Ιούνιος 1956 Βρετανοί: Διχοτόμηση και ζωνοποίηση
Η τουρκική επιδίωξη για κατάκτηση της Κύπρου - είτε δια διχοτομήσεως είτε ολόκληρης και η αντίθεσή της στην αυτοδιάθεση της νήσου – κωδικοποιήθηκε στο Λονδίνο με την βρετανική διευθέτηση επιστροφής της Τουρκίας στο Κυπριακό μέσω της Τριμερούς. Από τις 27 Αυγούστου 1955 ο Ζορλού εξέθεσε μάλιστα και τα σχέδιά τους για ΕΠΟΙΚΙΣΜΟ. Προτού λάβουν μέρος στην Τριμερή και συζητήσουν το Κυπριακό ο Τούρκος ΥΠΕΞ Φ. Ζορλού είχε συνάντηση με τον τότε ομόλογό του Χάρολτ Μακμίλλαν. Το πλήρες κείμενο των πρακτικών εκείνων δημοσιεύθηκε στην Σημερινή το 1989/90 και περιελήφθηκε (σελίδες 137 – 141) στο βιβλίο που εκδόθηκε από την Σημερινή το 1992 με τίτλο ‘ Ετσι κατέστρεψαν την Κύπρο’.
Στις 31 Αυγούστου 1955, λοιπόν, ο Μακμίλλαν έστειλε αναφορά στην βρετανική πρεσβεία στην Αγκυρα (Στιούαρτ) και έγραψε:
“Δέχθηκα στο Υπ. Εξωτερικών στις 27 Αυγούστου, τον Τούρκο Υπ. Εξωτερικών, που έφτασε στη χώρα το βράδυ της 25ης Αυγούστου, για να ηγηθεί της αντιπροσωπείας της χώρας του στην τριμερή Διάσκεψη πάνω σε προβλήματα της Ανατολικής Μεσογείου, περιλαμβανομένου του Κυπριακού. Ο Ζορλού, συνοδευόταν από τον Τούρκο Υπ. Άμυνας κ. Μεντερές, τον Γενικό Γραμματέα του Τουρκικού Υπ. Εξωτερικών κ. Μπιρτζί και τον Τούρκο επιτετραμμένο. Παρίσταντο επίσης ο πρεσβευτής της Αυτής Μεγαλειότητας στην ΄Αγκυρα αντιστράτηγος Σερ Μπράουνσον και ο κ. Γουόρτ.
Ο κ. Ζορλού είπε στη συνέχεια ότι αδημονούσε όπως, πριν από την έναρξη της διάσκεψης, με κατατοπίσει πάνω στην τουρκική θέση αναφορικά με το κυπριακό πρόβλημα, επεκτεινόμενος πάνω στα όσα είχε πει και ο κ. Μπιρτζί και πάνω στη συνομιλία του την προηγούμενη μέρα με τον Σερ Κιρκπάτρικ. Στην συνέχεια ζήτησε από τον κ. Μπιρτζί να μιλήσει και ο τελευταίος τόνισε πως οι Τούρκοι αγωνίζονται για να εξηγήσουν τη θέση τους όσο το δυνατόν πληρέστερα, δεν θα υποβάλλουν όπως οποιεσδήποτε προτάσεις σ΄αυτό το στάδιο. Ο κ. Μπιρτζί ανέφερε αυθόρμητα ορισμένες επεξηγήσεις αναφορικά με διάφορες ιδέες για το μέλλον της Κύπρου, οι οποίες – είπε – δημοσιεύτηκανς στον ξένο Τύπο, ιδιαίτερα σ΄εκείνον της Ελλάδας και του Ηνωμένου Βασιλείου. Ο κ. Μπιρτζί είπε ότι η τουρκική κυβέρνηση αντιτίθεται στην ιδέα ενός νέου Συντάγματος που θα οδηγεί στην αυτοκυβέρνηση της Κύπρου, εαν αντικειμενικός σκοπός της συνταγματικής αυτής εξελίξεως θα ήταν η αυτοδιάθεση των Κυπρίων.
