρών και εις το 1821 παρευρέθη με το πλοίον του κυρίου Γιαννίτση πρώτης τάξεως ναύτης και μάγερος εις την περιπολίαν της Κασσάνδρας και μετά τας εκστρατείας έπεσεν από το πλοίο εις την λέμβον και εσκοτώθη … Ο δε υιός του Γεώργιος παρευρέθη με το πυρπολικόν μου εις διαφόρους εκστρατείας και όταν εκτυπήσαμεν εις το πέλαγος μετά του κυρίου Μικέλλη έπεσαν εις το πέλαγος και επνίγη μετα τούτο δεν τον ευρήκαμεν και εις όλας τας ναυμαχίας εξετέλεσαν και οι δύο ο πατήρ και ο υιος το καθήκον των προς την πατρίδα και ουδεμίαν ανταμοιβήν έλαβον…»

Πολλοί άλλοι Κύπριοι εντάχθηκαν σε διάφορα σώματα οπλαρχηγών και πολέμησαν στον ωραίο Αγώνα:

• Γεώργιος Φιλίππου: Υπηρέτησε υπό τον Χατζηχρήστο, τον Λόντο και άλλους οπλαρχηγούς ως πενήνταρχος από το 1822. Υπηρέτησε και υπό τον Καραϊσκάκη στην Αθήνα.
• Ιωάννης Μιχαήλ: Πολέμησε κυρίως στη Σάμο, όπου και πληγώθηκε σοβαρά στο δεξιό πόδι. Κατετάγη από το 1821.
• Βασίλειος Ανδρέου: Σώζεται πιστοποιητικό απονομής σ’ αυτόν για τη συμμετοχή του στον αγώνα, του Σιδηρού παράσημου από τον Βασιλέα Όθωνα.
• Χαράλαμπος Μάλης: Υπηρέτησε από την έναρξη των Αγώνα και είχε σημαντική όσο και ποικίλη δραστηριότητα, που περιελάμβανε και ενέργειες για απελευθέρωση της Κύπρου. Αναμείχθηκε στον Αγώνα και πιο πριν, κατά το στάδιο της προπαρασκευής του. Τιμήθηκε με το Αργυρούν Αριστείον. Υπηρέτησε, μεταξύ άλλων, και από τις θέσεις του γενικού γραμματέα των Υπουργείων Θρησκείας και Δικαιοσύνης.
• Θεοχάρης Αβραάμ: Υπηρέτησε από την αρχή τον Αγώνα υπό τον Μακρυγιάννη κ.ά. αρχηγούς. Προήχθη σε λοχία του ιππικού και πήρε μέρος σε πολλές μάχες.
• Χριστόδουλος Βασιλειάδης: Πήρε μέρος στον Αγώνα από της ενάρξεώς του υπό τον Μαυρομιχάλη, τον Παλαίστρα κ.ά. αρχηγούς. Αργότερα ακολούθησε το επάγγελμα του δασκάλου.
• Νικόλαος Παπαϊωάννου: Υπηρέτησε από την αρχή του Αγώνα ως μπουλουκσής (αξιωματικός) υπό διαφόρους οπλαρχηγούς.
• Μιχαήλ Μάρκου: Ήρθε στην Ελλάδα από την Κύπρο και υπηρέτησε καθ’ όλη τη διάρκεια του Αγώνα. Πήρε μέρος σε πολλές όσο και σημαντικές μάχες, υπό τον Νικηταρά κ.ά. οπλαρχηγούς. Ήταν αξιωματικός.
• Πέτρος Γεωργίου Μαλλιαρός: Υπηρέτησε από το 1821 μέχρι το 1828 υπό τον Μακρυγιάννη κ.ά. οπλαρχηγούς. Πολέμησε στους Μύλους, στην Κρήτη και αλλού.
• Αντώνιος Ιακώβου Λοΐζου: Ήρθε στην Ελλάδα σε ηλικία 20 χρονών και υπηρέτησε ως στρατιώτης υπό τον Φαβιέρο. Πληγώθηκε κατά την πολιορκία της Ακροπόλεως των Αθηνών. Ήταν πατέρας του Σώζου Αντωνίου που πολέμησε ως εθελοντής στην Κρήτη το 1866, και παππούς του δημάρχου Λεμεσού, Χριστοδούλου Σώζου που αγωνίστηκε στους Βαλκανικούς πολέμους.
• Κυπριανός Γεωργιάδης: Ήρθε στην Ελλάδα το 1827 και υπηρέτησε ως στρατιωτικός.
• Χαράλαμπος Γ. Φράγκος: Στην Ελλάδα ήρθε το 1827 και υπηρέτησε ως στρατιωτικός μέχρι το 1833
• Φραγκίσκος Αντωνίου: Υπηρέτησε στον Αγώνα από το 1828
• (Χατζή) Χαράλαμπος Γ. Φράγκος: Ήρθε στην Ελλάδα το 1827 και υπηρέτησε ως στρατιώτης για 6 χρόνια.
• Φυλακτής Ιωάννου: Ήρθε στην Ελλάδα το 1826 και υπηρέτησε για 6 χρόνια, κυρίως ως πυροβολητής, υπό τον Φαβιέρο.
• Χρήστος Παπανικολάου Λιβαδίτης: Ήρθε στην Ελλάδα το 1819. Από το 1821 υπηρέτησε στον Αγώνα ως ναυτικός, μέχρι το 1831.
• Θεοχάρης Τρίψιμος: Υπηρέτησε σε μονάδα ευζώνων.
• Λοΐζος Παπαχρήστου: Ήρθε στην Ελλάδα περί το 1826 και πήρε μέρος σε διάφορες μάχες. Κάτοχος Αριστείου.
• Κυριάκος Χρήστου: Ήρθε στην Ελλάδα το 1825 και υπηρέτησε στον στρατό για 11 χρόνια.
• Μάρκος Ιερώνυμος: Στην Ελλάδα ήρθε το 1824 και υπηρέτησε στο ναυτικό μέχρι τέλους του Αγώνα.
• Γεώργιος Δ. Οικονομίδης: Ήρθε στην Ελλάδα το 1821. Υπηρέτησε αρχικά ως αξιωματικός και αργότερα κατέλαβε διάφορα πολιτικά αξιώματα, όπως Νομάρχης. Αγωνίσθηκε υπό τους Υψηλάντη και Κολοκοτρώνη.
• Θεοχάρης Χατζηλία Λαπαθιώτης: Μετα την εκτέλεση του πατέρα του από τους Τούρκους τον Ιούλιο του 1821, κατέφυγε στο γαλλικό προξενείο της Λάρνακας με την οικογένειά του και διέφυγε στην Ελλάδα. Υπηρέτησε στον Αγώνα, αργότερα δε υπηρέτησε ως υπασπιστής του Βασιλέως Όθωνος.
• (Χατζή Χριστόδουλος Μακρής: Σε νεαρή ηλικία ήρθε στην Ελλάδα όπου υπηρέτησε ως στρατιώτης.
• Νικόλαος Χατζησάββας: Υπηρέτησε ως δεκανέας.
• Φιλόθεος Δημητσάνης: Επίσκοπος Δημητσάνης. Εμυήθη από νωρίς στη Φιλική Εταιρεία και στη συνέχεια ο ίδιος μύησε μαζικά ολόκληρο τον πληθυσμό της Δημητσάνης, πράγμα μοναδικό στην ιστορία της Επαναστάσεως. Πρόσφερε σημαντικές υπηρεσίες στον Αγώνα. Συνελήφθη από τους τούρκους το 1821 και πέθανε από κακουχίες αλυσοδεμένος στην Τριπολιτσά. (Τρίπολη), τον Σεπτέμβριο του ιδίου χρόνου.
• Δημήτριος Οικονομίδης: Αδελφός του προηγούμενου. Υπηρέτησε από την αρχή του αγώνα. Μεταξύ άλλων αναμείχθηκε και σε προσπάθειες για εκστρατεία και απελευθέρωση της Κύπρου.
• Κυπρίδημος Γεωργιάδης: Υπηρέτησε στον Αγώνα από την έναρξή του και ανέπτυξε πλούσια αγωνιστική δραστηριότητα. Αναμείχθηκε και στην προσπάθεια για μυστική εκστρατεία και απελευθέρωση της Κύπρου. Διορίσθηκε μέλος του Στρατιωτικού Συνεδρίου, αξίωμα σημαντικότατο.
• Ιωάννης Φραγκούδης: Γιος του εμπόρου και προξένου Φραγκούδη. Υπηρέτησε από το 1821 ως ναυτικός, σε πολεμικά καράβια και πήρε μέρος σε πολλές συγκρούσεις και ναυμαχίες. Σώθηκε το πολεμικό ημερολόγιο του πλοίου «Ηρακλής» στο Εθνολογικό Μουσείο στην Αθήνα.
• Κυπριανός Βικέντιος: Γνωστός κυρίως από τις προσπάθειές του στο Ναύπλιο για την οργάνωση μυστικής εκστρατείας προς απελευθέρωση της Κύπρου.

Οι Κύπριοι αγωνιστές του Εικοσιένα υπηρέτησαν τον Αγώνα υπό τας διαταγάς των πιο φημισμένων οπλαρχηγών ανάμεσα στους οποίους και οι εξής: Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, Γεώργιος Καραϊσκάκης, στρατηγός Μακρυγιάννης, Κίτσος Τζαβέλας, Νικηταράς, Χατζηχρήστος, Κριεζιώτης, Λόντος, Μαυρομιχάλης κ.ά. Ακόμα πολέμησαν στο πλευρό του Αλεξάνδρου Υψηλάντη και στους στόλους του Κωνσταντίνου Κανάρη.

Παράλληλα οι Κύπριοι έλαβαν μέρος στις πιο σκληρές και κρίσιμες, στις πιο πολύνεκρες μάχες της επαναστάσεως, όπως οι μάχες: Στο Άργος, στη Τρίπολη, στην Αθήνα, στην Ναύπακτο, στο νεόκαστρο, στην Καρυστία, στα Δερβενάκια, στους Μύλους, στο Μεσολόγγι, και πολλοί άφησαν τα κόκαλά τους στα πεδία των μαχών, προσφέροντας στην ελευθερία και στην Ελλάδα, ότι πολυτιμότερο είχαν, την ζωή τους. Αξίζει να μνημονεύσουμε πως στα Δερβενάκια στην νικηφόρα εκείνη μάχη που απάλλαξε την Πελοπόννησο από τις ορδές του Δράμαλη ανάμεσα στους αγωνιστές του Κολοκοτρώνη βρίσκονταν και αρκετοί Κύπριοι. Μερικοί από αυτούς:

• Ιωάννης Σταυρινός: Υπηρέτησε υπό τον Κολοκοτρώνη στα Δερβενάκια και αλλού. Σώζονται τα άρματά του.
• Αδάμ Μάρκου Κύπριος: Υπηρέτησε από το 1822, μέχρι το τέλος του Αγώνα υπό τον Νικόλα Κριεζώτη και αργότερα στις τάξεις του κανονικού (τακτικού) στρατού. Πήρε μέρος σε πολλές μάχες. Μεταξύ αυτών και στην περίφημη μάχη στα Δερβενάκια. Στην Ναύπακτο πληγώθηκε.
• Ιωάννης Γεωργίου Κύπριος: Υπηρέτησε από την αρχή του Αγώνα και προβιβάσθηκε μέχρι το βαθμό του υποχιλίαρχου. Πληγώθηκε στο Φάληρο όπου σκοτώθηκε ο Καραϊσκάκης και στα Δερβενάκια υπό τον Κολοκοτρώνη κατά του Δράμαλη. Πήρε μέρος και σε πολλές άλλες σημαντικές μάχες. Μεταξύ των πιστοποιητικών του είναι και ένα υπογραμμένο από τον Γενναίο Κολοκοτρώνη, που βεβαιώνει ότι ο Καπετάν Ιωάννης Γ. Κύπριος υπηρέτησε υπό τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη μεταξύ 1822 και 1824. Πιο πριν, κατά το 1821 υπηρέτησε ως ναυτικός υπό τον Καπετάν Αποστόλη.
• Ιωάννης Κύπριος: Υπηρέτησε καθ’ όλη την διάρκεια του Αγώνα υπό τον Μακρυγιάννη, τον Νικηταρά και άλλους. Πολέμησε στα Δερβενάκια, στο Ναύπλιο, στην Αθήνα και αλλού. Επίσης υπηρέτησε και στο ναυτικό ως πυροβολητής. Κάτοχος σχετικών πιστοποιητικών.

Ξεχωριστή είναι η τιμή στους Κυπρίους εκείνους, που βρέθηκαν στο πολιορκημένο Μεσολόγγι και αντίταξαν τα ρημαγμένα από την πείνα στήθη τους απέναντι στα κανόνια των Τούρκων. Να θυμηθούμε μερικούς:

·       Παντελής Γεωργίου Ορφανός: Υπηρέτησε υπό τον Νικηταρά, τον Χατζηχρήστο και άλλους οπλαρχηγούς, από τους οποίους πήρε σχετικά πιστοποιητικά. Ήταν αξιωματικός, πήρε μέρος σε πολλές μάχες και πληγώθηκε. Μεταξύ άλλων πολέμησε στο Μεσολόγγι, στην Κρήτη, στα Δερβενάκια κ.ά.

·       Γιάννης Πασαπόρτης: Πολέμησε σε διάφορα μέρη της Ελλάδος, κυρίως δε στο Μεσολόγγι καθ’ όλη την διάρκεια της πολιορκίας του. Πήρε μέρος στην έξοδο του Μεσολογγίου και επέζησε.

·       (Χατζή) Χριστόδουλος Κοκινόφτας: Υπηρέτησε κυρίως στο Μεσολόγγι, κατά την μακρά πολιορκία του. Πήρε μέρος στην Έξοδο και επέζησε.

·       Στο Μεσολόγγι πολέμησε και ο Ιωάννης Κύπριος τον οποίο είδαμε και στα Δερβενάκια.

Οι πιο πάνω Κύπριοι αποτελούν ελάχιστα μόνο παραδείγματα εν σχέση προς το μεγάλο πλήθος των ανώνυμων και αφανών συμπατριωτών μας από την Κύπρο που πολέμησαν για την Ελευθερία της Ελλάδος. Αξίζει να ληφθεί υπ’ όψη ότι αγνοούμε τους περισσότερους από εκείνους που μετά την λήξη του Αγώνα επέστρεψαν στην Κύπρο και από τον φόβο των τουρκικών αντιποίνων απέκρυπταν ή δεν διαλαλούσαν την συμμετοχή τους στην Επανάσταση.

Στο σημείο αυτό τίθεται το μεγάλο ερώτημα:

Εάν η Ελληνική Εθνική συνείδηση των κυπρίων κατασκευάστηκε από τα ταξικά συμφέροντα της αστικής τάξης και από τα ποικίλα συμφέροντα των Ιεραρχών και της Εκκλησίας, στις αρχές του 20^ου αιώνα, όπως διατείνονται «οι πάνσοφοι» κοινωνιολόγοι του πολυπολυτισμικού διεθνισμού, πως εξηγείται η αθρόα συμμετοχή των Κυπρίων στον Αγώνα του 1821; Πώς εξηγείται το πάθος τους για την Ελλάδα και η αυταπάρνησή του για το Έθνος, εκατό χρόνια πριν;

Ποιος δασκάλεψε όλους εκείνους τους απλούς ανθρώπους, χωρικούς και αμόρφωτους στην πλειοψηφία τους να αφήσουν τις οικογένειές τους, τα χωράφια τις δουλειές τους και να πάρουν τους δρόμους για την Ελευθερία της Ελλάδος;

Η απάντηση είναι απλή. Τους δασκάλεψε η ψυχή τους, τους ορμήνεψε η νηφάλια, η άγρυπνη συνείδησή τους. Η διαχρονική και αμείωτη αγάπη τους για την Ελλάδα, ο προαιώνιος πόθος τους για την Ένωση, η λατρεία τους για την Ελευθερία. Αυτά σήκωσαν ψηλά τις καρδιές και τα τουφέκια τους.

Είναι ακριβώς η ίδια αθάνατη και αιώνια δύναμη που 134 χρόνια αργότερα πύρωσε τις ψυχές και άναψε τις πυρκαγιές κάποιων άλλων παιδιών της Ελλάδας που εντάχθηκαν στην ΕΟΚΑ και πήραν κι αυτοί τις αναφορές και τα μονοπάτια για την Ελευθερία της Κύπρου και την Ένωσή της για την Ελλάδα.

Ελληνισμός έχει πίσω του στρατιές αναρίθμητες ηρώων και μαρτύρων. Η γη μας ποτίστηκε με απέραντες θάλασσες ελληνικού αίματος. Οι αγχόνες των Άγγλων στάζουν ακόμη αίμα. Την Ελευθερία και την δικαιοσύνη δεν την ζητιανεύουμε, δεν την ζητούμε χαριστικά. Την δικαιούμαστε γιατί την πληρώσαμε πανάκριβα.

Αιώνια τιμή και δόξα σε όλους όσους αγάπησαν την Ελλάδα, την Ελευθερία και την αρετή.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

-Λοΐζου Φιλίππου «ΚΥΠΡΙΟΙ ΑΓΩΝΙΣΤΑΙ» Εκδ. Ιεράς Αρχιεπισκοπής Κύπρου, Λευκωσία 1953

- Εμμ. Γ. Πρωτοψάλτη «Η Κύπρος εις τον Αγώνα του 1821» Αθήναι 1971

- Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια «ΦΙΛΟΚΥΠΡΟΣ»

- Λήμμα: «Ελληνική Επανάσταση και Κύπρος» σελ 69-80 Α. Παυλίδη.