Η ΜΕΓΑΛΗ ΕΘΝΙΚΗ ΚΡΙΣΙΣ Η ΕΛΛΑΣ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΤΩΝ ΣΥΜΜΑΧΩΝ ΚΑΙ Ο ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ - ΑΙ ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑΙ ΚΑΙ Η ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΚΗ - Η ΟΛΕΘΡΙΑ ΕΓΚΑΤΑΛΕΙΨΙΣ ΤΗΣ ΘΡΑΚΗΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΟΜΟΓΕΝΩΝ εν έτει 1917(Ε΄ΜΕΡΟΣ)
Δικηγόρου, Δημοσιολόγου, Προέδρου του "Πατριωτικού Συνδέσμου των Κυπρίων"
ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΝ ΣΥΝΕΔΡΙΟΝ
Τοιουτοτρόπως εισηγήθημεν την συγκρότησιν εν Αθήναις κατά Μάρτιον μεγάλου Πανελληνίου Συνεδρίου, το οποίον αντιπροσωπεύον όλα τα εν Ελλάδι σωματεία και τους αλυτρώτους θα απέστελλεν εις την Ευρώπην αντιπροσωπείας, όπως εγκατασταθούν μονίμως και εργασθούν δια τα εθνικά συμφέροντα.
Το Πανελλήνιον Συνέδριον διωργανώθη κατά θαυμάσιον τρόπον, υπό την προεδρείαν του Πρυτάνεως του Εθνικού Πανεπιστημίου, επρόκειτο δε να συνέλθη εις το Δημοτικόν Θέατρον κατά τα τέλη Μαρτίου. Επειδή δε, υπάρχοντος Στρατιωτικού Νόμου, έπρεπε να ζητηθή προκαταβολικώς η άδεια της Κυβερνήσεως, ο Βενιζέλος, αντιληφθείς την σπουδαιότητα του έργου, έδωκε την συγκατάθεσίν του.
Τρεις όμως ημέρας προ του Συνεδρίου, ο Υπουργός Πολίτης κατώρθωσε να πείση τον αμφιταλαντευόμενον Βενιζέλον, ότι το Συνέδριον θα έβλαπτε τα εθνικά συμφέροντα, και το Συνέδριον απηγορεύθη αυστηρώς. Μάτην ετρέξαμεν παντού, εις Υπουργούς, Βουλευτάς, όπως μεταπεισθή η Κυβέρνησις. Ως λόγοι της απαγορεύσεως εδόθησαν ότι τα ζητήματα της Θράκης και της Μικράς Ασίας ηδύνατο να διαχειρισθή μόνη η Κυβέρνησις με την επιτροπήν των Αλυτρώτων, ότι η επιτροπή των Αλυτρώτων ανθίστατο εις την δημιουργίαν νέου κέντρου ενεργείας, δια να μη χάση το μονοπώλειον (!), ότι ο εφοπλιστής Κυριακίδης και οι περί αυτόν εκ της επιτροπής έτρεχον όπως ματαιώσουν το Συνέδριον και ότι δεν έπρεπε να ανακατεύσωμεν το ζήτημα της Κύπρου, Β. Ηπείρου και Δωδεκανήσου εις τα άλλα δια να μη θυμώση η Αγγλία και η Ιταλία!
Τότε έμαθον ότι το Υπουργείον των Εξωτερικών με είχε "προγεγραμμένον", διότι έλεγαν εκεί ότι ήμην "μαρκαρισμένος" από την Αγγλικήν Πρεσβείαν όπως οι εγκληματίαι εις την Αστυνομίαν.
Εγώ, ο οποίος κατά τα δύο τελευταία έτη διήλθον την Αίγυπτον, Κύπρον και μέγα μέρος της Ελλάδος ομιλών, γράφων, αγορεύων όσον ουδείς άλλος υπέρ της Αντάντ και της πολιτικής του Βενιζέλου, εθεωρήθην προγεγραμμένος από τον Υπουργόν των Εξωτερικών, διότι ενόμιζα ότι ως Κύπριος ώφειλον να φωνάξω δια την Κύπρον και διότι εφρόνουν, ότι παρά την επίσημον πολιτικήν της Κυβερνήσεως, έπρεπε να ιδρυθή εν Αθήναις η μεγάλη και λαϊκή εκείνη ενέργεια, η οποία να προαγάγη τα εθνικά συμφέροντα και να ενισχύση την Κυβέρνησιν εις την εθνικήν της πολιτικήν, έστω και αν εφαίνετο ότι αντεπολιτεύετο. Αυτά έτσι γίνονται παντού. Μόνον εδώ εις τον κλασσικόν τόπον της "αψόγου στάσεως" και της "διπλωματικής τιμιότητος" τοιαύτη πολιτική δεν εννοείται, αλλά καταδιώκεται.
Οφείλω επίσης εις το σημείον τούτο να κάμω και την εξής εξήγησιν, ότι, αν και είμαι ο μεγαλύτερος θαυμαστής του Αγγλικού Έθνους, ο μεγαλύτερος οπαδός της Αγγλικής φιλίας, ο θερμότερος θιασώτης της Αγγλικής κοσμοκρατορίας, δεν δύναμαι όμως να είμαι τόσον φίλαγγλος, ώστε να θυσιάζω τα συμφέροντα της Πατρίδος μου. Είμαι τόσον φίλαγγλος, ώστε ευχαρίστως θα εδεχόμην όπως ο Ελληνισμός κυβερνηθή επί τινα έτη από τους Άγγλους. Προκειμένου όμως περί αγώνος φυλετικού, περί της σωτηρίας του Ελληνικού γένους, περί της μεγάλης Εθνικής αποκαταστάσεως, οφείλω να δυσπιστώ προ παντός προς την Αγγλικήν Διπλωματίαν, η οποία από της εποχής της Πάργας έγινεν αιτία απείρων συμφορών εις το Ελληνικόν Έθνος. Αρκεί ότι η Κρήτη αιματοκυλίετο επί έτη, διότι έτσι το ήθελεν η Αγγλία. Εάν η Θράκη μείνει Βουλγαρική είναι διότι, δι' ιδίους σκοπούς, έτσι το θέλει η Αγγλία, της οποίας ο Βουλγαρισμός ουδέποτε εθεραπεύθη. Ως Κύπριος δε πατριώτης και εκ των εθνικών ηγετών της Κύπρου ώφειλα δια λόγους απωτέρου μέλλοντος να πολεμώ την Αγγλικήν Διοίκησιν.
Αυτά δια να μη φαίνωμαι αντιφάσκων μεταξύ του φιλαγγλισμού και του μισαγγλισμού μου.
Την επαύριον της απαγορεύσεως του Πανελληνίου Συνεδρίου απηύθυνα προς το Υπουργικόν Συμβούλιον υπόμνημα εν είδει διαμαρτυρίας, ως εξής:
Το Πανελλήνιον Συνέδριον διωργανώθη κατά θαυμάσιον τρόπον, υπό την προεδρείαν του Πρυτάνεως του Εθνικού Πανεπιστημίου, επρόκειτο δε να συνέλθη εις το Δημοτικόν Θέατρον κατά τα τέλη Μαρτίου. Επειδή δε, υπάρχοντος Στρατιωτικού Νόμου, έπρεπε να ζητηθή προκαταβολικώς η άδεια της Κυβερνήσεως, ο Βενιζέλος, αντιληφθείς την σπουδαιότητα του έργου, έδωκε την συγκατάθεσίν του.
Τρεις όμως ημέρας προ του Συνεδρίου, ο Υπουργός Πολίτης κατώρθωσε να πείση τον αμφιταλαντευόμενον Βενιζέλον, ότι το Συνέδριον θα έβλαπτε τα εθνικά συμφέροντα, και το Συνέδριον απηγορεύθη αυστηρώς. Μάτην ετρέξαμεν παντού, εις Υπουργούς, Βουλευτάς, όπως μεταπεισθή η Κυβέρνησις. Ως λόγοι της απαγορεύσεως εδόθησαν ότι τα ζητήματα της Θράκης και της Μικράς Ασίας ηδύνατο να διαχειρισθή μόνη η Κυβέρνησις με την επιτροπήν των Αλυτρώτων, ότι η επιτροπή των Αλυτρώτων ανθίστατο εις την δημιουργίαν νέου κέντρου ενεργείας, δια να μη χάση το μονοπώλειον (!), ότι ο εφοπλιστής Κυριακίδης και οι περί αυτόν εκ της επιτροπής έτρεχον όπως ματαιώσουν το Συνέδριον και ότι δεν έπρεπε να ανακατεύσωμεν το ζήτημα της Κύπρου, Β. Ηπείρου και Δωδεκανήσου εις τα άλλα δια να μη θυμώση η Αγγλία και η Ιταλία!
Τότε έμαθον ότι το Υπουργείον των Εξωτερικών με είχε "προγεγραμμένον", διότι έλεγαν εκεί ότι ήμην "μαρκαρισμένος" από την Αγγλικήν Πρεσβείαν όπως οι εγκληματίαι εις την Αστυνομίαν.
Εγώ, ο οποίος κατά τα δύο τελευταία έτη διήλθον την Αίγυπτον, Κύπρον και μέγα μέρος της Ελλάδος ομιλών, γράφων, αγορεύων όσον ουδείς άλλος υπέρ της Αντάντ και της πολιτικής του Βενιζέλου, εθεωρήθην προγεγραμμένος από τον Υπουργόν των Εξωτερικών, διότι ενόμιζα ότι ως Κύπριος ώφειλον να φωνάξω δια την Κύπρον και διότι εφρόνουν, ότι παρά την επίσημον πολιτικήν της Κυβερνήσεως, έπρεπε να ιδρυθή εν Αθήναις η μεγάλη και λαϊκή εκείνη ενέργεια, η οποία να προαγάγη τα εθνικά συμφέροντα και να ενισχύση την Κυβέρνησιν εις την εθνικήν της πολιτικήν, έστω και αν εφαίνετο ότι αντεπολιτεύετο. Αυτά έτσι γίνονται παντού. Μόνον εδώ εις τον κλασσικόν τόπον της "αψόγου στάσεως" και της "διπλωματικής τιμιότητος" τοιαύτη πολιτική δεν εννοείται, αλλά καταδιώκεται.
Οφείλω επίσης εις το σημείον τούτο να κάμω και την εξής εξήγησιν, ότι, αν και είμαι ο μεγαλύτερος θαυμαστής του Αγγλικού Έθνους, ο μεγαλύτερος οπαδός της Αγγλικής φιλίας, ο θερμότερος θιασώτης της Αγγλικής κοσμοκρατορίας, δεν δύναμαι όμως να είμαι τόσον φίλαγγλος, ώστε να θυσιάζω τα συμφέροντα της Πατρίδος μου. Είμαι τόσον φίλαγγλος, ώστε ευχαρίστως θα εδεχόμην όπως ο Ελληνισμός κυβερνηθή επί τινα έτη από τους Άγγλους. Προκειμένου όμως περί αγώνος φυλετικού, περί της σωτηρίας του Ελληνικού γένους, περί της μεγάλης Εθνικής αποκαταστάσεως, οφείλω να δυσπιστώ προ παντός προς την Αγγλικήν Διπλωματίαν, η οποία από της εποχής της Πάργας έγινεν αιτία απείρων συμφορών εις το Ελληνικόν Έθνος. Αρκεί ότι η Κρήτη αιματοκυλίετο επί έτη, διότι έτσι το ήθελεν η Αγγλία. Εάν η Θράκη μείνει Βουλγαρική είναι διότι, δι' ιδίους σκοπούς, έτσι το θέλει η Αγγλία, της οποίας ο Βουλγαρισμός ουδέποτε εθεραπεύθη. Ως Κύπριος δε πατριώτης και εκ των εθνικών ηγετών της Κύπρου ώφειλα δια λόγους απωτέρου μέλλοντος να πολεμώ την Αγγλικήν Διοίκησιν.
Αυτά δια να μη φαίνωμαι αντιφάσκων μεταξύ του φιλαγγλισμού και του μισαγγλισμού μου.
Την επαύριον της απαγορεύσεως του Πανελληνίου Συνεδρίου απηύθυνα προς το Υπουργικόν Συμβούλιον υπόμνημα εν είδει διαμαρτυρίας, ως εξής:
ΥΠΟΜΝΗΜΑ
"Η ιδέα της συγκροτήσεως του Πανελληνίου Συνεδρίου υπηγορεύθη υπό των εξής σκέψεων.
Ότι τα Εθνικά Δίκαια μας παραγνωρίζονται και από αυτούς τους Συμμάχους, ότι αγνοούνται από τους λαούς της Ευρώπης και Αμερικής, ότι η Κυβέρνησις δεν είναι δυνατόν να επαρκή εις όλα, ότι πολλάκις η Κυβέρνησις πρέπει να φαίνεται βιαζομένη από την Κοινήν Γνώμην, ότι η Κυβέρνησις δεν δύναται πολλάκις να ομιλή προς την Διπλωματίαν, όπως δύναται να ομιλήση ο λαός, ότι η εθνική ψυχή πρέπει διαρκώς να μένη άγρυπνος, ότι κατά την κρίσιμον ταύτην στιγμήν τα μεγάλα προβλήματα, τα οποία θα απασχολήσουν τα Έθνη και τας Κοινωνίας θα περιέλθουν εις τας ωργανωμένας λαϊκάς ομάδας, ότι είναι ανάγκη να δημιουργηθώσιν και εν Ελλάδι τοιαύται μεγάλαι οργανώσεις, ότι οι εκτός της Κυβερνήσεως άνδρες της δράσεως και της σκέψεως δεν δύνανται να μείνωσιν αδρανείς προ του επερχομένου κατακλυσμού.
Και είναι μεν αληθές ότι εδημιουργήθησαν ήδη ενταύθα διάφοροι πατριωτικαί οργανώσεις, αλλ' όλαι σχεδόν εχρίσθησαν επίσημοι, όπερ δυσχεραίνει το έργο των, ή περιωρίσθησαν εις μικρά τινα ζητήματα. Η ανάγκη του Πανελληνίου Συνεδρίου ήτο τόση, ώστε ανεκούφισε την εθνικήν ψυχήν, ως δυνάμεθα να κρίνωμεν από τα άρθρα του Τύπου, τας οποίας ελάβομεν, από τον ενθουσιασμόν των Σωματείων ν' ανταποκριθώσιν εις την πρόσκλησίν μας.
Αδίκως ενομίσθη ότι ηδύνατο να δυσχεράνη την Κυβέρνησιν, δημιουργούν προστριβάς προς τους Συμμάχους. Το εναντίον. Το Συνέδριον θα είχε σκοπόν να συσφίγξη τους δεσμούς, οι οποίοι μας ενώνουν προς τους Συμμάχους λαούς και να καταστήσουν αρρήκτους τους δεσμούς του, τους δια καλής συνεννοήσεως, εάν δε πρόκειται να μας μισήσουν οι Σύμμαχοι, διότι αναφέρομεν το όνομα της Κύπρου και της Ρόδου εις τας Αθήνας, τότε πηγαίνομεν τυφλά εις τον πόλεμον και διατρέχομεν τους μεγαλυτέρους κινδύνους. Το ζήτημα δε της Κύπρου, των Δωδεκανήσων και της Β. Ηπείρου δεν αφορά μόνον τους εκ των μερών τούτων καταγομένους, αλλ' αφορά και αυτόν τον ελεύθερον Ελληνικον λαόν, όστις πηγαίνει να θυσιασθή και πρέπει να είναι βέβαιος, εάν οι Σύμμαχοί μας είναι έτοιμοι να αναγνωρίσουν πρώτοι τα Εθνικά μας Δίκαια.
Ημείς οι εκτός της εξουσίας πατριώται είμεθα ανήσυχοι από όσα βλέπομεν και ακούομεν.
Εις όλα τα διαγγέλματα, εις όλους τους λόγους, εις όλα τα
Συνέδρια, εις όλας τας αποφάσεις, ουδαμού σχεδόν έγινε μνεία των Ελληνικών Δικαίων. Το κορύφωμα εις την απαισιοδοξίαν επέφερε το Διάγγελμα της 1ης Μαρτίου του Λόϋδ Τζώρτζ, όστις συγχαίρει τον Ελληνικόν λαόν, ότι πηγαίνει να θυσιασθή υπέρ της ανθρωπότητος.Ότι τα Εθνικά Δίκαια μας παραγνωρίζονται και από αυτούς τους Συμμάχους, ότι αγνοούνται από τους λαούς της Ευρώπης και Αμερικής, ότι η Κυβέρνησις δεν είναι δυνατόν να επαρκή εις όλα, ότι πολλάκις η Κυβέρνησις πρέπει να φαίνεται βιαζομένη από την Κοινήν Γνώμην, ότι η Κυβέρνησις δεν δύναται πολλάκις να ομιλή προς την Διπλωματίαν, όπως δύναται να ομιλήση ο λαός, ότι η εθνική ψυχή πρέπει διαρκώς να μένη άγρυπνος, ότι κατά την κρίσιμον ταύτην στιγμήν τα μεγάλα προβλήματα, τα οποία θα απασχολήσουν τα Έθνη και τας Κοινωνίας θα περιέλθουν εις τας ωργανωμένας λαϊκάς ομάδας, ότι είναι ανάγκη να δημιουργηθώσιν και εν Ελλάδι τοιαύται μεγάλαι οργανώσεις, ότι οι εκτός της Κυβερνήσεως άνδρες της δράσεως και της σκέψεως δεν δύνανται να μείνωσιν αδρανείς προ του επερχομένου κατακλυσμού.
Και είναι μεν αληθές ότι εδημιουργήθησαν ήδη ενταύθα διάφοροι πατριωτικαί οργανώσεις, αλλ' όλαι σχεδόν εχρίσθησαν επίσημοι, όπερ δυσχεραίνει το έργο των, ή περιωρίσθησαν εις μικρά τινα ζητήματα. Η ανάγκη του Πανελληνίου Συνεδρίου ήτο τόση, ώστε ανεκούφισε την εθνικήν ψυχήν, ως δυνάμεθα να κρίνωμεν από τα άρθρα του Τύπου, τας οποίας ελάβομεν, από τον ενθουσιασμόν των Σωματείων ν' ανταποκριθώσιν εις την πρόσκλησίν μας.
Αδίκως ενομίσθη ότι ηδύνατο να δυσχεράνη την Κυβέρνησιν, δημιουργούν προστριβάς προς τους Συμμάχους. Το εναντίον. Το Συνέδριον θα είχε σκοπόν να συσφίγξη τους δεσμούς, οι οποίοι μας ενώνουν προς τους Συμμάχους λαούς και να καταστήσουν αρρήκτους τους δεσμούς του, τους δια καλής συνεννοήσεως, εάν δε πρόκειται να μας μισήσουν οι Σύμμαχοι, διότι αναφέρομεν το όνομα της Κύπρου και της Ρόδου εις τας Αθήνας, τότε πηγαίνομεν τυφλά εις τον πόλεμον και διατρέχομεν τους μεγαλυτέρους κινδύνους. Το ζήτημα δε της Κύπρου, των Δωδεκανήσων και της Β. Ηπείρου δεν αφορά μόνον τους εκ των μερών τούτων καταγομένους, αλλ' αφορά και αυτόν τον ελεύθερον Ελληνικον λαόν, όστις πηγαίνει να θυσιασθή και πρέπει να είναι βέβαιος, εάν οι Σύμμαχοί μας είναι έτοιμοι να αναγνωρίσουν πρώτοι τα Εθνικά μας Δίκαια.
Ημείς οι εκτός της εξουσίας πατριώται είμεθα ανήσυχοι από όσα βλέπομεν και ακούομεν.
Εις όλα τα διαγγέλματα, εις όλους τους λόγους, εις όλα τα
Περί Ελληνικών Δικαίων ούτε μνείαν κάμνει και όμως δεν υπήρχε λαμπροτέρα ταύτης ευκαιρία.
Φοβούμεθα ότι τα πράγματα θα εκτυλιχθώσιν ως εξής:
Εάν οι Σύμμαχοι νικήσουν νίκην μεγάλην, ο Ελληνισμός κάτι βέβαια θα πάρη.
Υπάρχει όμως ο φόβος ότι Βούλγαροι και Τούρκοι ανατρέποντες τότε τας Κυβερνήσεις των, θα ζητήσουν να έλθουν εις ιδιαιτέρας συμφωνίας με την Αντάντ, όπως περισωθούν. ΄Ολαι αι δηλώσεις, και αυτής της Αμερικής, προδικάζουν ότι Βούλγαροι και Τούρκοι θα γίνουν δεκτοί παρά των Συμμάχων μετά χαράς οιανδήποτε στιγμήν και αν προσέλθουν, διότι η συμμετοχή των θα συντομεύση μεγάλως τον αγώνα. Ο Ελληνικός στρατός και νικητής εάν είναι, θα διαταχθή να επιστρέψη προς τα οπίσω, όπως επέστρεψεν από την Θράκην κατά το 1913. Η Ελλάς θα αρκεσθή τότε μόνον με την επανάκτησιν της Α. Μακεδονίας. Η Αγγλία κρατούσα την Μεσοποταμίαν, Αραβίαν, Παλαιστίνην, προς παρηγορίαν θα μας δώση τότε την Κύπρον, προσπαθούσα να σώση την κατάστασιν.
Περί Β. Ηπείρου και Δωδεκανήσων ούτε καν θα γίνη λόγος.
Χειρότερα υπάρχει κίνδυνος να πάθωμεν, εάν ο αγών ήθελε τελειώσει δια σχετικής νίκης των Συμμάχων ή δια τινος συμβιβασμού. Η γλώσσα της διπλωματίας θα αλλάξη την στιγμήν, κατά την οποίαν δεν θα είμεθα πλέον αναγκαίοι στρατιωτικώς. Θα λεχθή τότε, ότι ο Ελληνικός λαός δεν δύναται να ελπίζη περισσότερα, τοσαύτα πράγματα παρασχών εις τους Συμμάχους υπό τον Κωνσταντίνον και προσελθών εις τον αγώνα αναγκαστικώς την τελευταίαν στιγμήν. Βεβαίως, διαφορετική θα ήτο η θέσις του Ελληνισμού εάν η Ελλάς έμενεν ηνωμένη και εφηρμόζοντο αρχήθεν αι μεγάλαι ιδέαι του ενδόξου Προέδρου της Κυβερνήσεως.
Σήμερον έχομεν να αντιμετωπίσωμεν την κατάστασιν όπως εδημιουργήθη κατόπιν των ατυχών συμβάντων και να σκεφθώμεν ότι η εξωτερική επιτυχία δεν είναι αναγκαία μόνον δια την σωτηρίαν του έξω Ελληνισμού, αλλά και δια την ησυχίαν του ελευθέρου Ελληνικού λαού, διότι πάσα εξωτερική αποτυχία θα έχη ως συνέπειαν δεινάς εις το εσωτερικόν συμφοράς. Ίνα εδραιωθή το καθεστώς και μη περιπέσωμεν εις εμφύλιον σπαραγμόν πρέπει να καταγάγωμεν μεγάλην εις το εξωτερικόν επιτυχίαν.
Το Πανελλήνιον Συνέδριον θα εξήγε τον Ελληνικόν λαόν από την σημερινήν παθητικήν του θέσιν και θα τον εξύψου εις το επίπεδον των μεγάλων λαών της Ευρώπης και Αμερικής.
Δεν είναι πλέον δυνατόν να λέγεται ότι εάν αναφέρωμεν εις τας Αθήνας την Κύπρον και τα Δωδεκάνησα θα δυσαρεστηθή η Αγγλία και η Ιταλία. Ίσως να συνοφρυωθούν μερικοί Διπλωμάται, αλλ' άμα μας εννοήσουν οι Σύμμαχοι λαοί, ο Ελληνικός αγών θα στεφθή υπό επιτυχίας.
Αφήσατέ μας να έλθωμεν εις επικοινωνίαν με τους ελευθέρους λαούς των Συμμάχων, μεγάλαι ωργανωμέναι μάζαι προς μεγάλας ωργανωμένας μάζας.
Ειδικώτερον όσον αφορά τα Δίκαια του Ελληνισμού, έχομεν τας εξής σκέψεις.
Η Ελλάς υπεράνω όλων, διπλωματικώς, στρατιωτικώς προπαγανδικώς, οφείλει να εργασθή δια την Θράκην. Άνευ της Θράκης δεν δύναται να υπάρξη μεγάλη Ελλάς.
Χώρα καθαρώς Ελληνική εγκατελείφθη υφ' ημών, μετά την Συνθήκην του Βουκουρεστίου εις την Βουλγαρικήν απορρόφησιν και την καταστροφήν. Κατευχαριστημένοι από τα ανελπίστως κτηθέντα, εγκατελείψαμεν τα υπόλοιπα εις τους Τούρκους και τους Βουλγάρους.
Απεδέχθημεν ως κάτι μοιραίον τον εκβουλγαρισμόν της Θράκης και την ερήμωσιν της Μ. Ασίας. Ούτε μία καν φωνή διαμαρτυρίας ηκούσθη. Η Θράκη είναι η γέφυρα προς την Κωνσταντινούπολιν και την Μ. Ασία, είναι ο φραγμός της καθόδου των Βουλγάρων εις το Αιγαίον.
Το Αιγαίον πρέπει να μείνη αντί πάσης θυσίας Ελληνική θάλασσα. Όλα τα άλλα ημπορούμεν να τα χάσωμεν, αλλ' εάν χάσωμεν την Θράκην, ο Ελληνισμός θα ζήση βίον αβίωτον.
Μετά την Θράκην έρχεται η Μικρά Ασία. Εάν αποφασισθή η διατήρησις της Τουρκίας, πρέπει να εργασθώμεν όπως όλοι οι πρόσφυγες επιστρέψουν, όλα τα κτήματά των αποδοθούν και το Ελληνικόν γένος εξασφαλίση την αυθυπαρξίαν του. Με την Θράκην Ελληνικήν και με ισχυρόν Ελληνισμόν εις την Μικράν Ασίαν θα γίνωμεν αναμφιβόλως μίαν ημέραν κύριοι της Κωνσταντινουπόλεως.
Μετά την Θράκην και την Μικράν Ασίαν το ζήτημα της Κύπρου, των Δωδεκανήσων και της Βορείου Ηπείρου είναι δευτερευούσης σημασίας.
Η Κύπρος είναι η πλέον εκ των αλυτρώτων προνομιούχος Ελληνική χώρα, μία μεγάλη εθνική δύναμις προς την Ασίαν και την Αφρικήν· δεν υπάρχει δε φόβος να πάθη τι εθνικώς υπό την Αγγλικήν Διοίκησιν. Υπάρχουν μάλιστα και πολλοί Κύπριοι, οι οποίοι δεν βιάζονται και τόσον πολύ να απολαύσουν των αγαθών της Ελληνικής κακοδιοικήσεως!
Αλλ' ο σημερινός πόλεμος πρέπει να λήξη με την αποκατάστασιν όσον το δυνατόν περισσοτέρων Ελληνικών μερών δια να δυνηθώμεν να επιληφθώμεν του έργου της εθνικής αναδημιουργίας. Διότι ο πολιτικός μας οργανισμός πρέπει εκ βάθρων να μεταρρυθμισθή και το έθνος να εισέλθη σύσσωμον εις το έργον της εσωτερικής αναγεννήσεως. Εάν η Κύπρος δεν ενωθή σήμερον με την Ελλάδα, θα μένη ένα εκκρεμές ζήτημα, το οποίον θα πικραίνη τας σχέσεις μας προς την Μεγάλην Βρεττανίαν, φυσικήν σύμμαχον του Ελληνισμού. Εάν η Αγγλία προσφέρη σήμερον την Κύπρον εις την Ελλάδα, θα ισχυροποιήση προς τοις άλλοις την Κυβέρνησιν εις την συνείδησιν του Ελληνικού λαού, θα ενθουσιάση τον στρατόν μας, θα απηχήση, δε η προσφορά εις όλον τον κόσμον, ως η ευγενεστέρα πράξις των Συμμάχων.
Ιδού ότι οι Σύμμαχοι εφαρμόζουν πρώτοι τας μεγάλας Αρχάς, υπέρ των οποίων κηρύττουν ότι αγωνίζονται.
Αυτά τα πράγματα ήθελε να κάμη το Συνέδριον χωρίς κανέν εχθρικόν πνεύμα προς την Αγγλίαν, από την οποίαν τόσα ελπίζομεν την στιγμήν ταύτην. Οι Άγγλοι δε έχουν τούτο το αγαθόν, ότι γνωρίζουν να σέβωνται και εκτιμούν εκείνους, οι οποίοι τους ομιλούν με θάρρος και ειλικρίνειαν.
Λεπτότερον είναι το ζήτημα προκειμένου περί των Δωδεκανήσων και της Ηπείρου, ως εκ του μεγάλου φανατισμού της ιταλικής πολιτικής. Αλλ' ημείς θα απευθυνθώμεν προς τον ιταλικόν λαόν, δια να του εξηγήσωμεν τα Δίκαιά μας και ότι η Ιταλία, καταπατώσα τα δικαιώματά μας, παρασκευάζει νέαν πηγήν συμφορών δια την Ανατολήν. Εάν η Ιταλία πρόκειται να φύγη από την Αλβανίαν καλύτερα να είμεθα ημείς, παρά οι Αυστριακοί. Η άμεσος ανακατοχή της Βορείου Ηπείρου ενδείκνυται.
Όταν δια τα Δωδεκάνησα αδύνατον ο Ελληνικός λαός να ανεχθή τον εκλατινισμόν των. Αξίζουν τον κόπον ολίγα νησιά όπως δηλητηριασθούν εις το μέλλον αι αδελφικαί ιταλοελληνικαί σχέσεις; Δικαιούμεθα να φωνάξωμεν, ότι ο Ελληνισμός έχει δικαίωμα να ελευθερωθή ολόκληρος, όπως η Ιταλία του Γαριβάλδη(41) και του Ματσίνη(42). Οι λαοί θα εγερθούν όπως καταρρίψουν απαισίας διπλωματίας, αδύνατον δε να μη θριαμβεύση εις το τέλος η φωνή του δικαίου.
Ποία είναι αυτή η διπλωματία, η οποία δύναται να μας εμποδίζη εις τας Αθήνας να ομιλώμεν περί Κύπρου και Ρόδου;
Το Πανελλήνιον Συνέδριον ήθελε να φέρη προ των λαών της Ευρώπης και της Αμερικής τα μεγάλα Εθνικά μας ζητήματα.
Πιθανόν να αντιλεχθή ότι όσα λέγομεν ανωτέρω είναι γνωστά, αλλ' ότι δεν δυνάμεθα να έχωμεν ακόμη φωνήν.
Ας μας επιτραπή να νομίζωμεν ότι η στιγμή επέστη να ανακτήσωμεν την φωνήν μας. Δυστυχώς εις τον κοινωνικόν, πολιτικόν και διπλωματικόν μας βίον ημείς οι Έλληνες συνηθίσαμεν να πτοώμεθα προ παντός ξένου. Η διπλωματία μας ηθέλησε πάντοτε να προλαμβάνη και τας μη καν εκδηλουμένας επιθυμίας των ξένων πρέσβεων. Πόσας φοράς δεν εθυσιάσθησαν οι Έλληνες της Ανατολικής Ρωμυλίας, μήπως τυχόν και συνοφρυωθή η Α. Ε. ο Πρεσβευτής της Βουλγαρίας!..
Και όμως οι Βούλγαροι, διότι είχον μέσα των ζωήν και σθένος, ποσάκις δεν αντιμετώπισαν και αυτούς τους Πρέσβεις της Αγγλίας και της κραταιάς και προστάτιδος Ρωσσικής Αυτοκρατορίας.
Ποίος Πρεσβευτής δύναται να μου απαγορεύση να ομιλώ περί Κύπρου εις τας Αθήνας; Δεν το πράττω ως Κύπριος μόνον, αλλά και ως Έλλην πολιτευόμενος. Πρέπει να μεταβώ εις το Πεκίνον δια να φωνάξω δια την Κύπρον; Ή μήπως ανακατεύομαι με την Ιρλανδίαν;
Υπήρξα και είμαι ο μεγαλύτερος φίλαγγλος, αλλ' ως Κύπριος πολιτευόμενος, ηγούμενος από εικοσιπενταετίας του ενωτικού κινήματος, φρονώ ότι η Αγγλία επέστη η στιγμή να παραχωρήση την Κύπρον εις την Ελλάδα.
Η εχθρική στάσις των εν Κύπρω Αγγλικών Αρχών προς τον αγώνα των Φιλελευθέρων και η υπερευαισθησία του λόρδου Γκράνβιλ(43) δι' ό,τι αφορά την Κύπρον, είναι σημεία ανησυχητικά.
Χάρις εις ολίγους Έλληνας πατριώτας διετηρήθη άσβεστον το πυρ της Μεγάλης Ιδέας εν τω μέσω τόσων συμφορών του παρελθόντος.
Το Πανελλήνιον Συνέδριον δεν είχε σκοπόν ούτε να δυσχεράνη το έργον της Κυβερνήσεως, ούτε συμβουλάς καν να δώση, αλλ' απλώς να διεκδικήση το Δικαίωμα το οποίον έχει ο Ελληνικός λαός να καταστή ισότιμος των λαών των Συμμάχων και να μη θεωρήται ως στρατός μισθοφόρων. Εις τας χείρας της Κυβερνήσεως το Πανελλήνιον Συνέδριον θα απέβαινεν ενίσχυσις, διότι δι' αυτού θα καθίσταντο εις όλον τον κόσμον γνωστοί οι δίκαιοι και νόμιμοι πόθοι μας.
Ελπίζομεν δια ταύτα ότι το Πανελλήνιον Συνέδριον δεν εναυάγησεν οριστικώς, αλλ' ότι η Κυβέρνησις εκτιμώσα καλύτερον τας σκέψεις μας και συνεννοουμένη εν ανάγκη μεθ' ημών δι' ό,τι νομίζει ότι δύναται να βλάψη μας αφήση εις την έμπνευσίν μας.
Μετά σεβασμού και υπολήψεως
(Υπογρ.)
Γ.Σ. ΦΡΑΓΚΟΥΔΗΣ
Αθήναι τη 14η Μαρτίου 1918
Προσεπάθησα όσον ήτο δυνατόν να πείσω την Κυβέρνησιν να επιτρέψη το Συνέδριον, αλλ' εστάθη αδύνατον. Όλοι μου έλεγον, ότι είχα δίκαιον, αλλ' ότι δεν ημπορούσαν να τα βάλουν με τον Βενιζέλον. Αι εφημερίδες, αίτινες εχαιρέτισαν το Συνέδριον δι' ενθουσιωδών άρθρων, δεν ηθέλησαν την επαύριον της απαγορεύσεως να κάμουν ουδεμίαν συζήτησιν, εκτός των δύο ανεξαρτήτων φύλλων, "Νέας Ελλάδος" και "Ριζοσπάστου".
Εζήτησα ένα Βουλευτήν, όπως κάμη επερώτησιν εις την Βουλήν και προκαλέση συζήτησιν, αλλ' εκείνοι εις τους οποίους απετάθην μου είπον "έχεις καθ' όλα δίκαιον, αλλά δεν θέλουμε να τα χαλάσουμε με τον Βενιζέλον". Συνέβη δε και το εξής νόστιμον. Μέλος της επιτροπής των Αλυτρώτων θέλον να φανή ότι το Συνέδριον διωργάνωνεν η Αντιπολίτευσις, έβαλεν ένα Βουλευτήν εκ των αντιδραστικών να κάμη επερώτησιν εις την Βουλήν, δια να δώση ευκαιρίαν εις τον Βενιζέλον να κατακεραυνώση το Συνέδριον. Εννοήσας το τέχνασμα έσπευσα αμέσως και παρεκάλεσα τον Βουλευτήν να αποσύρη την επερώτησιν και εβεβαίωσα την Κυβέρνησιν, ότι το Συνέδριον προήλθεν από τους Φιλελευθέρους και ότι είμεθα πολλοί οι δυσαρεστημένοι από την εσωτερικήν τε και εξωτερικήν πολιτικήν της Κυβερνήσεως.
Εζήτησα ένα Βουλευτήν, όπως κάμη επερώτησιν εις την Βουλήν και προκαλέση συζήτησιν, αλλ' εκείνοι εις τους οποίους απετάθην μου είπον "έχεις καθ' όλα δίκαιον, αλλά δεν θέλουμε να τα χαλάσουμε με τον Βενιζέλον". Συνέβη δε και το εξής νόστιμον. Μέλος της επιτροπής των Αλυτρώτων θέλον να φανή ότι το Συνέδριον διωργάνωνεν η Αντιπολίτευσις, έβαλεν ένα Βουλευτήν εκ των αντιδραστικών να κάμη επερώτησιν εις την Βουλήν, δια να δώση ευκαιρίαν εις τον Βενιζέλον να κατακεραυνώση το Συνέδριον. Εννοήσας το τέχνασμα έσπευσα αμέσως και παρεκάλεσα τον Βουλευτήν να αποσύρη την επερώτησιν και εβεβαίωσα την Κυβέρνησιν, ότι το Συνέδριον προήλθεν από τους Φιλελευθέρους και ότι είμεθα πολλοί οι δυσαρεστημένοι από την εσωτερικήν τε και εξωτερικήν πολιτικήν της Κυβερνήσεως.
ΘΡΑΚΗ ΚΑΙ ΙΜΠΕΡΙΑΛΙΣΜΟΣ
Προσεπάθησα να δημιουργήσω κέντρον αντιδράσεως κατά της εξωτερικής πολιτικής της Κυβερνήσεως, αλλ' εστάθη αδύνατον να εύρω περισσότερον των δύο σημαινόντων προσώπων, τα οποία να θέλουν να έλθουν εις ρήξιν προς την Κυβέρνησιν. Περιωρίσθην λοιπόν εις δημοσιογραφικάς επικρίσεις εφ' όσον η λογοκρισία επέτρεπεν, επιμένων ιδίως εις το ζήτημα της Θράκης δια την οποίαν εδημοσίευσα εις την "Πατρίδα" της 8ης Απριλίου το κύριον άρθρον "Υπεράνω όλων η Θράκη".
Την επαύριον ο Βενιζέλος μου εμήνυσε δια του υπουργού Σίμου: "Ειπέ εις τον Φραγκούδην να παύση τον περί Θράκης ιμπεριαλισμόν του". Η Ελληνική διπλωματία είχεν εύρει την ξενικήν αυτήν λέξιν, δια να πολεμή την Μεγάλην Ιδέαν και την απελευθέρωσιν του Ελληνικού Έθνους.
Ιμπεριαλισταί είναι οι Ιταλοί, οι οποίοι θέλουν να καταλάβουν ξένας χώρας, οι Βούλγαροι οίτινες εδημιούργησαν Μεγάλην Βουλγαρίαν εις βάρος της Μεγάλης Ελλάδος. Και οποίοι ιμπεριαλισταί. Και όχι ημείς, οίτινες θέλομεν να σώσωμεν τα σπουδαιότερα κέντρα της μεγάλης Ελληνικής κληρονομίας. Ιμπεριαλισταί θα ήμεθα μόνον εάν ηθέλαμεν να κατακτήσωμεν την Ρουμανίαν, διότι υπάρχουν εκεί 100.000 Έλληνες, αποτελούντες ισχυρόν εκπολιτιστικόν στοιχείον, και διότι από της εποχής της αλώσεως η Ρουμανία κατέπιεν 1.000.000.000 Ελλήνων. Εάν ηθέλομεν να κατακτήσωμεν την Βουλγαρίαν, διότι όλαι αι πόλεις ήσαν ακραιφνώς Ελληνικαί. Εάν ηθέλομεν να καταλάβωμεν την Αί-γυπτον, διότι η Αλεξάνδρεια είναι Ελληνική και ανθούν παρά τον Νείλον τόσαι Ελληνικαί παροικίαι. Αλλ' ιμπεριαλισταί διότι θέλομεν να σώσωμεν την Ελληνικωτάτην Θράκην από τους Βουλγαρικούς λύκους;
Και διότι ήμην ιμπεριαλιστής μου ηρνήθησαν την εις Ευρώπην αποστολήν, όπου θα ηδυνάμην να διοργανώσω εγκαίρως την εθνικήν προπαγάνδαν.
Δια τους αυτούς λόγους είχεν απαγορευθή προ του Πανελληνίου και το Πανπροσφυγικόν Συνέδριον, το οποίον ηθέλησαν να διωργανώσουν εγκαίρως οι πρόσφυγες της Μ. Ασίας και Θράκης, διότι το επολέμησεν η επιτροπή των Αλυτρώτων, την οποίαν διηύθυνεν ο Κυριακίδης, δυνάμει δωρεάς 50.000 δραχμών.
Επιθυμών όπως το ζήτημα της Θράκης καταστή προ παντός το ζήτημα της ημέρας, προσήγγισα όλους τους σημαίνοντας Θράκας, οι οποίοι μου είπον ότι είχον εντολήν από την Κυβέρνησιν να εργασθούν επί σχεδίου αυτονομίας της Θράκης, διότι η ένωσις ήτο αδύνατος. Αντί δηλαδή να ζητώμεν το όλον ίσως λάβωμεν μέρος η πολιτική μας ήτο να ζητώμεν ολίγα δια να μη λάβωμεν τίποτε. από της υπάρξεως της διπλωματίας πρώτην φοράν εγίνετο πολιτική τοιούτου είδους.
Το Υπουργείον των Εξωτερικών, του οποίου αι θύραι έπρεπε να είναι ορθάνοικτοι εις τους ολίγους πατριώτας, οίτινες εκράτουν αναμμένον τον λύχνον της Μεγάλης Ιδέας, δεν είναι παρά μία γραφειοκρατία και δεν εμπνέεται από καμμίαν υψηλήν ιδέαν. Τα ζητήματα του πρωτοκόλλου των παρασήμων, των προαγωγών, καταλαμβάνουν όλας τας σκέψεις των περιφήμων Ελλήνων διπλωματών.
Οι Βούλγαροι ζητούν και τας Αθήνας ακόμη, δια να πάρουν την Θεσσαλονίκην, την οποίαν ζητούν δια να κρατήσουν την Καβάλλαν. Οι Ιταλοί ζητούν την Σμύρνην δια να κρατήσουν την Αττάλειαν. Ημείς αντί να ζητούμεν την Ανατολικήν Ρωμυλίαν δια να πάρωμεν τουλάχιστον την Θράκην, εξεγράψαμε προ πολλού την Αγχίαλον και Φιλιππούπολιν, τον Πύργον, την Βάρναν. Αδιαφορούντες και δι' αυτάς τας διαρπαγάς των εκκλησιών, των ελληνικών σχολείων, διά την ζωήν των χιλιάδων Ελλήνων της παλαιάς Βουλγαρίας, ηρχίσαμεν τώρα να συνειθίζωμεν και με την απώλειαν της Θράκης. Διότι αλλέως πώς θα επετυγχάνετο η Ομοσπονδία των λαών του Αίμου; Ας σημειωθή εν παρόδω, ότι οπαδός της Ομοσπονδίας αυτής ήτο και ο προσφιλής του Βενιζέλου Τάκης Ιωννέσκος -ο γνωστός Κουτσόβλαχος- όστις υπήρξεν ο υποκινητής των καταδιώξεων των Ελλήνων κατά το 1906 εν Ρωμανία, αίτινες έδωσαν το σύνθημα και των αμέσως κατόπιν εν Βουλγαρία καταδιώξεων, διότι Ομοσπονδίαν εννόει ρουμανικήν ηγεμονίαν. Επί τέλους απεφασίσθη να σταλή, όταν πλέον ήρχισε να τελειώνη ο πόλεμος, μία αποστολή εις Αμερικήν, έχουσα επί κεφαλής τον Μητροπολίτην και πλησίον τον εφοπλιστήν Κυριακίδην.
Αλλά και η αποστολή αύτη εστάλη χωρίς πρόγραμμα και χωρίς ορισμένας οδηγίας, συνέβη δε τελευταίως το εξής κωμικοτραγικόν. Ο Κυριακίδης έχων οδηγίας να ομιλήση υπέρ της αυτονομίας της Θράκης, εξεφώνησεν εις την Αμερικήν λόγον Περί σχεδίου αυτονομίας, όστις λόγος ήρχετο εις Αθήνας καθ' ην ώραν οι Θράκες είχον λάβει τέλος πάντων την άδειαν, την δωδεκάτην παρά πέντε λεπτά, να φωνάξουν περί ενώσεως. Τον Αύγουστον ο Βενιζέλος επισκεπτόμενος το μέτωπον όπως ενθουσιάση τους στρατιώτας κατά τας παραμονάς της κατά των Βουλγάρων επιθέσεως, εξεφώνησε διαφόρους λόγους, κατά τους οποίους απέφυγε να θίξη τα εθνικά ζητήματα, καθ' ην ώραν ο στρατός επερίμενε να ακούση τι περί Μικράς Ασίας και Θράκης.
Εις τον "Ελεύθερον Τύπον" της 17 Αυγούστου εδημοσιεύθη το εξής: "Ο κ. Βενιζέλος λαβών γνώσιν ότι η "Ηχώ της Μακεδονίας" δημοσιεύσασα την πρόποσιν, ην ούτος ήγειρε κατά το υπό του Δήμου Κοζάνης παρατεθέν γεύμα, έθεσεν εις τα χείλη του την φράσιν ότι: "Η Ελλάς θα αναδιπλασιασθή και πάλιν", ηγανάκτησε ζωηρώς δια την αποδοθείσαν εις αυτόν ανακρίβειαν και ηξίωσε να γίνη η δέουσα επανόρθωσις εάν η πρόποσίς του διεβιβάσθη ούτως ανακριβώς εις Αθήνας".
Βεβαίως πρέπει να διαψεύδεται κάθε επίσημος λόγος, όστις δεν έγινεν. Αλλά διατί τόση αγανάκτησις δια λόγους οίτινες καίτοι δεν ελέχθησαν, έπρεπε όμως να λεχθούν και διατί καθ' ην ώραν ο Ελληνικός στρατός εκαλείτο να χύση το αίμα του να μη διπλασιασθή η Ελλάς, ελευθερώνουσα την Θράκην και την Μ. Ασίαν και ενουμένη με την Κύπρον και τα Δωδεκάνησα; Και ήτο δυνατόν να παρεξηγηθούν εις το Παρίσι και το Λονδίνον τοιούτοι λόγοι, εάν οι Σύμμαχοι έχουν πράγματι σκοπούς ειλικρινείς; Ή μήπως εκαλούμεθα να χύσωμεν το αίμα μας δια να πάρη η Αγγλία την Μεσοποταμίαν και να κατορθώση η Ιταλία να φθάση εις την Τεργέστην;
Την επαύριον ο Βενιζέλος μου εμήνυσε δια του υπουργού Σίμου: "Ειπέ εις τον Φραγκούδην να παύση τον περί Θράκης ιμπεριαλισμόν του". Η Ελληνική διπλωματία είχεν εύρει την ξενικήν αυτήν λέξιν, δια να πολεμή την Μεγάλην Ιδέαν και την απελευθέρωσιν του Ελληνικού Έθνους.
Ιμπεριαλισταί είναι οι Ιταλοί, οι οποίοι θέλουν να καταλάβουν ξένας χώρας, οι Βούλγαροι οίτινες εδημιούργησαν Μεγάλην Βουλγαρίαν εις βάρος της Μεγάλης Ελλάδος. Και οποίοι ιμπεριαλισταί. Και όχι ημείς, οίτινες θέλομεν να σώσωμεν τα σπουδαιότερα κέντρα της μεγάλης Ελληνικής κληρονομίας. Ιμπεριαλισταί θα ήμεθα μόνον εάν ηθέλαμεν να κατακτήσωμεν την Ρουμανίαν, διότι υπάρχουν εκεί 100.000 Έλληνες, αποτελούντες ισχυρόν εκπολιτιστικόν στοιχείον, και διότι από της εποχής της αλώσεως η Ρουμανία κατέπιεν 1.000.000.000 Ελλήνων. Εάν ηθέλομεν να κατακτήσωμεν την Βουλγαρίαν, διότι όλαι αι πόλεις ήσαν ακραιφνώς Ελληνικαί. Εάν ηθέλομεν να καταλάβωμεν την Αί-γυπτον, διότι η Αλεξάνδρεια είναι Ελληνική και ανθούν παρά τον Νείλον τόσαι Ελληνικαί παροικίαι. Αλλ' ιμπεριαλισταί διότι θέλομεν να σώσωμεν την Ελληνικωτάτην Θράκην από τους Βουλγαρικούς λύκους;
Και διότι ήμην ιμπεριαλιστής μου ηρνήθησαν την εις Ευρώπην αποστολήν, όπου θα ηδυνάμην να διοργανώσω εγκαίρως την εθνικήν προπαγάνδαν.
Δια τους αυτούς λόγους είχεν απαγορευθή προ του Πανελληνίου και το Πανπροσφυγικόν Συνέδριον, το οποίον ηθέλησαν να διωργανώσουν εγκαίρως οι πρόσφυγες της Μ. Ασίας και Θράκης, διότι το επολέμησεν η επιτροπή των Αλυτρώτων, την οποίαν διηύθυνεν ο Κυριακίδης, δυνάμει δωρεάς 50.000 δραχμών.
Επιθυμών όπως το ζήτημα της Θράκης καταστή προ παντός το ζήτημα της ημέρας, προσήγγισα όλους τους σημαίνοντας Θράκας, οι οποίοι μου είπον ότι είχον εντολήν από την Κυβέρνησιν να εργασθούν επί σχεδίου αυτονομίας της Θράκης, διότι η ένωσις ήτο αδύνατος. Αντί δηλαδή να ζητώμεν το όλον ίσως λάβωμεν μέρος η πολιτική μας ήτο να ζητώμεν ολίγα δια να μη λάβωμεν τίποτε. από της υπάρξεως της διπλωματίας πρώτην φοράν εγίνετο πολιτική τοιούτου είδους.
Το Υπουργείον των Εξωτερικών, του οποίου αι θύραι έπρεπε να είναι ορθάνοικτοι εις τους ολίγους πατριώτας, οίτινες εκράτουν αναμμένον τον λύχνον της Μεγάλης Ιδέας, δεν είναι παρά μία γραφειοκρατία και δεν εμπνέεται από καμμίαν υψηλήν ιδέαν. Τα ζητήματα του πρωτοκόλλου των παρασήμων, των προαγωγών, καταλαμβάνουν όλας τας σκέψεις των περιφήμων Ελλήνων διπλωματών.
Οι Βούλγαροι ζητούν και τας Αθήνας ακόμη, δια να πάρουν την Θεσσαλονίκην, την οποίαν ζητούν δια να κρατήσουν την Καβάλλαν. Οι Ιταλοί ζητούν την Σμύρνην δια να κρατήσουν την Αττάλειαν. Ημείς αντί να ζητούμεν την Ανατολικήν Ρωμυλίαν δια να πάρωμεν τουλάχιστον την Θράκην, εξεγράψαμε προ πολλού την Αγχίαλον και Φιλιππούπολιν, τον Πύργον, την Βάρναν. Αδιαφορούντες και δι' αυτάς τας διαρπαγάς των εκκλησιών, των ελληνικών σχολείων, διά την ζωήν των χιλιάδων Ελλήνων της παλαιάς Βουλγαρίας, ηρχίσαμεν τώρα να συνειθίζωμεν και με την απώλειαν της Θράκης. Διότι αλλέως πώς θα επετυγχάνετο η Ομοσπονδία των λαών του Αίμου; Ας σημειωθή εν παρόδω, ότι οπαδός της Ομοσπονδίας αυτής ήτο και ο προσφιλής του Βενιζέλου Τάκης Ιωννέσκος -ο γνωστός Κουτσόβλαχος- όστις υπήρξεν ο υποκινητής των καταδιώξεων των Ελλήνων κατά το 1906 εν Ρωμανία, αίτινες έδωσαν το σύνθημα και των αμέσως κατόπιν εν Βουλγαρία καταδιώξεων, διότι Ομοσπονδίαν εννόει ρουμανικήν ηγεμονίαν. Επί τέλους απεφασίσθη να σταλή, όταν πλέον ήρχισε να τελειώνη ο πόλεμος, μία αποστολή εις Αμερικήν, έχουσα επί κεφαλής τον Μητροπολίτην και πλησίον τον εφοπλιστήν Κυριακίδην.
Αλλά και η αποστολή αύτη εστάλη χωρίς πρόγραμμα και χωρίς ορισμένας οδηγίας, συνέβη δε τελευταίως το εξής κωμικοτραγικόν. Ο Κυριακίδης έχων οδηγίας να ομιλήση υπέρ της αυτονομίας της Θράκης, εξεφώνησεν εις την Αμερικήν λόγον Περί σχεδίου αυτονομίας, όστις λόγος ήρχετο εις Αθήνας καθ' ην ώραν οι Θράκες είχον λάβει τέλος πάντων την άδειαν, την δωδεκάτην παρά πέντε λεπτά, να φωνάξουν περί ενώσεως. Τον Αύγουστον ο Βενιζέλος επισκεπτόμενος το μέτωπον όπως ενθουσιάση τους στρατιώτας κατά τας παραμονάς της κατά των Βουλγάρων επιθέσεως, εξεφώνησε διαφόρους λόγους, κατά τους οποίους απέφυγε να θίξη τα εθνικά ζητήματα, καθ' ην ώραν ο στρατός επερίμενε να ακούση τι περί Μικράς Ασίας και Θράκης.
Εις τον "Ελεύθερον Τύπον" της 17 Αυγούστου εδημοσιεύθη το εξής: "Ο κ. Βενιζέλος λαβών γνώσιν ότι η "Ηχώ της Μακεδονίας" δημοσιεύσασα την πρόποσιν, ην ούτος ήγειρε κατά το υπό του Δήμου Κοζάνης παρατεθέν γεύμα, έθεσεν εις τα χείλη του την φράσιν ότι: "Η Ελλάς θα αναδιπλασιασθή και πάλιν", ηγανάκτησε ζωηρώς δια την αποδοθείσαν εις αυτόν ανακρίβειαν και ηξίωσε να γίνη η δέουσα επανόρθωσις εάν η πρόποσίς του διεβιβάσθη ούτως ανακριβώς εις Αθήνας".
Βεβαίως πρέπει να διαψεύδεται κάθε επίσημος λόγος, όστις δεν έγινεν. Αλλά διατί τόση αγανάκτησις δια λόγους οίτινες καίτοι δεν ελέχθησαν, έπρεπε όμως να λεχθούν και διατί καθ' ην ώραν ο Ελληνικός στρατός εκαλείτο να χύση το αίμα του να μη διπλασιασθή η Ελλάς, ελευθερώνουσα την Θράκην και την Μ. Ασίαν και ενουμένη με την Κύπρον και τα Δωδεκάνησα; Και ήτο δυνατόν να παρεξηγηθούν εις το Παρίσι και το Λονδίνον τοιούτοι λόγοι, εάν οι Σύμμαχοι έχουν πράγματι σκοπούς ειλικρινείς; Ή μήπως εκαλούμεθα να χύσωμεν το αίμα μας δια να πάρη η Αγγλία την Μεσοποταμίαν και να κατορθώση η Ιταλία να φθάση εις την Τεργέστην;
Η ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ
Επισκεφθείς κατά την εποχήν περίπου ταύτην το Μακεδονικόν μέτωπον, αντελήφθην τα εξής: Ότι οι Σύμμαχοι εφρόντισαν να δημιουργηθή Ελληνικός στρατός τόσος όσος εχρειάζετο δια την ιδικήν των ασφάλειαν και τους ιδικούς των σκοπούς. Δεν επέτρεψαν δε να δημιουργηθή στρατός ικανός να αναλάβη εθνικήν εκστρατείαν κατά της Θράκης. Όλος ο Ελληνικός στρατός σχεδόν παρετάθη προς βορράν, όπως βοηθήση τους Σέρβους εις την ανακατάληψιν της Σερβίας. Καθ' όλον δε τον Στρυμόνα, δηλαδή εις απόστασιν 90 χιλιομέτρων, αφέθησαν μόνον 3 ελληνικαί μεραρχίαι, όσαι δηλαδή εχρειάζοντο να φυλάξουν μόλις την γραμμήν, ήσαν δε παντελώς ανίκανοι να επιχειρήσουν επίθεσιν προς ανακατάληψιν τουλάχιστον της Ανατ. Μακεδονίας, ήτις θα κατελαμβάνετο τότε μόνον, εάν ενίκων τα συμμαχικά στρατεύματα προς βορράν. Οι Άγγλοι αποσυρθέντες του Στρυμόνος συναπεκόμισαν και όλα των τα τηλεβόλα, έμειναν δε αι τρεις ελληνικαί μεραρχίαι απέναντι ισχυρού βουλγαρικού στρατού, διαθέτοντος τριπλάσια τηλεβόλα και οχυρωμένου εις φοβεράς θέσεις.
Η Μακεδονική εκστρατεία απεφασίσθη, όταν οι Σύμμαχοι ήσαν βέβαιοι, ότι η Βουλγαρία θα παρεδίδετο, διότι οι Βούλγαροι ως ευφυείς άνθρωποι εννόησαν ότι αφού οι Γερμανοί ηττώντο εις το Δυτικόν μέτωπον, συμφέρον ήτο να υποχωρήσουν το ταχύτερον και να συνδυαλλαχθούν με τους Συμμάχους, γνωρίζοντες ότι οι Άγγλοι και οι Αμερικανοί φίλοι των δεν θα τους εγκατέλειπον. Είναι γνωστόν δε ότι αφ' ης ημέρας ήρχισεν η κατά των Βουλγάρων επίθεσις δεν αφέθη να γνωσθή εν Ευρώπη όπως έπρεπεν η συμβολή του Ελληνικού στρατού εις την ήτταν των Βουλγάρων, ή ηκούοντο διαρκώς όλοι οι άλλοι, διαρκώς οι Σέρβοι, οίτινες ήσαν μόλις πεντήκοντα χιλιάδες, ενώ αι 200.000 Έλληνες δεν εγνωρίζομεν που καν ευρίσκοντο.
Η Μακεδονική εκστρατεία απεφασίσθη, όταν οι Σύμμαχοι ήσαν βέβαιοι, ότι η Βουλγαρία θα παρεδίδετο, διότι οι Βούλγαροι ως ευφυείς άνθρωποι εννόησαν ότι αφού οι Γερμανοί ηττώντο εις το Δυτικόν μέτωπον, συμφέρον ήτο να υποχωρήσουν το ταχύτερον και να συνδυαλλαχθούν με τους Συμμάχους, γνωρίζοντες ότι οι Άγγλοι και οι Αμερικανοί φίλοι των δεν θα τους εγκατέλειπον. Είναι γνωστόν δε ότι αφ' ης ημέρας ήρχισεν η κατά των Βουλγάρων επίθεσις δεν αφέθη να γνωσθή εν Ευρώπη όπως έπρεπεν η συμβολή του Ελληνικού στρατού εις την ήτταν των Βουλγάρων, ή ηκούοντο διαρκώς όλοι οι άλλοι, διαρκώς οι Σέρβοι, οίτινες ήσαν μόλις πεντήκοντα χιλιάδες, ενώ αι 200.000 Έλληνες δεν εγνωρίζομεν που καν ευρίσκοντο.
Η ΒΟΥΛΓΑΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
Επαίχθη δε είτε από άγνοιαν των Άγγλων δια την οποίαν πταίομεν ημείς, είτε από οργανωμένον φιλοβουλγαρισμόν το εξής: Άμα τη παραδόσει των Βουλγάρων έσπευσαν αμέσως από το Λονδίνον να μας διαβεβαιώσουν ότι η ακεραιότης της Ελλάδος ήτο εξησφαλισμένη και ότι οι Βούλγαροι θα ετιμωρούντο "μη λαμβάνοντες τίποτε". Αυτό έλειπε να πάρουν οι άτιμοι οι Βούλγαροι και την Πόλιν, διότι έλαβον τα όπλα εναντίον των Συμμάχων και εκρεούργησαν όσους ηδύναντο Έλληνας.
Επειδή δε οι Βούλγαροι εγνώριζον ότι ηδύνατο αι φρικαλεότητές των να δημιουργήσουν Θρακικόν ζήτημα, ήρχισαν να φωνάζουν ότι έπρεπε να πάρουν Ανατολικήν και Βόρειον Μακεδονίαν διότι τους ανήκει εθνολογικώς. Οι Βούλγαροι υπήρξαν, ως πάντοτε θαυμάσιοι άνθρωποι. Όταν απεφάσισαν να πολεμήσουν κατά της Αντάντ εσκέφθησαν ως εξής: "Πηγαίνομεν με τας Κεντρικάς Αυτοκρατορίας και εάν μεν επιτύχωμεν θα γίνωμεν η μεγάλη Βουλγαρία των τεσσάρων θαλασσών, εάν δε ηττηθή η Γερμανία θα καταθέσωμεν πρώτοι τα όπλα. Θα διώξωμεν τον Φερδινάνδον(44) και τον Ραδοσλαύωφ(45), οίτινες έκαμαν τον πόλεμον, θα γίνωμεν ανταντόφιλοι και με τους φίλους που έχουμεν εις την Αγγλίαν και Αμερικήν δεν θα πάθωμεν τίποτε. Το πολύ πολύ θα επανέλθωμεν εις τα παλαιά μας σύνορα. Αλλ' εν τω μεταξύ θα φάμε τα εκατομμύρια των Γερμανών και θα εξολοθρεύσωμεν όσον περισσοτέρους δυνάμεθα Σέρβους και Έλληνας".
Μήπως φεύγοντες από την Ανατολικήν Μακεδονίαν δεν έλεγον εις τους δυστυχείς επιζώντας:
"Φεύγομεν αφού εκάμαμεν εκείνο που ηθέλαμεν και θα επανέλθωμεν".
Διατί να μη επανέλθουν αφού ημείς είμεθα άνθρωποι του Ευαγγελίου και δεν ξεύρομεν τί είναι τα αντίποινα; Είμεθα δε πρόθυμοι χάριν της Βαλκανικής Ομοσπονδίας να τους ξαναδώσωμεν την Ανατολικήν Μακεδονίαν. Αλλ' αφού οι Βούλγαροι συνετρίβησαν και έπρεπεν η Κυβέρνησις να προβή εις δηλώσεις, φέρουσα προ της Ευρώπης επισήμως τα Δίκαια του Ελληνισμού, ο Υπουργός των Εξωτερικών Πολίτης ομιλών προς ξένον δημοσιογράφον ("Τα Γαλλο-Ελληνικά Χρονικά" 16/29 Σεπτεμβρίου) είπε: "Θα ζητήσωμεν από το Συνέδριον της Ειρήνης όπως η Ήπειρος, η Μακεδονία, η Θράκη, αι νήσοι και η Ελληνική Μ. Ασία δυνηθώσι ν' αναπτυχθώσιν εν πλήρει ελευθερία. Δεν εννοώ προσάρτησιν, αλλά σύστημά τι αυτονομίας ή εγγυήσεων!"
Το μισελληνικόν "Εγγύς Ανατολή" του Λονδίνου έλαβεν αμέσως υπό σημείωσιν τας εκπληκτικάς ταύτας δηλώσεις. Πράγματι τοιαύτην γλώσσαν και κατά τοιαύτην στιγμήν έπρεπε να μεταχειρισθή η Κυβέρνησις του Βενιζέλου, να μας δώσουν εγγυήσεις οι Τούρκοι και Βούλγαροι, ότι δεν θα βλάψουν τους Έλληνας, ομοίας με τας εγγυήσεις που μας έδωσε το Συνέδριον του Βερολίνου!..
Και ο Βενιζέλος μεταβάς τελευταίως εις Λονδίνον και Παρισίους εκήρυξεν μόλις έφθασε, κατά τα εκείθεν τηλεγραφήματα, ότι η Ελλάς δεν απαιτεί τίποτε από τους Συμμάχους και ότι θα γίνη ευχαριστημένη με ό,τι της δώσουν". "Πατρίς" 10 Οκτωβρίου).
Γνωρίζω ότι ένας πολιτικός δύναται να λέγη άλλα και να πράττη άλλα, αλλά την Κυβέρνησιν την είδομεν απ' αρχής της κρίσεως, να ακολουθή και εις τας δηλώσεις της και εις τας ενεργείας της πολιτικήν, εξασθενούσαν την εθνικήν υπόθεσιν. Υπάρχουν δε στιγμαί κατά τας οποίας τοιαύται δηλώσεις αποτελούν εγκατάλειψιν των Εθνικών Δικαίων διότι είναι επίσημοι διακηρύξεις εθνικής πολιτικής επισήμων του Έθνους ηγετών.
Κατά τας τελευταίας ταύτας εβδομάδας η Κυβέρνησις φαίνεται αλλάξασα πολιτικήν και ήρχισε να εννοή ότι εάν δεν εκάμναμεν ολίγον θόρυβον εκινδυνεύαμεν να ίδωμεν τους Βουλγάρους επανερχομένους εις την Καβάλλαν.
Επειδή δε οι Βούλγαροι εγνώριζον ότι ηδύνατο αι φρικαλεότητές των να δημιουργήσουν Θρακικόν ζήτημα, ήρχισαν να φωνάζουν ότι έπρεπε να πάρουν Ανατολικήν και Βόρειον Μακεδονίαν διότι τους ανήκει εθνολογικώς. Οι Βούλγαροι υπήρξαν, ως πάντοτε θαυμάσιοι άνθρωποι. Όταν απεφάσισαν να πολεμήσουν κατά της Αντάντ εσκέφθησαν ως εξής: "Πηγαίνομεν με τας Κεντρικάς Αυτοκρατορίας και εάν μεν επιτύχωμεν θα γίνωμεν η μεγάλη Βουλγαρία των τεσσάρων θαλασσών, εάν δε ηττηθή η Γερμανία θα καταθέσωμεν πρώτοι τα όπλα. Θα διώξωμεν τον Φερδινάνδον(44) και τον Ραδοσλαύωφ(45), οίτινες έκαμαν τον πόλεμον, θα γίνωμεν ανταντόφιλοι και με τους φίλους που έχουμεν εις την Αγγλίαν και Αμερικήν δεν θα πάθωμεν τίποτε. Το πολύ πολύ θα επανέλθωμεν εις τα παλαιά μας σύνορα. Αλλ' εν τω μεταξύ θα φάμε τα εκατομμύρια των Γερμανών και θα εξολοθρεύσωμεν όσον περισσοτέρους δυνάμεθα Σέρβους και Έλληνας".
Μήπως φεύγοντες από την Ανατολικήν Μακεδονίαν δεν έλεγον εις τους δυστυχείς επιζώντας:
"Φεύγομεν αφού εκάμαμεν εκείνο που ηθέλαμεν και θα επανέλθωμεν".
Διατί να μη επανέλθουν αφού ημείς είμεθα άνθρωποι του Ευαγγελίου και δεν ξεύρομεν τί είναι τα αντίποινα; Είμεθα δε πρόθυμοι χάριν της Βαλκανικής Ομοσπονδίας να τους ξαναδώσωμεν την Ανατολικήν Μακεδονίαν. Αλλ' αφού οι Βούλγαροι συνετρίβησαν και έπρεπεν η Κυβέρνησις να προβή εις δηλώσεις, φέρουσα προ της Ευρώπης επισήμως τα Δίκαια του Ελληνισμού, ο Υπουργός των Εξωτερικών Πολίτης ομιλών προς ξένον δημοσιογράφον ("Τα Γαλλο-Ελληνικά Χρονικά" 16/29 Σεπτεμβρίου) είπε: "Θα ζητήσωμεν από το Συνέδριον της Ειρήνης όπως η Ήπειρος, η Μακεδονία, η Θράκη, αι νήσοι και η Ελληνική Μ. Ασία δυνηθώσι ν' αναπτυχθώσιν εν πλήρει ελευθερία. Δεν εννοώ προσάρτησιν, αλλά σύστημά τι αυτονομίας ή εγγυήσεων!"
Το μισελληνικόν "Εγγύς Ανατολή" του Λονδίνου έλαβεν αμέσως υπό σημείωσιν τας εκπληκτικάς ταύτας δηλώσεις. Πράγματι τοιαύτην γλώσσαν και κατά τοιαύτην στιγμήν έπρεπε να μεταχειρισθή η Κυβέρνησις του Βενιζέλου, να μας δώσουν εγγυήσεις οι Τούρκοι και Βούλγαροι, ότι δεν θα βλάψουν τους Έλληνας, ομοίας με τας εγγυήσεις που μας έδωσε το Συνέδριον του Βερολίνου!..
Και ο Βενιζέλος μεταβάς τελευταίως εις Λονδίνον και Παρισίους εκήρυξεν μόλις έφθασε, κατά τα εκείθεν τηλεγραφήματα, ότι η Ελλάς δεν απαιτεί τίποτε από τους Συμμάχους και ότι θα γίνη ευχαριστημένη με ό,τι της δώσουν". "Πατρίς" 10 Οκτωβρίου).
Γνωρίζω ότι ένας πολιτικός δύναται να λέγη άλλα και να πράττη άλλα, αλλά την Κυβέρνησιν την είδομεν απ' αρχής της κρίσεως, να ακολουθή και εις τας δηλώσεις της και εις τας ενεργείας της πολιτικήν, εξασθενούσαν την εθνικήν υπόθεσιν. Υπάρχουν δε στιγμαί κατά τας οποίας τοιαύται δηλώσεις αποτελούν εγκατάλειψιν των Εθνικών Δικαίων διότι είναι επίσημοι διακηρύξεις εθνικής πολιτικής επισήμων του Έθνους ηγετών.
Κατά τας τελευταίας ταύτας εβδομάδας η Κυβέρνησις φαίνεται αλλάξασα πολιτικήν και ήρχισε να εννοή ότι εάν δεν εκάμναμεν ολίγον θόρυβον εκινδυνεύαμεν να ίδωμεν τους Βουλγάρους επανερχομένους εις την Καβάλλαν.
ΤΗΝ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑΝ ΣΤΙΓΜΗΝ
Αλλά τα συνέδρια, τα συλαλλητήρια, αι αποστολαί, η αρθρογραφία υπέρ της Θράκης και Μ. Ασίας έπρεπε να είχον οργανωθή προ πολλού και να είχε ψηθή το Θρακικόν και Μικρασιατικόν ζήτημα, όπως εψήθη εγκαίρως το Πολωνικόν, το Αρμενικόν, το Τσεχικόν, το Νοτιοσλαυικόν ζήτημα. Την παραμονήν ακόμη του Συλλαλητηρίου των εν Αθήναις Αλυτρώτων (14 Οκτωβρίου) δεν είχον αποφασίσει εάν έπρεπε να ζητηθή η ένωσις της Θράκης ή η αυτονομία.
ΟΙ ΚΑΡΠΟΙ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΜΑΣ
Το Έθνος θα δρέψη τους καρπούς της πολιτικής του και θα υποστή τας συνεπείας των κακών του Κυβερνήσεων, διότι είναι άξιον των Κυβερνήσεων, τας οποίας έχει. Περί του Βενιζέλου μάλιστα ελέχθη ότι είναι κάτι περισσότερον από ό,τι αξίζει ο Ελληνισμός.
Εν τούτοις, εάν η Ελλάς εξέλθη του πολέμου τούτου χωρίς να εξασφαλίση την ελευθερίαν των αλυτρώτων αδελφών, ο Βενιζέλος θα έχη να απαντήση εις το εξής ερώτημα που θα του θέσουν οι εχθροί του:
- "Αφού λοιπόν επρόκειτο να μη πάρωμεν τίποτε, διατί να υποστώμεν τόσας συμφοράς και να χύσωμεν τόσον αίμα;" Θα απαντήση βεβαίως:
- "Ας εβγαίναμεν τον καιρόν που σας έλεγα δια να ελευθερώσωμεν την Μικράν Ασίαν. Τώρα θα τιμωρηθώμεν δια την κακήν μας πολιτείαν". Θα του απαντήσω εγώ:
- "Αλλά διατί να μη τιμωρηθούν και οι Βούλγαροι, οίτινες έλαβον τα όπλα εναντίον της ευεργέτιδος Ρωσσίας, της προστάτιδος Αγγλίας, της ευγενούς Γαλλίας; Ιδού ότι ημείς επανορθώσαμεν τουλάχιστον το λάθος μας, ότι συνετελέσαμεν εις την νίκην των Συμμάχων, ότι εχύσαμεν το αίμα μας μαζί τους, ότι εφέραμεν τους Σέρβους εις το Βελιγράδιον των, και εφθάσαμεν μετ' αυτών μέχρι Δουνάβεως. Εάν ο ελληνικός λαός έσφαλε πλανηθείς, περισσότερα σφάλματα έπραξαν οι Σύμμαχοι". Αλλά και αν έπταισε το Ελληνικόν Βασίλειον, τί έπταισαν οι δυστυχείς υπόδουλοι πληθυσμοί της Θράκης και της Μ. Ασίας; Είναι καλά αυτοί σφαγμένοι, διότι παρεφρόνησεν ο Κωνσταντίνος, ή διότι οι Έλληνες της Ελλάδος παρασυρθέντες δεν ήθελον να πολεμήσουν;
Τί Ευρώπη χριστιανική, φιλελεύθερος, δημοκρατική, σοσιαλιστική, είναι αυτή; Και πού είναι αι Αρχαί, τας οποίας εκήρυξαν ότι θα ελευθερωθούν όλοι οι υπόδουλοι λαοί;"
Ουδείς θα απήτει από τον Βενιζέλον να επιτύχη τα αδύνατα, αλλά τον κατηγορώ ότι η πολιτική του υπήρξεν εσφαλμένη. Ότι είναι πρόθυμος να ακούη τους περί αυτόν κόλακας και μικρανθρώπους, και ουχί την φωνήν των αληθινών πατριωτών, οίτινες δεν ηθέλησαν να τον προσεγγίσουν χάριν μικροφιλοδοξιών και μικροσυμφερόντων, αλλά χάριν των υψηλών ιδεών, τας οποίας είχεν αναπετάσει εις την σημαίαν του το Κόμμα των Φιλελευθέρων.
Αλλά το Κόμμα τούτο εις μεν την εσωτερικήν Διοίκησιν κινδυνεύει να υπερβή την παλαιάν φαυλοκρατίαν, εις δε την εξωτερικήν πολιτικήν επέδειξε λιποψυχίαν και ωδηγήθη από πλάνας, αίτινες θα στοιχίσουν ακριβά εις το Έθνος.
Ο Βενιζέλος έσφαλεν, ειδικώς, τροκρατήσας με την λογοκρισίαν του την ελευθέραν σκέψιν, αφού δεν επετράπη να δημοσιευθή ούτε άρθρον μου επικρίνον την επιτροπείαν των Αλυτρώτων. Εν πάση περιπτώσει ας εργασθώμεν την τελευταίαν στιγμήν και ας πράξωμεν ό,τι είναι δυνατόν και πρέπον δια να φέρωμεν προ του Συνεδρίου της Ευρώπης όλα τα εθνικά ζητήματα, προσπαθούντες να επιτύχωμεν την καλυτέραν λύσιν.
Εν τούτοις, εάν η Ελλάς εξέλθη του πολέμου τούτου χωρίς να εξασφαλίση την ελευθερίαν των αλυτρώτων αδελφών, ο Βενιζέλος θα έχη να απαντήση εις το εξής ερώτημα που θα του θέσουν οι εχθροί του:
- "Αφού λοιπόν επρόκειτο να μη πάρωμεν τίποτε, διατί να υποστώμεν τόσας συμφοράς και να χύσωμεν τόσον αίμα;" Θα απαντήση βεβαίως:
- "Ας εβγαίναμεν τον καιρόν που σας έλεγα δια να ελευθερώσωμεν την Μικράν Ασίαν. Τώρα θα τιμωρηθώμεν δια την κακήν μας πολιτείαν". Θα του απαντήσω εγώ:
- "Αλλά διατί να μη τιμωρηθούν και οι Βούλγαροι, οίτινες έλαβον τα όπλα εναντίον της ευεργέτιδος Ρωσσίας, της προστάτιδος Αγγλίας, της ευγενούς Γαλλίας; Ιδού ότι ημείς επανορθώσαμεν τουλάχιστον το λάθος μας, ότι συνετελέσαμεν εις την νίκην των Συμμάχων, ότι εχύσαμεν το αίμα μας μαζί τους, ότι εφέραμεν τους Σέρβους εις το Βελιγράδιον των, και εφθάσαμεν μετ' αυτών μέχρι Δουνάβεως. Εάν ο ελληνικός λαός έσφαλε πλανηθείς, περισσότερα σφάλματα έπραξαν οι Σύμμαχοι". Αλλά και αν έπταισε το Ελληνικόν Βασίλειον, τί έπταισαν οι δυστυχείς υπόδουλοι πληθυσμοί της Θράκης και της Μ. Ασίας; Είναι καλά αυτοί σφαγμένοι, διότι παρεφρόνησεν ο Κωνσταντίνος, ή διότι οι Έλληνες της Ελλάδος παρασυρθέντες δεν ήθελον να πολεμήσουν;
Τί Ευρώπη χριστιανική, φιλελεύθερος, δημοκρατική, σοσιαλιστική, είναι αυτή; Και πού είναι αι Αρχαί, τας οποίας εκήρυξαν ότι θα ελευθερωθούν όλοι οι υπόδουλοι λαοί;"
Ουδείς θα απήτει από τον Βενιζέλον να επιτύχη τα αδύνατα, αλλά τον κατηγορώ ότι η πολιτική του υπήρξεν εσφαλμένη. Ότι είναι πρόθυμος να ακούη τους περί αυτόν κόλακας και μικρανθρώπους, και ουχί την φωνήν των αληθινών πατριωτών, οίτινες δεν ηθέλησαν να τον προσεγγίσουν χάριν μικροφιλοδοξιών και μικροσυμφερόντων, αλλά χάριν των υψηλών ιδεών, τας οποίας είχεν αναπετάσει εις την σημαίαν του το Κόμμα των Φιλελευθέρων.
Αλλά το Κόμμα τούτο εις μεν την εσωτερικήν Διοίκησιν κινδυνεύει να υπερβή την παλαιάν φαυλοκρατίαν, εις δε την εξωτερικήν πολιτικήν επέδειξε λιποψυχίαν και ωδηγήθη από πλάνας, αίτινες θα στοιχίσουν ακριβά εις το Έθνος.
Ο Βενιζέλος έσφαλεν, ειδικώς, τροκρατήσας με την λογοκρισίαν του την ελευθέραν σκέψιν, αφού δεν επετράπη να δημοσιευθή ούτε άρθρον μου επικρίνον την επιτροπείαν των Αλυτρώτων. Εν πάση περιπτώσει ας εργασθώμεν την τελευταίαν στιγμήν και ας πράξωμεν ό,τι είναι δυνατόν και πρέπον δια να φέρωμεν προ του Συνεδρίου της Ευρώπης όλα τα εθνικά ζητήματα, προσπαθούντες να επιτύχωμεν την καλυτέραν λύσιν.
ΤΙ ΠΕΡΙΜΕΝΕΙ Ο ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ
Δια την Κύπρον μας διαβεβαιούν πανταχόθεν ότι θα γίνη Ελληνική και έχομεν λόγους να πιστεύωμεν ότι η Αγγλία είναι υποχρεωμένη να την παραδώση εις την Ελλάδα. Εις τους Κυπρίους απόκειται να φροντίσουν όπως ενούμενοι μετά της Ελλάδος μη χάσουν όλα τα αγαθά με τα οποία τους επροίκισεν η Αγγλική διακυβέρνησις.
Η Ιταλία ώφειλε να είχεν ήδη εκκενώσει την Β. Ήπειρον και δηλώσει ότι τα Δωδεκάνησα θα εγίνοντο μετά τον πόλεμον Ελληνικά. Εάν δεν θελήση να ικανοποιήση τοιουτοτρόπως τας Ελληνικάς αξιώσεις επί χωρών ακραιφνώς Ελληνικών, είναι ζήτημα τιμής δια τους Συμμάχους να αναγκάσουν την Ιταλικήν διπλωματίαν εις τούτο. Ο δε Ιταλικός λαός ας μάθη ότι η διπλωματία του έκαμεν όλους τους Έλληνας ανεξαιρέτως Κόμματος να μισούν μετά τους Βουλγάρους τους Ιταλούς. Το συμφέρον δε αμφοτέρων των λαών απαιτεί όπως το μίσος τούτο αρθή το ταχύτερον.
Περί της Θράκης, εγράψαμεν τόσα, ώστε εξηντλήσαμεν το ζήτημα. Η προσάρτησις της Θράκης εις την Ελλάδα πρέπει να είναι το α και το ω της πολιτικής μας.
Προ της Βουλγαρικής κατακτήσεως η Θράκη εν τω συνόλω της, δηλαδη η νυν Βουλγαρική και Τουρκική, είχε 450.000 περίπου Έλληνας, 500.000 Μουσουλμάνους και 200.000 μόλις Βουλγάρους και τούτου, επήλυδας. Εν τίνι δικαίωματι οι 100.000 Βούλγαροι θα κατέκτων 1.000.000 Ελλήνων και Τούρκων; Εν τίνι δικαιώματι οι Βούλγαροι θα εξολοθρεύσουν 1.000.000 πληθυσμόν, ο οποίος έχει τόσα ιστορικά δικαιώματα επί της χώρας ταύτης; Δύναται να αντιλεχθή ότι η ύπαρξις τόσου Μουσουλμανικού πληθυσμού, αντιστρατεύεται εις την ιδέαν της προσαρτήσεως αλλ' η στιγμή αυτή είναι εκείνη, την οποίαν επερίμενεν ο Χριστιανικός κόσμος, όπως αι ορδαί των Μουσουλμάνων, αίτινες κατέστρεψαν και κατεδυνάστευσαν την Ανατολήν επί τόσους αιώνας επανέλθουν εις την Ασίαν. Όλοι οι Τούρκοι δέον να συγκεντρωθούν εις τα μέρη εκείνα της Ασίας, ένθα επικρατούν και ένθα δύνανται και αυτοί να ζήσουν σχηματίζοντες Κράτος, κατά τας νεωτέρας αντιλήψεις, όσοι δε Τούρκοι μείνουν εν Θράκη, θα ζήσουν ανενόχλητοι υπό την Ελληνικήν Διοίκησιν, ήτις όσον αφορά την ανεξιθρησκείαν, ομοιάζει προς την Αγγλικήν.
Δυστυχώς φοβούμεθα ότι, όπως διεχειρίσθη η Κυβέρνησις αρχήθεν το Θρακικόν ζήτημα, και με τον εν Αγγλία και Αμερική υπάρχοντα φιλοβουλγαρισμόν, δια την Βουλγαρικήν Θράκην δεν θα γίνη τίποτε, και ο Ελληνισμός αν θέλη να επανακτήση την πολύτιμον ταύτην χώραν θα αναγκασθή να κάμη νέον πόλεμον, διότι και αν δεν θέλη να τον κάμη ο ίδιος, θα του τον κηρύξη η Βουλγαρία, κατερχομένη να κατακτήση την Θεσσαλονίκην.
Όσον αφορά την Μ. Ασίαν, είμαι πλέον αισιόδοξος, διότι αν μεν διαμελισθή η Τουρκία, δεν αμφιβάλλω ότι οι Σύμμαχοι θα δώσουν εις την Ελλάδα τα ακραιφνώς Ελληνικά αυτής μέρη, εάν δε διατηρηθή η Τουρκία, η φυλή θα περισωθή και αυτό είναι το σπουδαιότερον, αφού ημείς οι Έλληνες είμεθα καταδικασμένοι να είμεθα διαρκώς διεσπαρμένοι και διαρκώς βασανισμένοι.
Αλλά και με τους Σέρβους πρέπει να έλθωμεν εις κάποιαν συνεννόησιν.
Η Σερβία πρόκειται να γίνη μέγα Βασίλειον και είναι δίκαιον όπως η γραμμή Δοϊράνης-Γευγελής-Μοναστηρίου δοθή εις την Ελλάδα, όχι μόνον διότι είναι γραμμή καθαρώς Ελληνική, αλλ' αποτελεί τα μόνα ισχυρά σύνορα Ελλάδος - Σερβίας και Βουλγαρίας. Η Στρώμνιτσα εκήρυξαν ήδη την ένωσίν της με την Ελλάδα.
Μένει ακόμη δια τον Ελληνισμόν το ζήτημα της Ανατολικής Ρωμυλίας.
Εις το Συνέδριον της Ειρήνης πρέπει να δοθώσιν εγγυήσεις ότι οι Έλληνες της Βουλγαρίας θα έχουν δικαίωμα ιδιοκτησίας, σχολείων, εθνικής εκκλησίας.
Όλα τα αρπαγέντα κτήματα πρέπει να επιστραφούν. Εάν οι Βούλγαροι αλλάξουν κεφαλήν, υπάρχει έδαφος συνεννοήσεως. Οφείλομεν επίσης να λάβωμεν φροντίδα, όπως ασφαλισθή ο εθνισμός όλων των Ελλήνων, όσοι εκ τούτων ήθελον μείνει ή υπαχθή υπό ξένην κυριαρχίαν, έχομεν προ παντός κολοσσιαία συμφέροντα εν Συρία και Παλαιστίνη, όπου το Πατριαρχείον Ιεροσολύμων αποτελεί μίαν ιστορικήν δόξαν δια τον Ελληνισμόν.
Πρόσωπον κατέχον την επισημοτέραν θέσιν εν Αιγύπτω μου έλεγε πέρυσιν, ότι είχεν επιτύχει όπως ο Ελληνικός στρατός εισέλθη εις Ιεροσόλυμα με τους Συμμάχους, αλλ' ότι η Κυβέρνησις δεν απεδέχθη την εισήγησιν. Και όμως οι Ιταλοί έσπευσαν όπισθεν των Άγγλων και Γάλλων.
Δυστυχώς δι' ημάς, όπως ήλθαν τα πράγματα, φοβούμεθα, ότι το Συνέδριον της Ειρήνης δεν θα λύση δια παντός τα Ελληνικά ζητήματα.
Οι Σύμμαχοι, λοιπόν, θα φανούν τόσον άδικοι προς τον Ελληνισμόν, παρ' όλας τας υψηλάς αρχάς, τας οποίας διακηρύττουν;
Τα κακουργήματα των Βουλγάρων υπήρξαν πρωτοφανή εις την ιστορίαν των φρικαλεοτήτων. Καμμία άλλη φυλή δεν εζήτησε να εξοντώση την άλλην με τόσην δίψαν αίματος, με τοιούτον "δελιταντισμόν" περί το έγκλημα. Τοιαύται ατιμώσεις γυναικών ουδέποτε έγιναν. Ξεκοίλιασμα γυναικών εγγύων δεν εφαντάσθησαν ουδέ οι πλέον αιμοχαρείς των βαρβάρων. Κανείς κατακτητής δεν εξερίζωσεν μίαν φυλήν ολόκληρον από τας εστίας της, αρκεσθείς να την υποδουλώση μόνον.
Εάν οι Σύμμαχοί μας δεν εννοούν να τιμωρήσουν τας φρικαλεότητας ταύτας, τότε σημαίνει ότι εις το βάθος δεν είναι πολύ καλύτεροι από τους Γερμανούς.
Παρέστημεν δε τότε εις το οικτρόν θέαμα να βλέπωμεν τους ολίγους διασωθέντας Έλληνας της Ανατολικής Μακεδονίας καταδιωκομένους υπό των Βουλγάρων και μέχρι των συνόρων και αποθνήσκοντας μέσα εις τας πολεμικάς γραμμάς μας. Και δεν ευρέθη ολίγος Ελληνικός στρατός, ο οποίος να ορμήση χωρίς δισταγμόν μέσα εις την Βουλγαρίαν και να μην αφήση Βούλγαρον ζωντανόν. Ώ, εάν ήμεθα ολιγώτερον "ευγενείς", οι Βούλγαροι δεν θα διέπραττον τόσα κακουργήματα. οι σύμμαχοι ώφειλον προ παντός να επιτρέψουν εις τον Ελληνικόν στρατόν να καταλάβη ωρισμένον μέρος της Θράκης, υπό την προστασίαν δε του Ελληνικού στρατού θα επέστρεφον όλοι οι πρόσφυγες Θράκες εις την πατρίδα των. Αλλ' οι σύμμαχοι εφρόντισαν μόνον δια τους ιδικούς των αιχμαλώτους.
Ιδού διατί δεν είμεθα αισιόδοξοι. Νέα μεγάλα προβλήματα θα προβάλλουν εσωτερικώς και εξωτερικώς. Θα έχωμεν εις το πλευρόν μας μίαν μεγάλην ιμπεριαλιστικήν Ιταλίαν, της οποίας το όνειρον είναι να εκταθή όπου άλλοτε η Βενετία και να καταστήση το Αιγαίον Ιταλικήν λίμνην. Θα έχωμεν απεπάνω μας μίαν μεγάλην Σεβίαν, της οποίας είναι γνωσταί αι φιλοδοξίαι. Θα έχωμεν μίαν μεγάλην Ρουμανίαν, αξιούσαν να ηγεμονεύη του Αίμου. Θα έχωμεν προ παντός μίαν Βουλγαρίαν διψώσαν εκδίκησιν.
Αλλά θα έχωμεν ακόμη φοβεράν εσωτερικήν κρίσιν, διότι άμα ο τόπος αποδυθή εις τον ελεύθερον κοινοβουλευτικόν βίον, ο Κομματικος σπαραγμός θα επαναρχίση δια τους γνωστούς λόγους. Το έθνος θα ηδύνατο να εξέλθη υπό τους αισιωτέρους οιωνούς της μεγάλης ταύτης εθνικής κρίσεως και της νέας κοσμογονίας, εάν κατωρθούτο όπως η Ελλάς ενισχυθή ως Κράτος και ελευθερωθούν όλοι οι αλύτρωτοι Έλληνες. Ίσως τότε το Έθνος ενούμενον και διδασκόμενον από τας συμφοράς επεδίδετο εις το έργον της Εθνικής Αναγεννήσεως, εις την Διοίκησιν, το Σχολείον, την Εκκλησίαν, την Οικογένειαν, διότι όπως πηγαίνουν τα πράγματα με την σημερινήν Διοίκησιν και την λοιπήν κοινωνικήν και πολιτικήν αναρχίαν, είναι αδύνατον να παρακολουθήσωμεν τους άλλους λαούς. Εάν το Έθνος εξακολουθεί να εξαρτά την ύπαρξίν του από περιοδικούς Μεσσίας, εάν ο λαός δεν αναπτυχθή όπως εις όλα τα κοινοβουλευτικά Έθνη, εάν δεν αναφανούν πολιτικοί άνδρες αληθινοί, ηγούμενοι ωρισμένων προγραμμάτων, και ωρισμένων αρχών, ο Ελληνισμός είναι αδύνατον να επιζήση.
Ας ελπίσωμεν εν τούτοις ότι τα πράγματα θα έλθουν εις το καλύτερον και ας δώση έκαστος από ημάς ό,τι δύναται δια το έργον αυτό της αναπλάσεως και της σωτηρίας της Πατρίδος.
Η Ιταλία ώφειλε να είχεν ήδη εκκενώσει την Β. Ήπειρον και δηλώσει ότι τα Δωδεκάνησα θα εγίνοντο μετά τον πόλεμον Ελληνικά. Εάν δεν θελήση να ικανοποιήση τοιουτοτρόπως τας Ελληνικάς αξιώσεις επί χωρών ακραιφνώς Ελληνικών, είναι ζήτημα τιμής δια τους Συμμάχους να αναγκάσουν την Ιταλικήν διπλωματίαν εις τούτο. Ο δε Ιταλικός λαός ας μάθη ότι η διπλωματία του έκαμεν όλους τους Έλληνας ανεξαιρέτως Κόμματος να μισούν μετά τους Βουλγάρους τους Ιταλούς. Το συμφέρον δε αμφοτέρων των λαών απαιτεί όπως το μίσος τούτο αρθή το ταχύτερον.
Περί της Θράκης, εγράψαμεν τόσα, ώστε εξηντλήσαμεν το ζήτημα. Η προσάρτησις της Θράκης εις την Ελλάδα πρέπει να είναι το α και το ω της πολιτικής μας.
Προ της Βουλγαρικής κατακτήσεως η Θράκη εν τω συνόλω της, δηλαδη η νυν Βουλγαρική και Τουρκική, είχε 450.000 περίπου Έλληνας, 500.000 Μουσουλμάνους και 200.000 μόλις Βουλγάρους και τούτου, επήλυδας. Εν τίνι δικαίωματι οι 100.000 Βούλγαροι θα κατέκτων 1.000.000 Ελλήνων και Τούρκων; Εν τίνι δικαιώματι οι Βούλγαροι θα εξολοθρεύσουν 1.000.000 πληθυσμόν, ο οποίος έχει τόσα ιστορικά δικαιώματα επί της χώρας ταύτης; Δύναται να αντιλεχθή ότι η ύπαρξις τόσου Μουσουλμανικού πληθυσμού, αντιστρατεύεται εις την ιδέαν της προσαρτήσεως αλλ' η στιγμή αυτή είναι εκείνη, την οποίαν επερίμενεν ο Χριστιανικός κόσμος, όπως αι ορδαί των Μουσουλμάνων, αίτινες κατέστρεψαν και κατεδυνάστευσαν την Ανατολήν επί τόσους αιώνας επανέλθουν εις την Ασίαν. Όλοι οι Τούρκοι δέον να συγκεντρωθούν εις τα μέρη εκείνα της Ασίας, ένθα επικρατούν και ένθα δύνανται και αυτοί να ζήσουν σχηματίζοντες Κράτος, κατά τας νεωτέρας αντιλήψεις, όσοι δε Τούρκοι μείνουν εν Θράκη, θα ζήσουν ανενόχλητοι υπό την Ελληνικήν Διοίκησιν, ήτις όσον αφορά την ανεξιθρησκείαν, ομοιάζει προς την Αγγλικήν.
Δυστυχώς φοβούμεθα ότι, όπως διεχειρίσθη η Κυβέρνησις αρχήθεν το Θρακικόν ζήτημα, και με τον εν Αγγλία και Αμερική υπάρχοντα φιλοβουλγαρισμόν, δια την Βουλγαρικήν Θράκην δεν θα γίνη τίποτε, και ο Ελληνισμός αν θέλη να επανακτήση την πολύτιμον ταύτην χώραν θα αναγκασθή να κάμη νέον πόλεμον, διότι και αν δεν θέλη να τον κάμη ο ίδιος, θα του τον κηρύξη η Βουλγαρία, κατερχομένη να κατακτήση την Θεσσαλονίκην.
Όσον αφορά την Μ. Ασίαν, είμαι πλέον αισιόδοξος, διότι αν μεν διαμελισθή η Τουρκία, δεν αμφιβάλλω ότι οι Σύμμαχοι θα δώσουν εις την Ελλάδα τα ακραιφνώς Ελληνικά αυτής μέρη, εάν δε διατηρηθή η Τουρκία, η φυλή θα περισωθή και αυτό είναι το σπουδαιότερον, αφού ημείς οι Έλληνες είμεθα καταδικασμένοι να είμεθα διαρκώς διεσπαρμένοι και διαρκώς βασανισμένοι.
Αλλά και με τους Σέρβους πρέπει να έλθωμεν εις κάποιαν συνεννόησιν.
Η Σερβία πρόκειται να γίνη μέγα Βασίλειον και είναι δίκαιον όπως η γραμμή Δοϊράνης-Γευγελής-Μοναστηρίου δοθή εις την Ελλάδα, όχι μόνον διότι είναι γραμμή καθαρώς Ελληνική, αλλ' αποτελεί τα μόνα ισχυρά σύνορα Ελλάδος - Σερβίας και Βουλγαρίας. Η Στρώμνιτσα εκήρυξαν ήδη την ένωσίν της με την Ελλάδα.
Μένει ακόμη δια τον Ελληνισμόν το ζήτημα της Ανατολικής Ρωμυλίας.
Εις το Συνέδριον της Ειρήνης πρέπει να δοθώσιν εγγυήσεις ότι οι Έλληνες της Βουλγαρίας θα έχουν δικαίωμα ιδιοκτησίας, σχολείων, εθνικής εκκλησίας.
Όλα τα αρπαγέντα κτήματα πρέπει να επιστραφούν. Εάν οι Βούλγαροι αλλάξουν κεφαλήν, υπάρχει έδαφος συνεννοήσεως. Οφείλομεν επίσης να λάβωμεν φροντίδα, όπως ασφαλισθή ο εθνισμός όλων των Ελλήνων, όσοι εκ τούτων ήθελον μείνει ή υπαχθή υπό ξένην κυριαρχίαν, έχομεν προ παντός κολοσσιαία συμφέροντα εν Συρία και Παλαιστίνη, όπου το Πατριαρχείον Ιεροσολύμων αποτελεί μίαν ιστορικήν δόξαν δια τον Ελληνισμόν.
Πρόσωπον κατέχον την επισημοτέραν θέσιν εν Αιγύπτω μου έλεγε πέρυσιν, ότι είχεν επιτύχει όπως ο Ελληνικός στρατός εισέλθη εις Ιεροσόλυμα με τους Συμμάχους, αλλ' ότι η Κυβέρνησις δεν απεδέχθη την εισήγησιν. Και όμως οι Ιταλοί έσπευσαν όπισθεν των Άγγλων και Γάλλων.
Δυστυχώς δι' ημάς, όπως ήλθαν τα πράγματα, φοβούμεθα, ότι το Συνέδριον της Ειρήνης δεν θα λύση δια παντός τα Ελληνικά ζητήματα.
Οι Σύμμαχοι, λοιπόν, θα φανούν τόσον άδικοι προς τον Ελληνισμόν, παρ' όλας τας υψηλάς αρχάς, τας οποίας διακηρύττουν;
Τα κακουργήματα των Βουλγάρων υπήρξαν πρωτοφανή εις την ιστορίαν των φρικαλεοτήτων. Καμμία άλλη φυλή δεν εζήτησε να εξοντώση την άλλην με τόσην δίψαν αίματος, με τοιούτον "δελιταντισμόν" περί το έγκλημα. Τοιαύται ατιμώσεις γυναικών ουδέποτε έγιναν. Ξεκοίλιασμα γυναικών εγγύων δεν εφαντάσθησαν ουδέ οι πλέον αιμοχαρείς των βαρβάρων. Κανείς κατακτητής δεν εξερίζωσεν μίαν φυλήν ολόκληρον από τας εστίας της, αρκεσθείς να την υποδουλώση μόνον.
Εάν οι Σύμμαχοί μας δεν εννοούν να τιμωρήσουν τας φρικαλεότητας ταύτας, τότε σημαίνει ότι εις το βάθος δεν είναι πολύ καλύτεροι από τους Γερμανούς.
Παρέστημεν δε τότε εις το οικτρόν θέαμα να βλέπωμεν τους ολίγους διασωθέντας Έλληνας της Ανατολικής Μακεδονίας καταδιωκομένους υπό των Βουλγάρων και μέχρι των συνόρων και αποθνήσκοντας μέσα εις τας πολεμικάς γραμμάς μας. Και δεν ευρέθη ολίγος Ελληνικός στρατός, ο οποίος να ορμήση χωρίς δισταγμόν μέσα εις την Βουλγαρίαν και να μην αφήση Βούλγαρον ζωντανόν. Ώ, εάν ήμεθα ολιγώτερον "ευγενείς", οι Βούλγαροι δεν θα διέπραττον τόσα κακουργήματα. οι σύμμαχοι ώφειλον προ παντός να επιτρέψουν εις τον Ελληνικόν στρατόν να καταλάβη ωρισμένον μέρος της Θράκης, υπό την προστασίαν δε του Ελληνικού στρατού θα επέστρεφον όλοι οι πρόσφυγες Θράκες εις την πατρίδα των. Αλλ' οι σύμμαχοι εφρόντισαν μόνον δια τους ιδικούς των αιχμαλώτους.
Ιδού διατί δεν είμεθα αισιόδοξοι. Νέα μεγάλα προβλήματα θα προβάλλουν εσωτερικώς και εξωτερικώς. Θα έχωμεν εις το πλευρόν μας μίαν μεγάλην ιμπεριαλιστικήν Ιταλίαν, της οποίας το όνειρον είναι να εκταθή όπου άλλοτε η Βενετία και να καταστήση το Αιγαίον Ιταλικήν λίμνην. Θα έχωμεν απεπάνω μας μίαν μεγάλην Σεβίαν, της οποίας είναι γνωσταί αι φιλοδοξίαι. Θα έχωμεν μίαν μεγάλην Ρουμανίαν, αξιούσαν να ηγεμονεύη του Αίμου. Θα έχωμεν προ παντός μίαν Βουλγαρίαν διψώσαν εκδίκησιν.
Αλλά θα έχωμεν ακόμη φοβεράν εσωτερικήν κρίσιν, διότι άμα ο τόπος αποδυθή εις τον ελεύθερον κοινοβουλευτικόν βίον, ο Κομματικος σπαραγμός θα επαναρχίση δια τους γνωστούς λόγους. Το έθνος θα ηδύνατο να εξέλθη υπό τους αισιωτέρους οιωνούς της μεγάλης ταύτης εθνικής κρίσεως και της νέας κοσμογονίας, εάν κατωρθούτο όπως η Ελλάς ενισχυθή ως Κράτος και ελευθερωθούν όλοι οι αλύτρωτοι Έλληνες. Ίσως τότε το Έθνος ενούμενον και διδασκόμενον από τας συμφοράς επεδίδετο εις το έργον της Εθνικής Αναγεννήσεως, εις την Διοίκησιν, το Σχολείον, την Εκκλησίαν, την Οικογένειαν, διότι όπως πηγαίνουν τα πράγματα με την σημερινήν Διοίκησιν και την λοιπήν κοινωνικήν και πολιτικήν αναρχίαν, είναι αδύνατον να παρακολουθήσωμεν τους άλλους λαούς. Εάν το Έθνος εξακολουθεί να εξαρτά την ύπαρξίν του από περιοδικούς Μεσσίας, εάν ο λαός δεν αναπτυχθή όπως εις όλα τα κοινοβουλευτικά Έθνη, εάν δεν αναφανούν πολιτικοί άνδρες αληθινοί, ηγούμενοι ωρισμένων προγραμμάτων, και ωρισμένων αρχών, ο Ελληνισμός είναι αδύνατον να επιζήση.
Ας ελπίσωμεν εν τούτοις ότι τα πράγματα θα έλθουν εις το καλύτερον και ας δώση έκαστος από ημάς ό,τι δύναται δια το έργον αυτό της αναπλάσεως και της σωτηρίας της Πατρίδος.
ΥΣΤΕΡΟΓΡΑΦΟΝ
Τ' ανωτέρω έγραψα προ δύο περίπου μηνών, αλλ' επειδή η λογοκρισία δεν επέτρεψε την δημοσίευσιν του φυλλαδίου, ανέβαλα την έκδοσιν μέχρι της άρσεως της λογοκρισίας και μέχρι της συγκλήσεως της Βουλής, οπότε ήλπιζον, ότι η Κυβέρνησις θα προέβαινεν εις ευχαρίστους δηλώσεις.
Δυστυχώς όσα έκτοτε συνέβησαν επιβεβαιώνουν τους φόβους μου. Διότι είχομεν εν τω μεταξύ τας δηλώσεις του λόρδου Σέσιλ, Υφυπουργού των Εξωτερικών της Αγγλίας, όστις ομιλών εις την Βουλήν των Κοινοτήτων, την μίαν ημέραν είπεν, ότι η Κωνσταντινούπολις είναι πόλις Τουρκική, εις απάντησιν των εκεί ελληνικών εκδηλώσεων, την δε άλλην, ότι το ζήτημα της Μ. Ασίας ήτο δύσκολον, διότι ο εκεί Ελληνισμός είναι διεσπαρμένος!..
Και όμως απεφασίσθη η επέκτασις της Αρμενίας και μέχρι Κιλικίας, όπου είναι γνωστόν, ότι και προ των σφαγών των Αδάνων, οι Αρμένιοι ήσαν εν μεγάλη μειοψηφία, η δε Μερσίνα(46) είναι μάλλον ελληνική πόλις. Και όμως απεφασίσθη ένεκεν ιστορικών λόγων η δημιουργία κράτους Ιουδαϊκού εν Παλαιστίνη, ένθα ελάχιστοι υπήρχον μέχρι προ τινων χρόνων Εβραίοι. Τέλος ο Βενιζέλος ομιλών κατά την έναρξιν της τελευταίας Βουλής είπεν, ότι "Δια την Ελλάδα τίποτε δεν υπάρχει σήμερον ωρισμένον και ότι παλαίει εναντίον μυρίων δυσχερειών". Αντί δε ολόκληρος η Βουλή να εξεγερθή και να κάμη έκκλησιν εις όλα τα φιλελεύθερα Κοινοβούλια υπέρ των Ελληνικών Δικαίων και να προβή εις δηλώσεις αξίας ενός εθνικού Βουλευτηρίου, ηρκέσθη εις τον αναθεματισμόν των προδοτών και την αποθέωσιν του Προέδρου της Κυβερνήσεως. Το ότι κυρία αιτία των δεινών είναι η προδοσία του πρώην καθεστώτος δεν υπάρχει αμφιβολία, αλλ' ουδεμία επίσης υπάρχει αμφιβολία, ότι η κατάστασις αύτη κατέστη δεινοτέρα δια της κακής, ως εξεθέσαμεν ανωτέρω, διαχειρίσεως των εθνικών ζητημάτων υπό της Κυβερνήσεως των Φιλελευθέρων και ένεκα των μισελληνικών αισθημάτων, τα οποία επικρατούν εις την διπλωματίαν της Αντάντ.
Αι δυσχέρειαι, καθ' ων παλαίει ο Βενιζέλος, προέρχονται αφ' ενός μεν εκ της επιθυμίας της Αγγλικής διπλωματίας να προστατεύση την Βουλγαρίαν και Τουρκίαν αφ' ενός και αφ' ετέρου εκ της καταπληκτικώς μισελληνικής πολιτικής της Ιταλίας, η οποία δια μυστικών συνθηκών εξησφάλισεν υπέρ εαυτής τα Δωδεκάνησα και την Μ. Ασίαν, ζητεί δε να κρατήση την Β. Ήπειρον και να καταλάβη και την Κέρκυραν!.. Η Ιταλία θέλει να επανιδρύση το Ενετικόν Κράτος και να μας φέρη πίσω εις τους χρόνους των απαισίων Σταυροφοριών.
Η μετά της Βουλγαρίας Συνθήκη της ανακωχής δια τους προσεκτικούς παρατηρητάς διέφερε των άλλων συνθηκών ανακωχής με την Γερμανίαν, Αυστρίαν και Τουρκίαν, διότι εις τας τελευταίας ταύτας οι Σύμμαχοι επεφύλασσον εις εαυτούς το δικαίωμα να καταλάβουν εχθρικά εδάφη, ενώ εις την Συνθήκην με την Βουλγαρίαν οι Βούλγαροι θα περιωρίζοντο εις τα παλαιά των σύνορα χωρίς να επιτραπή εις τον Ελληνικόν στρατόν να εισέλθη εις Βουλγαρίαν, ίνα προφυλάξη τουλάχιστον τους παλιννοστούντας πληθυσμούς.
Ουδεμίαν έχω αμφιβολίαν ότι εννοήσας τώρα ο Βενιζέλος απεγνωσμένως αγωνίζεται υπέρ όλων των Εθνικών Δικαίων, αλλά το ζήτημα είναι, εάν η πολιτική, ην αρχήθεν ηκολούθησεν, εις το Θρακικόν ιδία ζήτημα, και η γενική πολιτική, την οποίαν ηκολούθησεν επανελθών εκ Θεσσαλονίκης εις Αθήνας, είναι εκείνη, την οποίαν ηκολούθησεν επανελθών εκ Θεσσαλονίκης εις Αθήνας, είναι εκείνη, την οποίαν έπρεπε να χαράξη όπως ευοδωθούν τα εθνικά ζητήματα. Παλαίει μόνος, ενώ έπρεπε να παλαίη μετ' αυτού ολόκληρον το έθνος, και παλαίει εις τους σκοτίους θαλάμους της διπλωματίας, ένθα λιβανίζεται μεν αυτός μέχρις αποπνιγμού, αλλ' ολίγον ακούονται τα εθνικά μας δίκαια· ενώ τα άλλα έθνη εδημιούργησαν τετελεσμένα γεγονότα, ο Ελληνισμός παλαίει με θεωρίας και ιδεολογίας του Βενιζέλου.
Κατά τους τελευταίους δύο μήνας εζήσαμεν εν τω μέσω διαδόσεων, ότε μεν αισιοδόξων, ότε δε απαισιοδόξων· εβεβαιούτο μέχρι των τελευταίων ημερών, ότι ελληνικός στρατός θα κατελάμβανεν αμέσως την Θράκην, ότι ελληνικός στρατός θα επήγαινεν εις Κωνσταντινούπολιν και Σμύρνην, ότι ελληνικός στρατός θα ελάμβανε μέρος εις την κατά των Μπολσεβίκων εκστρατείαν. Εάν το τελευταίον τούτο φαίνεται το μάλλον πιθανόν, δυστυχώς τα δύο πρώτα φαίνονται τα μάλλον απίθανα. Θα ήμην ο ευτυχέστερος των ανθρώπων εάν όλοι οι φόβοι μου απεδεικνύοντο προϊόν υπερβολικής και σπευδούσης φιλοπατρίας, αν και εις την υπεράσπισιν των εθνικών συμφερόντων το αγρυπνείν και υπερβάλλειν είναι καθήκον κάθε αληθινού πολίτου. Σκοπός δε και του φυλλαδίου τούτου είναι όπως εάν υπάρχη ακόμη καιρός, τονωθή δια μιας μεγάλης και πατριωτικής κραυγής η φωνή των αλυτρώτων και η φωνή Ελλάδος.
Τα εγγύτερον προς την Κυβέρνησιν φύλλα "Ελεύθερος Τύπος" και "Πατρίς" έγραφον προ τινος κύρια άρθρα, ότι ο Βενιζέλος δεν δύναται να επανέλθη εις την Ελλάδα άνευ της εκπληρώσεως των εθνικών πόθων. Του ευχόμεθα να επανέλθη θριαμβευτής, φέρων προ παντός μαζί του την Θράκην, και αποδεικνύων, ότι τα έθνη τα αμοιρούντα πολιτικών αρετών σώζονται κατά τας κρισίμους στιγμάς από εξαιρετικούς άνδρας.
Δυστυχώς όσα έκτοτε συνέβησαν επιβεβαιώνουν τους φόβους μου. Διότι είχομεν εν τω μεταξύ τας δηλώσεις του λόρδου Σέσιλ, Υφυπουργού των Εξωτερικών της Αγγλίας, όστις ομιλών εις την Βουλήν των Κοινοτήτων, την μίαν ημέραν είπεν, ότι η Κωνσταντινούπολις είναι πόλις Τουρκική, εις απάντησιν των εκεί ελληνικών εκδηλώσεων, την δε άλλην, ότι το ζήτημα της Μ. Ασίας ήτο δύσκολον, διότι ο εκεί Ελληνισμός είναι διεσπαρμένος!..
Και όμως απεφασίσθη η επέκτασις της Αρμενίας και μέχρι Κιλικίας, όπου είναι γνωστόν, ότι και προ των σφαγών των Αδάνων, οι Αρμένιοι ήσαν εν μεγάλη μειοψηφία, η δε Μερσίνα(46) είναι μάλλον ελληνική πόλις. Και όμως απεφασίσθη ένεκεν ιστορικών λόγων η δημιουργία κράτους Ιουδαϊκού εν Παλαιστίνη, ένθα ελάχιστοι υπήρχον μέχρι προ τινων χρόνων Εβραίοι. Τέλος ο Βενιζέλος ομιλών κατά την έναρξιν της τελευταίας Βουλής είπεν, ότι "Δια την Ελλάδα τίποτε δεν υπάρχει σήμερον ωρισμένον και ότι παλαίει εναντίον μυρίων δυσχερειών". Αντί δε ολόκληρος η Βουλή να εξεγερθή και να κάμη έκκλησιν εις όλα τα φιλελεύθερα Κοινοβούλια υπέρ των Ελληνικών Δικαίων και να προβή εις δηλώσεις αξίας ενός εθνικού Βουλευτηρίου, ηρκέσθη εις τον αναθεματισμόν των προδοτών και την αποθέωσιν του Προέδρου της Κυβερνήσεως. Το ότι κυρία αιτία των δεινών είναι η προδοσία του πρώην καθεστώτος δεν υπάρχει αμφιβολία, αλλ' ουδεμία επίσης υπάρχει αμφιβολία, ότι η κατάστασις αύτη κατέστη δεινοτέρα δια της κακής, ως εξεθέσαμεν ανωτέρω, διαχειρίσεως των εθνικών ζητημάτων υπό της Κυβερνήσεως των Φιλελευθέρων και ένεκα των μισελληνικών αισθημάτων, τα οποία επικρατούν εις την διπλωματίαν της Αντάντ.
Αι δυσχέρειαι, καθ' ων παλαίει ο Βενιζέλος, προέρχονται αφ' ενός μεν εκ της επιθυμίας της Αγγλικής διπλωματίας να προστατεύση την Βουλγαρίαν και Τουρκίαν αφ' ενός και αφ' ετέρου εκ της καταπληκτικώς μισελληνικής πολιτικής της Ιταλίας, η οποία δια μυστικών συνθηκών εξησφάλισεν υπέρ εαυτής τα Δωδεκάνησα και την Μ. Ασίαν, ζητεί δε να κρατήση την Β. Ήπειρον και να καταλάβη και την Κέρκυραν!.. Η Ιταλία θέλει να επανιδρύση το Ενετικόν Κράτος και να μας φέρη πίσω εις τους χρόνους των απαισίων Σταυροφοριών.
Η μετά της Βουλγαρίας Συνθήκη της ανακωχής δια τους προσεκτικούς παρατηρητάς διέφερε των άλλων συνθηκών ανακωχής με την Γερμανίαν, Αυστρίαν και Τουρκίαν, διότι εις τας τελευταίας ταύτας οι Σύμμαχοι επεφύλασσον εις εαυτούς το δικαίωμα να καταλάβουν εχθρικά εδάφη, ενώ εις την Συνθήκην με την Βουλγαρίαν οι Βούλγαροι θα περιωρίζοντο εις τα παλαιά των σύνορα χωρίς να επιτραπή εις τον Ελληνικόν στρατόν να εισέλθη εις Βουλγαρίαν, ίνα προφυλάξη τουλάχιστον τους παλιννοστούντας πληθυσμούς.
Ουδεμίαν έχω αμφιβολίαν ότι εννοήσας τώρα ο Βενιζέλος απεγνωσμένως αγωνίζεται υπέρ όλων των Εθνικών Δικαίων, αλλά το ζήτημα είναι, εάν η πολιτική, ην αρχήθεν ηκολούθησεν, εις το Θρακικόν ιδία ζήτημα, και η γενική πολιτική, την οποίαν ηκολούθησεν επανελθών εκ Θεσσαλονίκης εις Αθήνας, είναι εκείνη, την οποίαν ηκολούθησεν επανελθών εκ Θεσσαλονίκης εις Αθήνας, είναι εκείνη, την οποίαν έπρεπε να χαράξη όπως ευοδωθούν τα εθνικά ζητήματα. Παλαίει μόνος, ενώ έπρεπε να παλαίη μετ' αυτού ολόκληρον το έθνος, και παλαίει εις τους σκοτίους θαλάμους της διπλωματίας, ένθα λιβανίζεται μεν αυτός μέχρις αποπνιγμού, αλλ' ολίγον ακούονται τα εθνικά μας δίκαια· ενώ τα άλλα έθνη εδημιούργησαν τετελεσμένα γεγονότα, ο Ελληνισμός παλαίει με θεωρίας και ιδεολογίας του Βενιζέλου.
Κατά τους τελευταίους δύο μήνας εζήσαμεν εν τω μέσω διαδόσεων, ότε μεν αισιοδόξων, ότε δε απαισιοδόξων· εβεβαιούτο μέχρι των τελευταίων ημερών, ότι ελληνικός στρατός θα κατελάμβανεν αμέσως την Θράκην, ότι ελληνικός στρατός θα επήγαινεν εις Κωνσταντινούπολιν και Σμύρνην, ότι ελληνικός στρατός θα ελάμβανε μέρος εις την κατά των Μπολσεβίκων εκστρατείαν. Εάν το τελευταίον τούτο φαίνεται το μάλλον πιθανόν, δυστυχώς τα δύο πρώτα φαίνονται τα μάλλον απίθανα. Θα ήμην ο ευτυχέστερος των ανθρώπων εάν όλοι οι φόβοι μου απεδεικνύοντο προϊόν υπερβολικής και σπευδούσης φιλοπατρίας, αν και εις την υπεράσπισιν των εθνικών συμφερόντων το αγρυπνείν και υπερβάλλειν είναι καθήκον κάθε αληθινού πολίτου. Σκοπός δε και του φυλλαδίου τούτου είναι όπως εάν υπάρχη ακόμη καιρός, τονωθή δια μιας μεγάλης και πατριωτικής κραυγής η φωνή των αλυτρώτων και η φωνή Ελλάδος.
Τα εγγύτερον προς την Κυβέρνησιν φύλλα "Ελεύθερος Τύπος" και "Πατρίς" έγραφον προ τινος κύρια άρθρα, ότι ο Βενιζέλος δεν δύναται να επανέλθη εις την Ελλάδα άνευ της εκπληρώσεως των εθνικών πόθων. Του ευχόμεθα να επανέλθη θριαμβευτής, φέρων προ παντός μαζί του την Θράκην, και αποδεικνύων, ότι τα έθνη τα αμοιρούντα πολιτικών αρετών σώζονται κατά τας κρισίμους στιγμάς από εξαιρετικούς άνδρας.
Εν Αθήναις τη 15 Δεκεμβρίου 1918
Γ. Σ. ΦΡΑΓΚΟΥΔΗΣ
Οι σημειώσεις προέρχονται από την ιστορική έρευνα που πραγματοποίησε η δημοσιογράφος Σοφία Διγενή-Κολιοτάση, προκειμένου να αποδειχθούν οι ακριβείς ιστορικές αναφορές και συμπτώσεις του δημοσιευμένου έργου με τίτλο: Η ΜΕΓΑΛΗ ΕΘΝΙΚΗ ΚΡΙΣΙΣ του Γεωργίου Φραγκούδη το 1917.ΠΗΓΕΣ
- Ιωάννη Ρούσσου, Νεώτερη Ιστορία του Ελληνικού Έθνους,
- Κωνσταντίνου Παπαρρηγόπουλου, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους,
- Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό Ελευθερουδάκη, 1972,
- Εγκυκλοπαίδεια Δομή,
- Εγκυκλοπαίδεια Μαλλιάρη Παιδεία και,
- Εγκυκλοπαίδεια της UNESCO.
1. Κάιζερ Γουλιέλμος (1859-1941), βασιλεύς της Πρωσίας και αυτοκράτορας της Γερμανίας... Ανέβηκε στον θρόνο το 1888. Άρχισε τη βασιλεία του εξαναγκάζοντας τον Βίσμαρκ σε παραίτηση (1890) και η συνεχής ανάμιξή του στην πολιτική είχε συνήθως καταστρεπτικές συνέπειες.
(Βλ. Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό Ελευθερουδάκη, έκδοση 1972).
2. Σόλων, Αθηναίος Νομοθέτης, Φιλόσοφος και Ποιητής (639-559 π.Χ.)
3. Θράκη η σημερινή Θράκη που εκτείνεται Α. του Νέστου και Ν. του Αίμου μεταξύ Ευξείνου, Βοσπόρου, Προποντίδος, Ελλησπόντου και Θρακικού Πελάγους, χωρίζεται πολιτικώς, σε Βουλγαρική, Τουρκική και Ελληνική... στα νεώτερα χρόνια και μέχρι τον ΙΘ΄ αιώνα η Θράκη ανήκε ολόκληρη στην Τουρκία. Με την Συνθήκη του Βερολίνου αποσπάσθηκε από αυτήν το τμήμα που απετέλεσε δύο ηγεμονίες: τη Βουλγαρική και της Ανατολικής Ρωμυλίας. Με την επανάσταση του 1885 η Ανατολική Ρωμυλία ενώθηκε με τη Βουλγαρία. Κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους οι περιοχές Ξάνθης, Κομοτηνής και Αλεξανδρουπόλεως πέρασαν στη Βουλγαρία. Ύστερα όμως από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και την ήττα της Βουλγαρίας πέρασαν στην Ελλάδα...
(Βλ. Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό Ελευθερουδάκη, έκδοση 1972).
4. Στρατιωτικός Σύνδεσμος - Επανάστασις στο Γουδή: "Κίνημα των κατωτέρων αξιωματικών θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί η επανάσταση του 1909. Διότι αυτοί ετέθησαν επί κεφαλής της ένοπλης προσπάθειας που απέβλεπε στην ιστορική "Αλλαγή", αυτοί ίδρυσαν τον περίφημο "Στρατιωτικό Σύνδεσμο", ο οποίος εμφανίσθηκε ως εκπρόσωπος των Ενόπλων Δυνάμεων κατά την εξόρμηση της 15ης Αυγούστου 1909...
Φυσικά το αίτημα της "αλλαγής" ήταν γενικό όχι μόνο στο στράτευμα, αλλά και στον λαό".
(Βλ.: Γεωργίου Ρούσσου, Νεώτερη Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος 5ος, σελ. 87).
5. Επανάστασις στο Γουδή. "...ΤΑ ΑΙΤΙΑ. Τα προκαλέσαντα την επανάστασιν αίτια ήσαν ως είναι γνωστόν κυρίως τα εξής:
. Η Βουλευτοκρατία και η "συναλλαγή".
. Η οικονομική δυσπραγία ένεκα της πλημμελούς φορολογίας, επιβαρυνούσης ιδίως τας λαϊκάς τάξεις.
. Η κακή απονομή Δικαιοσύνης και η έλλειψις Δημόσιας Ασφάλειας.
. Ο ατυχής πόλεμος του 1897.
. Το Κρητικόν ζήτημα και το απαράσκευον του Κράτους προς οιανδήποτε πολεμικήν δράσιν....".
(Βλ.: Γεωργίου Ρούσσου, Νεώτερη Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος 5ος, σελ. 90).
6. Συνθήκη Αγ. Στεφάνου. Συνθήκη μεταξύ Ρωσίας και Τουρκίας με την οποία τελείωσε ο Ρωσοτουρκικός Πόλεμος (24.4.1877-3.3.1878). Με την Συνθήκη αυτή, εις την οποία εγινόταν λόγος και για την Κρήτη, τη Θεσσαλία και την Ήπειρο, η Τουρκία κηρυσσόταν σε διάλυση και μάλιστα προς όφελος της Ρωσίας, που εκτός από τα δικά της κέρδη, αναλάμβανε και την κηδεμονία της μεγάλης Βουλγαρίας που δημιουργούνταν με την Συνθήκη, ώστε να γίνεται κυρίαρχη στα Βαλκάνια και την Δ. Μεσόγειο. Μόλις όμως έγιναν γνωστοί οι όροι της Συνθήκης, η Αγγλία και η Αυστρία, που θίγονταν τα συμφέροντά τους, έδειξαν πως δεν ήταν καθόλου διατεθειμένες να δεχθούν τέτοια ρύθμιση των ανατολικών πραγμάτων. Πράγματι, η Ρωσία αναγκάσθηκε να υποχωρήσει και η Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου αναθεωρήθηκε στο Συνέδριο του Βερολίνου.
7. Κούτρα: Μία από τις κορυφές των Ζαρκινών (Μπάμπου) ορέων στη Θεσσαλία. Στα χρόνια 1882-1897 ήταν υψίστης σημασίας τοποθεσία, γιατί βρισκόταν πάνω στο σημείο συναντήσεως των δύο ορεινών τάξεων, τα οποία με το κυρτό μέρος τους προς την Τουρκία σχημάτιζαν την οροθετική γραμμή της Ελλάδος. Το 1886 αιχμαλωτίσθηκε εκεί από τους Τούρκους ένα ελληνικό τάγμα.
(Βλ. Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό Ελευθερουδάκη, έκδοση 1972).
8. Θεόδωρος Δεληγιάννης (Δηληγιάννης): Επί Πρωθυπουργίας του εξερράγη ο ατυχής πόλεμος κατά της Τουρκίας 1897. Υπήρξε αντίπαλος του Χαριλάου Τρικούπη.
9. Βουλγαρία... Στα 1393 ο τελευταίος Τσάρος σκοτώθηκε και η Βουλγαρία έγινε υποτελής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Έμεινε Τουρκική έως το 1878, που ιδρύθηκε με τη Συνθήκη του Αγ. Στεφάνου το νεότερο Βουλγαρικό κράτος, που έμεινε όμως υποτελές στην Τουρκία έως το 1908...
(Βλ. Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό Ελευθερουδάκη, έκδοση 1972).
10. Κομιτατζήδες. Βούλγαροι αντάρτες ανήκαν στο Βουλγαρομακεδονικό κομιτάτο που διεκδίκησε επικράτηση στην Μακεδονία.
(Βλ. Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό Ελευθερουδάκη, έκδοση 1972).
11. Αίμος Παροικίες Ελληνικές ή Βαλκάνια (τουρκ. Μπάλκαν Βουλγ. Πλάνινα). Στην αρχαιότητα η χερσόνησος του Αίμου κατοικούνταν κυρίως από τους Ιλλυριούς και τους Θράκες, οι οποίοι χωρίζονταν σε πολλά συγγενικά έθνη. Σε μία εποχή, που δεν μπορεί να ορισθεί ακριβώς, πάντως όμως όχι μετά τον ΙΓ΄ αιώνα π.Χ., άρχισαν να κατεβαίνουν ελληνικές φυλές, οι οποίες κατέλαβαν την Ελλάδα και συγχωνεύθηκαν με τους παλαιούς κατοίκους. Στην εποχή της ιστορικής περιόδου βρίσκουμε τη χερσόνησο να κατοικείται από τρεις μεγάλες φυλές, τους Ιλλυριούς προς τα Β. και τα Δ. της, τους Έλληνες προς τα Ν. και το Κέντρο και τους Θράκες προς τα Α.
12. ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ: Στον πέμπτο τόμο της Ιστορίας του Ελληνικού Έθνους του Γεωργίου Ρούσσου μεταξύ άλλων αναφέρονται: «Επεκράτησαν, όμως, οι κατώτεροι αξιωματικοί, οι οποίοι επέμεναν ότι ο νέος Πρωθυπουργός έπρεπε να μην είναι παλαιοκομματικός, να έχει «πυγμή» και «κύρος» και επίσης να μη διαπνέεται από φιλοδυναστικά αισθήματα. Και αυτός, βέβαια, ήταν μόνο ο Βενιζέλος. Χαρακτηριστικό είναι ότι στο Πρακτικό, που υπεγράφη τότε από μέλη της Διοικητικής Επιτροπής αναφερόταν η φράση ότι ο Βενιζέλος προσεκαλείτο «ελλείψει άλλων καταλλήλων προσώπων εκ των ενταύθα». Πράγμα που άφηνε να εννοηθεί ότι ο πολιτικός της Κρήτης εκαλείτο από έσχατη ανάγκη και όχι από εκτίμηση ανεπιφύλακτη των κυβερνητικών ικανοτήτων του!..».
«- Να σας ανακηρύξωμεν δικτάτορα και να εφαρμόσητε το πρόγραμμά σας;»
- Γίνετε δικτάτωρ και σώσατε την Ελλάδα!» του είπε με φωνή, γεμάτη συγκίνηση, ένας από τους λοχαγούς, που είχε υπηρετήσει στην Κρήτη και τον θαύμαζε. Ο Βενιζέλος στις ελκυστικές αυτές εκκλήσεις έδωσε σκληρή απόκριση:
- «Ο Σύνδεσμος, κύριοι, δεν έχει πλέον ισχύ να προβεί εις παρόμοιον πραξικόπημα. Και το κύριον θέμα, το οποίον έχει σήμερον να σκεφθεί, είναι πώς θα τερματίσει την επανάστασιν . Είναι ανάγκη να ασχοληθεί με το κύριον έργον του, δια να ετοιμασθεί μέχρι του Μαρτίου, δια την λύσιν του Κρητικού Ζητήματος!..»
Η ουσία των λόγων του Βενιζέλου ήταν σκληρή για τους αξιωματικούς . Τους ετόνιζε, απερίφραστα σχεδόν, ότι είχαν αποτύχει, μερικώς τουλάχιστον, και ότι εν πάση περιπτώσει έπρεπε να γυρίσουν στους στρατώνες των .
- «Κρίνω εντελώς ασύμφορον, κύριοι , και δια την χώραν και δι΄ εμέ τον ίδιον, να αναλάβω την Κυβέρνησιν. Είμαι ξένος!..»
Αυτός εννοούσε ν΄ αδράξει το τιμόνι της πολιτείας σαν εθνικός αρχηγός, κι όχι, με κανέναν τρόπο, σαν εντολοδόχος στρατιωτικού «προνουντιαμέντου».
- Ο Βενιζέλος δεν είχε ακόμα ιδρύσει Κόμμα. Κατά τη διάρκεια του εκλογικού αγώνα είχε απουσιάσει, επίτηδες, από την Ελλάδα. Είχε επιχειρήσει ένα ταξίδι στην Ευρώπη, κατά το οποίο ήρθε σε επαφή με επιφανείς πολιτικούς της Αγγλίας, της Γαλλίας και της Ιταλίας. Τον υποδέχθηκαν όλοι με εκδηλώσεις εξαιρετικής εκτιμήσεως. Ανεγνώριζον στο πρόσωπό του τον αυριανό , βέβαιο Κυβερνήτη της Ελλάδας. Ώστε και από της πλευράς της ξένης Διπλωματίας είχε καθιερωθεί ο νέος ηγέτης. Κατά το μεταξύ διάστημα ο Κρητικός πολιτικός έκανε αυτό που χαρακτηρίζουν οι επικριτές του ως «στροφή προς τον θρόνο».
Το συμπέρασμα είναι ότι ο Κρητικός Ηγέτης όχι μόνο δεν ήταν αντιδυναστικός εκ πεποιθήσεως, αλλά αντίστροφα κατεχόταν από μια συνεχή συμβιβαστική διάθεση έναντι όλων των Γκλύξμπουργκ. Και συνεπώς η διαθρυλούμενη «στροφή» του 1910 ήταν μια συνεπής, προς την πολιτική γραμμή του απόφαση. Και ας προσθέσομε ακόμα, ότι τη Δημοκρατία ως πολίτευμα δεν την θεωρούσε - τότε και μέχρι του 1923 ακόμα- κατάλληλη για μια ομαλή διακυβέρνηση της χώρας.
13. Συμμαχία Βουλγάρων Σέρβων Ελλάδος: Τον Φεβρουάριο του 1912 υπογράφηκε Συνθήκη Συμμαχίας Σερβίας - Βουλγαρίας και ακολούθησε την υπογραφή της Στρατιωτικής Συμβάσεως κατά τον Μάϊο. Με αυτή καθορίζονταν και τα σχετικά με τη διανομή των Μακεδονικών εδαφών μεταξύ τους... Τον ίδιο μήνα υπογράφηκε Συνθήκη Συμμαχίας Ελλάδος-Βουλγαρίας και τον Σεπτέμβριο η στρατιωτική μεταξύ τους Συνθήκη. Η συμμετοχή της Ελλάδος στη Συμμαχία έγινε χωρίς όρους...
...Οι λόγοι που προκάλεσαν τον Β΄ Συμμαχικό πόλεμο κατά της Βουλγαρίας ήταν:
1) το γεγονός ότι η Ελλάς είχε μπει χωρίς όρους στον πόλεμο εναντίον της Τουρκίας, γι΄ αυτό και η Βουλγαρία δεν ήθελε να αναγνωρίσει την ελληνική κατοχή στη Θεσσαλονίκη.
2) το γεγονός ότι η Σερβοβουλγαρική Συνθήκη βασιζόταν στην προϋπόθεση ότι η Σερβία θα έπαιρνε έξοδο προς τηνΑδριατική αλλά η επέμβαση των Δυνάμεων, με την οποία ιδρύθηκε κράτος Αλβανικό, δεν επέτρεψε την πραγμάτωση της προϋποθέσεως αυτής· γι΄ αυτό και η Σερβία αρνιόταν να παραχωρήση εδάφη που κατέλαβε αυτή στη Βουλγαρία, η οποία αξίωνε την εφαρμογή της Συνθήκης και
3) η προκλητική στάση της Βουλγαρίας απέναντι στη Σερβία και την Ελλάδα.
Έτσι για να εξασφαλίσουν τα δύο κράτη τα «κεκτημένα», συνήψαν τον Μάιο του 1913 Συμμαχία. (Βλ. Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό Ελευθερουδάκη, έκδοση 1972).
... Αλλά τα πράγματα μετ΄ ολίγον διεσαφηνίσθησαν δια της εκρήξεως του Βαλκανικού λεγόμενου πολέμου του 1912, οπότε κατεδείχθησαν και οι σκοποί της ελληνο-βουλγαρικής προσεγγίσεως. Η Συμμαχία αύτη, ως εδηλώθη εν τοις προειρημένοις, απεφασίσθη υπό του Ελ. Βενιζέλου. Και ελέγχθη μεν ότι ήτο αντεθνική συμμαχία αποβλέπουσα εις την οριστικήν απαλλαγήν της ελληνικής Κυβερνήσεως από την εκ Κρήτης δημιουργουμένων αντιπολιτευτικών ενεργειών, αλλά κατά βάθος ήτο βήμα επί τα πρόσω δια την επίλυσιν των εθνικών ζητημάτων.
... Αλλά και μεταξύ Ελλάδος και Βουλγαρίας αι σχέσεις προσελάμβανον χαρακτήρα μάλλον εχθρικόν, ιδία δ΄ ένεκα της Θεσσαλονίκης, ην δεν έπαυον αξιούντες υπέρ εαυτών οι Βούλγαροι ως και της Νοτίου καθ' όλου Μακεδονίας. Του Πρωθυπουργού Ελ. Βενιζέλου δηλώσαντος ότι οι Έλληνες θα αποσυρθώσιν εκ Θεσσαλονίκης μόνον κατόπιν δυσμενούς πολέμου.
. .. Υπέρ της μετά των Σέρβων συμμαχίας εναντίον της Βουλγαρίας συνηγόρει και ο Βασιλεύς Κωνσταντίνος παρά πάσας τας επιφυλάξεις του Πρωθυπουργού, όστις εφαίνετο θέλων ν΄ αποφύγη δια παντός τρόπου πόλεμον προς την Βουλγαρίαν, πιστεύων πάντοτε εις την σύμπηξιν μίας Βαλκανικής Ομοσπονδίας, καίτοι η Κοινή Γνώμη εν Ελλάδι και του εν τη Τουρκία Ελληνισμού ήτο σφόδρα εξηρεθισμένη κατά των Βουλγάρων.
(Βλ. Κωνσταντίνου Παπαρρηγόπουλου, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, σελ. 147, 167).
14. Παπαναστασίου Αλέξανδρος: Πολιτικός (1876 -1963) Γεννήθηκε στην Τρίπολη. Ίδρυσε την ομάδα των Κοινωνιολόγων. Το 1916 ίδρυσε την Εταιρεία Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών. Διετέλεσε Υπουργός της προσωρινής Κυβερνήσεως στη Θεσσαλονίκη και από το 1917- 1920 Υπουργός της Συγκοινωνίας. Όταν έγινε η Επανάσταση του 1922, ο Παπαναστασίου ίδρυσε τη «Δημοκρατική Ένωση». Τον Μάρτιο του 1924 σχημάτισε Κυβέρνηση, η οποία κήρυξε τη Δημοκρατία στην Ελλάδα. Κατόπιν ονόμασε το κόμμα του «Αγροτικό και Εργατικό Κόμμα». Έγινε Υπουργός της Γεωργίας στην Οικουμενική κυβέρνηση (1926) με Πρωθυπουργό τον Ζαΐμη. Τον Οκτώβριο του 1929 προήδρευσε του Διεθνούς Συνεδρίου της Ειρήνης στην Αθήνα και εισηγήθηκε σ΄ αυτό την ιδέα της Βαλκανικής Ενώσεως. Διετέλεσε Πρόεδρος της Α΄ Βαλκανικής Διασκέψεως (Οκτώβριος του 1930). Το 1932 ανέλαβε για μερικές ημέρες την Πρωθυπουργία και αργότερα έγινε μέλος της Κυβερνήσεως του Βενιζέλου σαν Υπουργός της Γεωργίας.
(Βλ. Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό Ελευθερουδάκη, έκδοση 1972, τόμος Β΄, σελ. 2111).
15. Ρέπουλης Εμμανουήλ. Δημοσιογράφος και Πολιτικός από το Κρανίδι (1863-1924). Διετέλεσε πολλές φορές Υπουργός των Κυβερνήσεων Βενιζέλου.
16. Ανατολική Ρωμυλία: Παλαιά αυτόνομη επαρχία της Τουρκίας που δημιουργήθηκε με την Συνθήκη του Βερολίνου (1878) στο Β. μέρος της Θράκης στη λεκάνη του Έβρου μεταξύ Αίμου, Ροδόπης και Ευξείνου. Το 1885 ενώθηκε με τη Βουλγαρία υπό Τουρκική επικυριαρχία. Από το 1908, όμως, αποτελεί τμήμα της Βουλγαρίας.
(Βλ. Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό Ελευθερουδάκη, έκδοση 1972, τόμος Α΄, σελ. 225).
17. Γκέσωφ Ιωάννης: Βούλγαρος Πολιτικός, Αγωνιστής της Βουλγαρικής Ανεξαρτησίας (1849-1924). Διετέλεσε Υπουργός των Εξωτερικών και Πρωθυπουργός (1911- 1913). Μετά τον Α΄ Βαλκανικό Πόλεμο υποστήριζε διαλλακτική πολιτική απέναντι στην Ελλάδα και τη Σερβία, τούτο δε τον ανάγκασε να παραιτηθεί (17-5-1913). Αντικαταστάθηκε από τον Ντάνεφ επί της Πρωθυπουργίας του οποίου εξερράγη ο Β΄ Βαλκανικός Πόλεμος.
(Βλ. Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό Ελευθερουδάκη, έκδοση 1972, τόμος Α΄).
18. Κορομηλάς Λάμπρος: Πολιτικός και Διπλωμάτης (1854-1923). Σαν Γενικός Πρόξενος στη Θεσσαλονίκη έγινε ένας από τους κύριους εμψυχωτές του Μακεδονικού Αγώνα. Διετέλεσε Πρεσβευτής στην Ουάσιγκτον και Ρώμη, Βουλευτής και Υπουργός των Οικονομικών (1911- 1913). Επανεξέδοσε την «Εφημερίδα», δημοσιογράφησε πολλά χρόνια, ασχολήθηκε με τη Νεότερη Ελληνική Ιστορία και έγραψε θεατρικά έργα και μυθιστορήματα.
19. Σφαγάς του Δοξάτου: Κατά τον Ελληνοβουλγαρικό Πόλεμο το 1913 οι Βούλγαροι στην υποχώρησή τους το ελεηλάτησαν και πολλοί κάτοικοι βρήκαν μαρτυρικό θάνατο!..
20. Καταστροφή των Σερρών: ... Οι Τούρκοι είχαν την (πόλιν των Σερρών) έως το 1912, που κυριεύθηκε από τους Βούλγαρους, οι οποίοι όταν υπεχώρησαν το 1913 την κατέστρεψαν τελείως.
21. Συνθήκη Αθηνών (1.11.1913). ...Η ούτως έναντι της Βουλγαρίας στρατιωτικώς και πολιτικώς θριαμβεύουσα Τουρκία εστράφη είτα και προς την Ελλάδα ζητούσα να συνάψη μετ΄ αυτής την της 1ης Νοεμβρίου Συνθήκης των Αθηνών...
Εν αυτή τη Βουλή ηγέρθησαν διαμαρτυρίαι εναντίον της Κυβερνήσεως δια να μη εγκαταλείψουν τοσούτον σημαντικόν μέρος της Μακεδονίας εις τους Βουλγάρους και ιδίως των Ελληνικωτάτων πόλεων Σερρών και Καβάλλας, ο δε Πρωθυπουργός απαντών εις τας διαμαρτυρίας των ενισταμένων είπε το περίφημον περί του «ασπονδύλου» της Ανατολικής Μακεδονίας...
... Δια της Συνθήκης των Αθηνών δεν ελύθη και το σπουδαιότατον μεταξύ των δύο κρατών εκκρεμές παραμένον έτι ζήτημα των νήσων του Αιγαίου, όπως δεν είχε λυθεί τούτο εν Βουκουρεστίω.
(Βλ. Κωνσταντίνου Παπαρρηγόπουλου, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, σελ. 173).22. Συνθήκη του Βουκουρεστίου: (28-7-1913) Συνθήκη μεταξύ Ελλάδος, Σερβίας, Μαυροβουνίου, Ρουμανίας από την μία πλευρά και Βουλγαρίας από την άλλη που ετερμάτισε τον Β΄ Βαλκανικό Πόλεμο.
23. Συνθήκη του Λονδίνου: (17-5-1913) Συνθήκη με την οποία τερματίστηκε ο Α΄ Βαλκανικός Πόλεμος.
24. Πολίτης Ιωάννης: Διπλωμάτης και Πολιτικός (1890-1959). Πρεσβευτής σε διάφορες χώρες, πολλές φορές Βουλευτής, Υπουργός Εξωτερικών.
25. Ηπειρωτικόν Ζήτημα: Η Β. Ήπειρος το 1912 δόθηκε από τις μεγάλες Δυνάμεις στην Αλβανία.
26. Βασιβουζούκος ή Βασιβοζούκος: Έτσι λέγονταν στην Τουρκία όσοι αποτελούσαν τα άτακτα σώματα που σε παλαιότερες εποχές ακολουθούσαν στις εκστρατείες τον τακτικό στρατό... Διακρίνονταν για την αγριότητά τους.
27. Κλεμανσώ Γεώργιος - Clemenceau: Γάλλος Πολιτικός (1841-1929). Σπούδασε Γιατρός και ήταν Δήμαρχος της Μονμάρτης κατά τον πόλεμο του 1870. Βγήκε Βουλευτής το 1876 και γρήγορα του δόθηκε το όνομα «Τίγρης» για τις βίαιες επιθέσεις του εναντίον των Συντηρητικών. Ήταν τότε αδιάλλακτος Δημοκράτης. Το 1893 έχασε το βουλευτικό αξίωμα και επιδόθηκε στη δημοσιογραφία με ίση μαχητικότητα. Υπεστήριξε τον Ντρέυφους. Το 1902 βγήκε Γερουσιαστής και το 1906 πάλι Βουλευτής. Αναδείχθηκε, όμως, κυρίως κατά τις σκοτεινότερες ημέρες του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, όταν έγινε Πρωθυπουργός και οδήγησε τη Γαλλία στη νίκη. Απέτυχε το 1920, όταν ζήτησε να γίνει Πρόεδρος της Δημοκρατίας και αποσύρθηκε από την πολιτική. Το τελευταίο έργο του ήταν «Μεγαλείο και Αθλιότητα μιας νίκης (1930).
28. Άγιον Όρος - Άθως: ...Με το πέρασμα του χρόνου σχηματίσθηκε στο Άγιον Όρος η Μοναχική Πολιτεία, που την ανεξαρτησία και την αυτοδιοίκηση της σεβάσθηκε κατόπιν η Τουρκία.29. Συνθήκη των Αθηνών, Βλ. ανωτέρω σημείωση 21.30. Αντάντ: (Entente = Συνεννόηση). Η Συνθήκη φιλίας και αμοιβαίας βοήθειας που υπεγράφη το 1914 μεταξύ Γαλλίας και Αγγλίας και που ονομάσθηκε Εγκάρδια Συνεννόηση. Στο διάστημα του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου, ο όρος, με ευρύτερη έννοια, σήμαινε το σύνολο των κρατών που πολέμησαν τη Γερμανία και τους συμμάχους της.31. Η Επανάστασις της Θεσσαλονίκης, Το 1916 εξερράγη σ' αυτήν το Κίνημα της Εθνικής Άμυνας, που είχε σαν αποτέλεσμα τη συμμετοχή της Ελλάδος στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο στο πλευρό των Συμμάχων της Αντάντ.32. Η πολιτική του Πουργατορίου: Η πολιτική του Καθαρτήριου.33. Πολίτης Ν: Διεθνολόγος (1872-1942). Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Παρισιού (1910-1914). Υπουργός των Εξωτερικών της Ελλάδος (1917-1920). Αντιπρόσωπος της Ελλάδος στην Κοινωνία των Εθνών και Πρεσβευτής στο Παρίσι.34. Ναπολέων (Λέων) Λαπαθιώτης: (1893-1944), Υπουργός Στρατιωτικών, που πέρασε τη ζωή του στους στρατώνες, ο οποίος παύθηκε από την Κυβέρνηση Μαυρομιχάλη.35. Σπυρομήλιος: Αγωνιστής της Επαναστάσεως του 1821. Το 1823 πήρε μέρος στον Αγώνα επικεφαλής των Χειμαριωτών. Μετά την ίδρυση του Ελληνικού κράτους έγινε αξιωματικός και τρεις φορές Υπουργός των Στρατιωτικών.36. Συγχρόνως οι Ιταλοί επεξέτειναν την πολεμική δράση τους στην Τουρκοκρατούμενη Ήπειρο, όπου βομβάρδισαν την Πρέβεζα, αποκαλύπτοντας έτσι τους μύχιους σκοπούς τους για μια μελλοντική προσάρτηση της Αλβανίας και μέρους της Β. Ηπείρου. Εν συνεχεία η δράση τους απλώθηκε και στο Αιγαίο... (Πηγή: Γ. Ρούσσου, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους).37. ...Στη διεθνή Κοινή Γνώμη απεκαλύφθησαν σε όλη τη σκληρότητα που χαρακτηρίζει κάθε αποικιοκράτη. Ο μύθος ότι επρόκειτο περί ενός λαού με αισθήματα φιλελεύθερα διελύθη!.. Η Ευρώπη ανεκάλυψε ένα Βάρβαρο μέσα στους κόλπους της. Βάρβαρο κρυπτόμενο υπό το προσωπείο ενός Έθνους εκπολιτισμένου... (Πηγή: Γ. Ρούσσου, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους).38. Μποσδάρι ή Μποσντάρι Αλέξανδρος, Κόμις Bosdari. Ιταλός Διπλωμάτης.... Πρεσβευτής στην Αθήνα (1912-1918). Έγραψε: "Για τους Βαλκανικούς Πολέμους, τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και μερικά γεγονότα που προηγήθηκαν από αυτούς".39. Ντεμίντωφ (Πρίγκιπας Ελίμ-Παύλοβιτς). Πρεσβευτής της Ρωσίας στην Ελλάδα κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο μέχρι το 1917.40. Όμσκ, πόλη της Σοβιετικής Ενώσεως στη Σιβηρία, πρωτ. ομώνυμης περιοχής στη συμβολή των ποταμών Ομ και Ipris. κατ. 721.000 (1965). Αναπτύχθηκε γύρω από φρούριο του 1716. Τώρα μεγάλο βιομηχανικό κέντρο, που συνδέεται με πετρελαιαγωγό μήκους 1.500 χλμ. με το Τουΐμάζι της Βασκιρίας.41. Γαριβάλδης (Garibaldi), Ι. Ιωσήφ. Ιταλός πατριώτης (1807-1882). Γεννήθηκε στη Νίκαια και στην αρχή εργάσθηκε σαν ναυτικός. Το 1834 προσχώρησε στην εταιρεία "Νέα Ιταλία"του Ματσίνι, καταδικάσθηκε σε θάνατο για προδοσία και κατέφυγε στη Ν. Αμερική. Γύρισε στην Ιταλία κατά την επανάσταση του 1848, υπηρέτησε στο στρατό της Σαρδηνίας εναντίον των Αυστριακών και ανέλαβε την αρχηγία του στρατού της Ρωμαϊκής Δημοκρατίας εναντίον των Γάλλων. Κατόπιν έζησε εξόριστος έως το 1854, που εγκαταστάθηκε σην Καπρέρα. Πολέμησε πάλι εναντίον των Αυστριακών το 1859 και το 1860, επικεφαλής των 1.000 Ερυθροχιτώνων, κατέλαβε τη Σικελία και τη Νεάπολη για το νέο Βασίλειο της Ιταλίας. Έκανε δύο αποτυχημένες απόπειρες για να απελευθερώσει τη Ρώμη από την παπική εξουσία, το 1862 και το 1867, υπηρέτησε στον Αυστριακό Πόλεμο του 1866 και πολέμησε με το μέρος των Γάλλων στο Γαλλοπρωσσικό Πόλεμο του 1870. Στο τέλος της ζωής του έζησε μακριά από την πολιτική δράση. Έγραψε "Απομνημονεύματα".42. Ματσίνι (Ιωσήφ Mazzini). Ιταλός πατριώτης, επαναστάτης και πολιτικός, συγγραφέας (1805-1872). Έλαβε ενεργό μέρος στον αγώνα για την ανεξαρτησία της Ιταλίας και της πολιτικής της ενότητας και της διαδόσεως των Δημοκρατικών ιδεών.43. Γκράνβιλ (Granville). 2. Γεώργιος του Λήβεζοκ. Διπλωμάτης (1872-1939), Διπλωματικός Πράκτορας στην Προσωρινή Κυβέρνηση της Θεσσαλονίκης 1917 και κατόπιν Πρεσβευτής (1917-1921) στην Αθήνα.44. Φερδινάνδος, Βασιλεύς της Ρουμανίας (1865-1927). Διαδέχθηκε στο θρόνο τον θείο του (από τον πατέρα του) Κάρολο Α΄ το 1914, δύο μήνες μετά την έκρηξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Αν και Γερμανός υπεστήριξε την είσοδο της Ρουμανίας στο αντιγερμανικό στρατόπεδο στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.45. Ραδοσλαύωφ ή Ραντοσλάβωφ (Βασίλειος). Βούλγαρος πολιτικός (1854-1929). Πολλές φορές Υπουργός και Πρωθυπουργός. Αρχηγός της Γερμανόφιλης και αντιρωσικής πολιτικής. Μετά τον Α΄ Παγκόσμιον Πόλεμον έφυγε στη Γερμανία, όπου και πέθανε.46. Μερσίνα (Mersin). Πόλη της Τουρκίας στη Ν.Α. Μικρά Ασία, επίνειο της Ταρσούς, 65 χλμ. ΔΝΔ των Αδάνων.
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου