Νίκος Νικολαΐδης ο Κύπριος: η ζωή και το έργο του

Το εξώφυλλο του βιβλίου «Νίκος Νικολαΐδης ο Κύπριος»
 Ο Νίκος Νικολαΐδης γεννήθηκε στις 3 Αυγούστου του 1884 στη Λευκωσία από γονείς φτωχούς. Σε δυο χρόνια γεννιέται και η αδελφή του Μαίρη. Στα έξι ή επτά του χρόνια χάνει σχεδόν ταυτόχρονα και τους δυο γονείς του. Τα παιδιά αναλαμβάνει μια φτωχή θεία, αδελφή της μητέρας τους. Στην τετάρτη τάξη του δημοτικού εγκαταλείπει το σχολείο και εργάζεται σ' ένα βιβλιοδετείο. Όταν ο εργοδότης του τον διώχνει, αφού κατένειμε το χρόνο του περισσότερο στο διάβασμα παρά στο δέσιμο βιβλίων, καταφεύγει σ' έναν αγιογράφο. Αφού μάθει την τέχνη περιέρχεται την κυπριακή ύπαιθρο ως επί πληρωμή αγιογράφος. Σε χωριά της Πιτσιλιάς σώζονται ως σήμερα αγιογραφίες του, που χρονολογούνται στα 1904.

AΆλλη μια φωτογραφία του Νίκου Νικολαΐδη, σε νεαρή ηλικία
 Το  1907 αναχωρεί για τη Αθήνα. Στις αποσκευές του βρίσκονται και τα πρωτόλεια λογοτεχνήματά του (πεζά και ποιήματα στην καθαρεύουσα), μερικά από τα οποία διασώζονται σε τεύχη του αθηναϊκού εντύπου Α.Ο.Δ.Ο. (Από Όλα Δια Όλους) της επόμενης χρονιάς. Στην Αθήνα παρακολουθεί μαθήματα για έξι μήνες στη Σχολή Καλών Τεχνών του Πολυτεχνείου. Παράλληλα αρχίζει να γράφει το θεατρικό Το Γαλάζιο Λουλούδι, κάτω από την επίδραση του Μ. Μαίτερλιγκ και του συμβολιστικού κινήματος που άρχισε ν' απλώνεται και στο θέατρο. Τη θεατρική του εμπειρία την εμπλουτίζει (η προπαίδεια υπήρχε ήδη από την
παρακολούθηση αθηναϊκών θιάσων στην Κύπρο) μέσα από το συγχρωτισμό του με τον Χρηστομάνο και θεατρικούς κύκλους. Λίγα χρόνια αργότερα θα δώσει διάλεξη στην Αθήνα για τον Ίψεν. Θα ήταν σκόπιμο ίσως εδώ να παρατηρηθεί πως το θέατρο υπήρξε για τον Νικολαΐδη το τρίτο στη σειρά «μεράκι» (πρώτο ασφαλώς ήταν η λογοτεχνία και δεύτερο η ζωγραφική), που το υπηρέτησε σ' όλες τις περιόδους της ζωής του και απ' όλες του τις πλευρές: ως συγγραφέας και μελετητής, ως σκηνοθέτης, σκηνογράφος, ηθοποιός, ακόμη και μουσικός, σε μια τουλάχιστον περίπτωση.

Άγνωστη φωτογραφία του. Ν. Νοκολαΐδη με ιδιόχειρη υπογραφή
Τον Ιούλιο του 1908 εγκαθίσταται για λίγο στην Αλεξάνδρεια και μετά στο Κάιρο. Μέχρι το 1915 εναλλάσσει τη διαμονή του μεταξύ Αθήνας, Αλεξάνδρειας και Καΐρου, ενώ κινείται συχνά και προς την ελληνική επαρχία (Βόλο και αλλού), αλλά και στην Ευρώπη και στη Μέση Ανατολή. Στη Συρία το 1914 υφίσταται και την εμπειρία της αιχμαλωσίας από τους Τούρκους. Το ταξίδι, η κίνηση, η αέναη αναζήτηση και εναλλαγή εμπειριών, χαρακτηρίζει όχι μόνον αυτή, αλλά και όλες σχεδόν τις περιόδους της ζωής του. Περπάτησε τις περισσότερες χώρες της Ευρώπης και αρκετές της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής. Κοιμόταν συνήθως σε άσυλα αλητών και έτρωγε από τα φαγητά που πέταγαν ως άχρηστα ή αδιάθετα οι διάφοροι εστιάτορες. Απολάμβανε έτσι την μποέμικη ζωή του και παράλληλα υπονόμευε την υγεία του, που κατά καιρούς του δημιουργούσε σοβαρότατα προβλήματα. Μόνοι του πόροι τα ελάχιστα που έβγαζε από την πώληση ζωγραφιών που σκάρωνε πάνω σε ό,τι πρόχειρο υλικό έβρισκε μπροστά του. Στα ίδια αυτά χρόνια καλλιέργησε παράλληλα και το διήγημα και τη λυρική πρόζα. Και στα δυο είδη αναπτύσσει γρήγορα ένα ιδιότυπο προσωπικό στυλ που τον καθιερώνει στους λογοτεχνικούς κύκλους, τόσο στην Αίγυπτο όσο και στην Αθήνα.

Μια άγνωστη ως τώρα και μοναδική φωτογραφία του Ν. Νικολαΐδη με το μεγάλο ποιητή Άγγελο Σικελιανό
 Στα χρόνια 1915-1919 βρίσκεται μόνιμα στην Αθήνα. Συνδέεται με πολλούς λογοτέχνες, κυρίως τους νέους της ηλικίας του: Καζαντζάκη, Βάρναλη, Παπατσώνη, Καρυωτάκη, Άγρα, Κλ. Παράσχο κ.λ.π.), ιδιαίτερα όμως αναπτύσσει σταθερούς δεσμούς αδελφικής φιλίας με τον Άγγελο Σικελιανό και τη Ναυσικά, κόρη του Κωστή Παλαμά, στους οποίους αργότερα αφιερώνει βιβλία του, καθώς και στην Εύα Σικελιανού. Σταδιακά επιβάλλει τη λογοτεχνική παρουσία του και καθιερώνεται στην πρώτη γραμμή των νέων πεζογράφων. Πολλοί τον θεωρούν ως τον πρώτο της γενιάς του. Πολλά περιοδικά των χρόνων αυτών επιζητούν τη συνεργασία του. Μεγάλη απήχηση έχουν ιδιαίτερα τα διηγήματά του Ο ΣκέλεθραςΤο ΜυστικόΗ ΚούκλαΟι ΥπηρέτεςΜεταθάνατο. Ο γνωστότατος δημοσιογράφος Βλάσης Γαβριηλίδης σε πρωτοσέλιδο σημείωμα στην εφημερίδαΑκρόπολις τον αποκαλεί «πρωτοβάθμιον διηγηματογράφον».

Ο Νίκος Νικολαΐδης με κάποιο φίλο του
 Στο αποκορύφωμα της δημιουργικής του προσπάθειας και της λογοτεχνικής του δόξας εγκαταλείπει ξαφνικά την Αθήνα το Μάιο του 1919. Εγκαθίσταται για τα επόμενα τέσσερα χρόνια στο νησί του. Απώτερος στόχος του να εκδώσει εκεί βιβλία που είχε έτοιμα και να κάνει «την Κύπρο μουσοχώρι». Αυτό τουλάχιστον διασώζει κάποια μαρτυρία του νεαρού φίλου του Γλαύκου Αλιθέρση, ο οποίος επιστέφει στην Κύπρο νωρίτερα και μ' ένα μακρό υπερθετικό κείμενό του στην εφημερίδα Αλήθεια της Λεμεσού καθίσταται πρόδρομος της έλευσης του δασκάλου του στην Κύπρο.Με το που πάτησε το πόδι του στην Κύπρο άρχισε να πραγματώνει το όραμά του: Εκδίδει αμέσως στην Λευκωσία Το Γαλάζιο Λουλούδι. Όμως το πνευματικά άγονο κλίμα της Λευκωσίας τον αποθαρρύνει. Πάει για λίγους μήνες στο Σταυροβούνι. Μετά από αμφιταλαντεύσεις εγκαθίσταται μόνιμα στη Λεμεσό, όπου τον αναμένει μια ομάδα ενθουσιωδών νεαρών φίλων, αρκετά δυναμική περί τα κοινωνικοπολιτικά και αρκετά φιλόδοξη και αξιόμαχη περί τα φιλολογικά και καλλιτεχνικά. Πρόκειται για τους Αιμίλιο Χουρμούζιο, Γιάννη Λεύκη, Γιάγκο Ηλιάδη, Χριστόδουλο Χριστοδουλίδη, Αντώνη Ιντιάνο, Δημήτρη Δημητριάδη, αδελφούς Πάνο και Γιώργο Φασουλιώτη κ.ά. (ο προπομπός του Γλαύκος Αλιθέρσης είχε ήδη εγκατασταθεί στην Αλεξάνδρεια). Η Παρουσία του Νικολαΐδη στη Λεμεσό, χωρίς να υποτιμάται των υπόλοιπων η παρουσία και η συμβολή, θα ωθήσει σε μια πρωτοφανέρωτη για τη Λεμεσό και την Κύπρο πνευματική και καλλιτεχνική άνθιση. Ο ίδιος ο Νικολαΐδης εκδίδει σε τρία χρόνια τρία βιβλία του (έναν τόμο με πρόζες, έναν άλλο με διηγήματα και το μυθιστόρημαΤο Στραβόξυλο), ανεβάζει με μαθήτριες του σχολείου στο οποίο εργαζόταν ως καθηγητής ιχνογραφίας δυο τραγωδίες, σκηνοθετεί «ζωντανές εικόνες» (ταμπλό βιβάν) με εξαιρετική επιτυχία, ανοίγει έκθεση με δικά του έργα ζωγραφικής (ίσως είναι η πρώτη που γίνεται στην Κύπρο), διδάσκει και ιδιοτικά ζωγραφική, αναλαμβάνει το καλλιτεχνικό μέρος σε διάφορες εκδηλώσεις (ανθεστήρια κ.λ.π.). Και το πιο σημαντικό, εκδίδεται στη Λεμεσό το 1924 και αφού είχε ήδη φύγει ο Νικολαΐδης το πρώτο πραγματικά αξιόλογο λογοτεχνικό περιοδικό στην Κύπρο. Πρόκειται για την Αβγή, με πυρήνα αρκετούς από τους πιο πάνω νέους και με την εκ του μακρόθεν συμβολή του Νικολαΐδη και του Αλιθέρση.

Ο Νίκος Νικολαΐδης σε νεαρή ηλικία
 Στα 1923 ο Νικολαΐδης, εν πολλοίς απογοητευμένος από την πολύ περιορισμένη απήχηση των βιβλίων του στην Κύπρο, αναχωρεί για την Αλεξάνδρεια. Εκεί θα σκηνοθετήσει, θα σκηνογραφήσει και θα επενδύσει μουσικά την παράσταση του έργου του Το Γαλάζιο Λουλούδι, με πρωταγωνιστές τους Αιμίλιο Βεάκη, Χριστόφορο Νέζερ και Αθανασία Μουστάκα.

Το εξώφυλλο της έκδοσης του μυθιστορήματος  του Ν. Νικολαΐδη «Τα τρία καρφιά» 
 Στα 1924 περίπου εγκαθίσταται οριστικά πια και ως το τέλος της ζωής του στο Κάιρο. Οι εκείθεν διαφυγές του, συχνότερες όπου υπήρχαν οι αντικειμενικές δυνατότητες και όπου το επέτρεπε η επισφαλής υγεία του και αραιότερες με την ανάπτυξη του γήρατος, γίνονται επί προσωρινής βάσεως και με κίνητρο την ικανοποίηση των πάγιων και αδηφάγων οδυσσεϊκών του αναζητήσεων. Στο Κάιρο αποσύρεται σε φτωχικές αραβικές συνοικίες, όπου συγχρωτίζεται με τα χαμηλά στρώματα του ντόπιου στοιχείου. Τις πνευματικές και καλλιτεχνικές του ανάγκες  ικανοποιούν, αφενός η αφοσίωση στο ποικίλο δημιουργικό έργο του και αφετέρου η συναναστροφή του με έναν πολύ αξιόλογο κύκλο ανθρώπων της παροικίας, που είχε κέντρο συνάντησης το σφουγγαράδικο του γνωστού αριστερού παράγοντα Σακελλάρη Γιαννακάκη. Πλην αυτού, του Νικολαΐδη  και του δικηγόρου Γιάννη Λαχωβάρη την ομάδα αποτελούσαν μόνο νέοι, άρτι αποφοιτήσαντες την Αμπέτειο Σχολή του Καΐρου, με ισχυρή καλλιτεχνική φλέβα, έντονες κοινωνικές αναζητήσεις και έκδηλη διάθεση για πολιτική δράση. Πρόκειται για τους Στρατή Τσίρκα, Θοδόση Πιερίδη, Γιώργο Φιλίππου Πιερίδη, Γιώργο Δήμου, Λάμπη Ράππα, Σταύρο Καρακάση κ. ά. Μερικοί απ' αυτούς θα αποκτήσουν «με καιρό και με κόπο» πανελλήνια φήμη. Το λογοτεχνικό-καλλιτεχνικό εργαστήρι του Νίκου Νικολαΐδη είχε σημαντική συμβολή σ' αυτή την εξέλιξη.

Το εξώφυλλο του μυθιστορήματος του Νίκου Νικολαΐδη «Πέρ' απ΄το καλό και το κακό»
 Παράλληλα ωστόσο διατηρεί σχέσεις και επαφές με κύκλους διανοουμένων της Αλεξάνδρειας: Ελάχιστες με τον Καβάφη και τους συν αυτώ, πολύ στενές με τον Τίμο Μιλάνο, με την Μαρία Ρουσσιά, τον Αλιθέρση κ. ά. Επίσης η κάθε μορφής επαφή του με την Κύπρο συντηρείται αμείωτη. Επισκέπτεται κατά καιρούς το νησί, συνεργάζεται με ταΚυπριακά Γράμματα της Λευκωσίας, αλληλογραφεί με φίλους του στην Κύπρο, βοηθά οικονομικά από το υστέρημά του την αδελφή του και τις δυο ανεψιές του (τη μια τη σπουδάζει στη Χαροκόποιο στην Αθήνα).

Το εξώφυλλο της έκδοσης «Ο Χρυσός Μύθος»
 Η δράση του στο Κάιρο, παρόλη την απομόνωσή του, ήταν πλούσια και απλώθηκε σε πολλές κατευθύνσεις: Με σκληρότατη δουλειά και σκληρές οικονομίες καταφέρνει και εκδίδει διάφορα έργα του στην Αλεξάνδρεια (δύο νέους τόμους με διηγήματα) και στο Κάιρο (τρεις τόμους με πρόζες και δύο μυθιστορήματα). Ανεβάζει με ερασιτεχνικούς παροικιακούς θιάσους θεατρικά έργα στην όπερα του Καΐρου ή αλλού. Ζωγραφίζει, διδάσκει ζωγραφική και εκθέτει έργα του στην Αλεξάνδρεια και στο Κάιρο. Σχεδιάζει και στήνει περίπτερα στην εμπορική έκθεση της Γκεζίρας στο Κάιρο. Σχεδιάζει τον γνωστό Πύργο Τσανακλή στην αιγυπτιακή έρημο. Συμμετέχει  ενεργά σε φιλειρηνικές και άλλες εκδηλώσεις της παροικίας (για τη δημοκρατία στην Ελλάδα, για τη λευτεριά της Κύπρου). Πρωτοστατεί σε ποικίλες άλλες παροικιακές καλλιτεχνικές εκδηλώσεις.

Το εξώφυλλο της έκδοσης με πρόζες «Οι ανθρώπινες και οι άνθισες ζωές»
 Με την Αθήνα κόβει σχεδόν κάθε επαφή και δε στέλλει ούτε τα βιβλία του. Επόμενο ήταν να ξεχαστεί. Τον θυμούνται σποραδικά κάποιοι φίλοι του, καθώς και μερικοί θαυμαστές του έργου του.

Ο Νίκος Νικολαΐδης πεθαίνει μετά από μακρά αρρώστια στο Κάιρο στις 24.2. 1956.

Το εξώφυλλο του μυθιστορήματος του Ν. Νικολαΐδη «Το βιβλίο του Μοναχού» 
 ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ

 1. Το γαλάζιο λουλούδι. Λυρικό δράμα έμμετρο σε τρεις πράξεις και μια διάμεση σκηνή. Κύπρος (Λευκωσία) 1919, σσ.90.
2. Ανθρώπινες και άνθινες ζωές. Πεζά τραγούδια και μικρές πρόζες. Βιβλίο πρώτο. Κύπρος (Λεμεσός) 1920, σσ.164.
3.Διηγήματα. Σειρά Α΄. Κύπρος (Λεμεσός) 1921, σσ.216 [Περιέχει: Οι υπηρέτες, Η παρδαλή γάτα, η κούκλα, Μέσα στην ομίχλη, Στριμμένη ψυχή, Μεταθάνατο, Παραμονή του Σωτήρος, η καινούργια μπόλια,Το ξένο σκυλί].
4. Το Σταβόξυλο (Μικρές  αγωνίες). Ρομάντζο. Πώς πλάθεται ένας άνθρωπος. Κύπρος (Λεμεσός) 1922 (αλλά 1923), σσ.270. Εκδόσεις «Σίσυφος», Αθήνα 1980 (2), σσ.232.
5. Ο Σκέλεθρας. Διηγήματα. Σειρά Β΄. Κύπρος (αλλά: Αλεξάνδρεια) 1924, σσ.160 [Περιέχει: Ανάρρωση, Ο Σκέλεθρας, Η περηφάνια της υγείας, Ο αδέξιος, Οι δίδυμες, Το μυστικό]. Σημ. Επανέκδοση Α΄και Β΄σειράς διηγημάτων με τίτλο: Ο Σκελέθρας και άλλα διηγήματα, Κέρδος, Αθήνα 1991, σσ.229.
6. Η καλή συντρόφισσα. Διηγήματα. Σειρά Γ΄. Κύπρος (αλλά: Αλεξάνδρεια) 1929, σσ. 172. [Περιέχει: Η καλή συντρόφισσα, Το ξυλένιο πόδι, Σκρόφα, Εγώ και εκείνος, Τα κορόιδα, Σα σκυλί].
7. Οι ανθρώπινες και οι άνθισες ζωές. Έκδοση δεύτερη, ολοκληρωμένη. Κύπρος (αλλά: Κάιρο) 1938, σσ.166.
8. Ο χρυσός μύθος. Κύπρος (αλλά: Κάιρο) 1938, σσ. 104.
9. Περ΄απ' το καλό και το κακό. Κύπρος (αλλα: Κάιρο) 1940, σσ.172. Εκδώσεις «Οι φίλοι του βιβλίου», Αθήνα 1947 (2), σσ.166. Εκδόσεις «Κέδρος», Αθήνα, 1994 (3), σσ.119.
10. Τα τρία καρφιά: Μυθιστόρημα. Κύπρος (αλλά Κάιρο) 1948, σσ.256. Εκδόσεις «Κέδρος», Αθήνα 1982 (2), σσ.304.
11. Το βιβλίο του Μοναχού. Μικρή εκλογή, Λευκωσία 1946 (ανατύπωση από το περιοδικό Κυπριακά Γράμματα) Κάιρο 1951 (2) Κάιρο 1955 (3). Εκδόσεις «Κέδρος», Αθήνα 1987 (4), σσ. 254.


Πηγή: Από το βιβλίο «Νίκος Νικολαΐδης ο Κύπριος». Εκδόσεις Διασποράς, 1998.


http://noctoc-noctoc.blogspot.gr/

Σχόλια