Η τουρκική κυβέρνηση αντιτίθεται σθεναρά σ΄οποιαδήποτε μερική ή ολική παράδοση της κυριαρχίας (εξουσίας) από το Ηνωμένο Βασίλειο. Εάν η κυριαρχία θα άλλαζε, αυτή θα έπρεπε να περάσει στην Τουρκία. ΄Οσον αφορά τις ιδέες που κυκλοφορούν για κάποιο είδος συγκυριαρχίας, οι Τούρκοι θεωρούν ως ένα πολύ λεπτό και επικίνδυνο θέμα που χρειάζεται πολύ προσεκτική εξέταση. Οι Τούρκοι απλώς αντιτίθεται στην αυτοδιάθεση και εφαρμογή της στην Κύπρο. Η θέση της τουρκοκυπριακής μειονότητας στην Κύπρο ανησυχεί πολύ την τουρκική κυβέρνηση. Αυτή η ανησυχία την οδήγσε στην σκέψη να υποβάλουν επίσημη προειδοποίηση προς τα Ηνωμένα ΄Εθνη προς υποστήριξη της μειονότητας αυτής για ν΄αντισταθμίσουν τις επαφές που είχαν κάμει οι Έλληνες. Έδωσαν, όμως μεγάλη σημασία στο σημείο, το οποίο ο Σερ Κιρκπάτρικ είχε αναπτύξει σ΄αυτούς την προηγούμενη μέρα, ότι τέτοια επαφή θα βοηθούσε τους Έλληνες να ισχυριστούν ότι τα Ηνωμένα Έθνη είναι αρμόδια για τις κυπριακές υποθέσεις...
Είπα ότι ήμουν βέβαιος ότι η τουρκική κυβέρνηση ορθώς αποκήρυξε την αίτησή τους προς τα Η.΄Εθνη τα οποία δεν είχαν νομικό δικαίωμα ν΄αναλάβουν το Κυπριακό. Το γεγονός ότι συγκαλέσαμε την τριμερή διάσκεψη δεν ακύρωσε την άποψη μας πάνω στο νομικό σημείο...Εν πάση περιπτώσει ήταν αρκετά ειλικρινής να μου πει ότι, εάν η Κυβέρνηση άλλαζε τη στάση της προς την κατεύθυνση της παραχώρησης αυτοδιάθεσης στους Κυπρίους ή ακομα προς μια κατευθείαν προσάρτηση δε θα μπορούσε πλέον να μας προσφέρει υποστήριξη. Θα υποχρεωνόταν στην πραγματικότητα να θέσει τη δική της αξίωση για την Κύπρο, όπως ο Τούρκος Πρωθυπουργός είχε υπαινιχθεί στη πρόσφατη δήλωσή του στην Κωνσταντινούπολη...
Απάντησα ότι θα μπορούσα να διαβεβαιώσω τον κ. Ζορλού ότι δεν είχαμε έτοιμο σχέδιο για το μέλλον της Κύπρου...
Ο Ζορλού είπε ότι η Κύπρος βρίσκεται πολύ κοντά στην Τουρκία, η οποία ουδέποτε θα συμφωνούσε όπως περάσει στα χέρια της Ελλάδας και έτσι δεν μπορούσε να συμφωνήσει στην αρχή της αυτοδιάθεσης. Η τουρκική μειονότητα στην Κύπρο ήταν πολύ σημαντική όπως και το γεγονός ότι κάπου 300.000 Τούρκοι της Τουρκίας ήσαν κυπριακής καταγωγής. Οι Τούρκοι θεωρούσαν την Κύπρο ως τμήμα του δικού τους εδάφους (“notre terre”). ΄Οπως είχαν αναγνωρίσει επιφανείς νομικοί, η αυτοδιάθεση δεν μπορούσε να εφαρμοστεί αδιακρίτως παντού. Στο θέμα της αυτοδιαθέσεως, η Κύπρος ήταν η εξαίρεση που αποδείκνυε τον κανόνα. Έπρεπε να εξευρεθεί κάποια άλλη λύση...Οι Τούρκοι δεν μπορούσαν να αναμένουν και ν’ αφήσουν τους Έλληνες να προετοιμάζουν το έδαφος για προσάρτηση...”
Διχοτόμηση και ζωνοποίηση
Στις 25 Ιουνίου 1956 αξιωματούχος του Φόρειν ΄Οφις σημείωνε: “”... θα πρέπει να αντιγράψουμε το αμερικανικό πρότυπο στο Κανάλι του Παναμά, τη διοίκηση στην Ουάισγκτον D.C…και πρέπει αυτήν τη θεραπεία να την επιχειρήσουμε και στη Σιγκαπούρη καις το Αντεν, ως επίσης και στην Κύπρο.
Πιστεύω ότι θα πρέπει να στοχεύουμε στην Κύπρο, σε μια βρετανική Ζώνη μικρού μεγέθους, να συμπεριλαμβάνει τις στρατιωτικές μας εγκαταστάσεις, με αρκετό τοπικό πληθυσμό μέσα, να εργάζονται για μας, όχι όμως μεγάλο αριθμό που να δημιουργεί προβλήματα.
Αυτές οι ζώνες πρέπει να έχουν απευθείας πρόσβαση στη θάλασσα. Αν αυτό επιχειρηθεί ως μια διευθέτηση με τουρκική συγκατάθεση, οι Τούρκοι αναμφίβολα θα πιέζουν για διχοτόμηση, με τη βρετανική ζώνη και την τουρκική περιοχή να είναι ένα και αυτό. Κάτι τέτοιο θα πρέπει να το αρνηθούμε, όσον αφορά την αυτοδιοίκηση ή την κυριαρχία, όμως θα μπορούσε να γίνει κάποια τελωνειακή ένωση μεταξύ των δύο.
Παρόλα όσα λένε οι στρατιωτικοί και οι πολίτες, προσωπικά πιστεύω, από προσωπικές παρατηρήσεις που έκανα το 1953, πως η διχοτόμηση θα είναι πιο φθηνή και λιγότερο δύσκολη επιχείρηση μακροπρόθεσμα απ΄όποιαδήποτε άλλη προταθείσα λύση. Δε θα σταματήσει, φυσικά (η λύση αυτή) τις τουρκικές απαιτήσεις όπως αποκλειστεί η Ελλάδα από του να χρησιμοποιεί για στρατιωτική χρήση την Κύπρο”.
Σημείωση: Αμφότερες οι βρετανικές βάσεις Δεκέλειας και Ακρωτηρίου έχουν πρόσβαση στη θάλασσα. Η διχοτόμηση βολιδοσκοπείτο από τους Βρετανούς από το 1953 και θεωρείτο πιο φθηνή και λιγότερο δύσκολη...
Σε ανακεφαλαίωση πιστεύω, απ’όσα έχω μελετήσει μέχρι σήμερα στο Βρετανικό Αρχείο, ο Ευάγγελος Αβέρωφ δεν εισηγήθηκε πρώτος διχοτόμηση, ούτε δεύτερος ούτε τρίτος. ΄Ηταν βρετανικός προσανατολισμός και απαίτηση των Τούρκων. Οι Βρετανοί επίσης έχουν κάποιο χαρακτηριστικό τρόπο γραφής των εκθέσεών τους που πρέπει να συνηθίσει ένας να τα διαβάζει και με υπονοούμενα. Έχουν μια ιδιαιτερότητα. Χρειάζονται μεγάλη και βαθιά μελέτη και μόνο όταν διασταυρωθούν με όλα τα υπόλοιπα των διαφόρων τμημάτων μπορεί ένας να καταλήξει σε κάποιο στερεό συμπέρασμα.
Φανούλα Αργυρού,
ερευνήτρια/συγγραφέας
Λονδίνο 10.11.2009
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου