Κυκλοφόρησε πρόσφατα το βιβλίο τουΧαράλαμπου Αλεξάνδρου,Κυπριακοί Απόηχοι. Λονδίνο 1955-1959. Η αρθρογραφία του αγγλικού Τύπου για τον αγώνα της ΕΟΚΑ, Αθήνα: Κάκτος & Ίδρυμα Πολύκαρπος Γιωρκάτζης, 2012. Πρόκειται για το δεύτερο βιβλίο του συγγραφέα, υποψήφιου διδάκτορα στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κύπρου. Είχε προηγηθεί το 2009 η επίσης σημαντική έκδοση, Ο Κυπριακός αγώνας 1955-59 με την πένατων γελοιογράφων των βρετανικών εφημερίδων Manchester Guardianκαι Daily Mirror.
Στο παρόν βιβλίο του ο Αλεξάνδρου εντόπισε και δημοσιεύει τα εκδοτικά σημειώματα (Editorials) για το Κυπριακό και τον αγώνα της ΕΟΚΑ τριών παραδοσιακών εφημερίδων: των «ποιοτικών» “The Times” και “The Manchester Guardian” και της «λαϊκής» “Daily Mirror”. Πρόκειται για πολύ σημαντικό βιβλίο, καθώς παρουσιάζεται στο ευρύ ελληνικό κοινό η βρετανική δημοσιογραφική οπτική, τριών μεγάλων και εντελώς διαφορετικών σε ιδεολογία καθημερινών εντύπων, για την ΕΟΚΑ και την αντιμετώπισή της από την αποικιακή αυτοκρατορία. Αποκαλύπτονται πτυχές λίγο – πολύ άγνωστες στη βιβλιογραφία, όπως η πίεση στις βρετανικές κυβερνήσεις για εξεύρεση λύσης του κυπριακού προβλήματος, η συζήτηση για παραχώρηση της Ένωσης της Κύπρου με την Ελλάδα και η ανάγκη για άμεση απεμπλοκή από το νησί, ο αντίκτυπος των απαγχονισμών των αγωνιστών της ΕΟΚΑ στον βρετανικό Τύπο, ο απόηχος των επιπτώσεων από την ανάμειξη της Τουρκίας, τα σχόλια για τον διορισμό του Harding και την εξορία του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου, κοκ. Ένα χρήσιμο βιβλίο που φωτίζει τις διαφορετικές βρετανικές οπτικές και αναγνώσεις του απελευθερωτικού αγώνα από αυτές της επίσημης κυβερνητικής προπαγάνδας που γνώρισαν οι Κύπριοι κατά το 1955-1959 και που, πολλές από αυτές, έχουν επιβιώσει μέχρι και τις ημέρες μας.
Ενδεικτικά παραθέτουμε εδώ δύο ενδιαφέροντα εκδοτικά σημειώματα. Το πρώτο είναι της “Daily Mirror” του Νοεμβρίου 1955 σχετικά με την κλιμάκωση της βίας στην Κύπρο, ως αποτέλεσμα του διορισμού του νέου κυβερνήτη, John Harding, και το δεύτερο, της “Manchester Guardian”, του Μαΐου 1956, όπου σχολιάζεται, αρκετά εκτεταμένα, η λανθασμένη πολιτική των θανατικών εκτελέσεων νεαρών αγωνιστών της ΕΟΚΑ και η γενικότερη βρετανική αποικιακή πολιτική απέναντι στο κυπριακό ενωτικό αίτημα. (Όπου υπάρχει έμφαση είναι στο πρωτότυπο.)
Κατηγορήστε τους πολιτικούς!
Daily Mirror, 21 Νοεμβρίου 1955
“Η βία κλιμακώνεται στην Κύπρο. Ένας Βρετανός στρατιώτης σκοτώθηκε και αρκετοί άλλοι τραυματίστηκαν σε ένα Σαββατοκύριακο τρόμου.
Ακόμη και Κύπριοι μαθητές υποκινούνται να εξεγερθούν εναντίον της βρετανικής κυριαρχίας. Βρετανικά στρατεύματα αποκατέστησαν την τάξη με δακρυγόνα.
Τι τρομερό μπάχαλο!
Μην κατηγορείτε τους στρατιώτες. Πρέπει να κάνουν αυτή τη δουλειά αν και την απεχθάνονται.
Μην κατηγορείτε τον Κυβερνήτη – Στρατάρχη Σερ John Harding. Του έχει ανατεθεί μια άχαρη αποστολή.
Ως ένας στρατιώτης πρώτης τάξεως, στάλθηκε στην Κύπρο για να βγάλει τα κάστανα από τη φωτιά για λογαριασμό των πολιτικών που απέτυχαν. Ήταν παράλογο που έστειλαν ένα στρατιώτη αντί ένα διπλωμάτη στο ταραγμένο νησί.
Κατηγορήστε τους πολιτικούς. Κατηγορήστε την ηλιθιότητα της Κυβέρνησης των Τόριδων της χώρα μας.
Η μόνη λύση
Πότε θα καταλάβει η Κυβέρνηση ότι το κυπριακό πρόβλημα δεν θα μπορέσει ποτέ να λυθεί μέχρι να δοθεί στους Κύπριους το δικαίωμα να αποφασίσουν οι ίδιοι για το μέλλον τους;
Αυτό σημαίνει ότι η Κυβέρνηση, πρέπει να φάει τα λόγια της, επειδή έχει ήδη πει στους Κύπριους να μην περιμένουν ποτέ πλήρη ανεξαρτησία.
Γι’ αυτό οι Κύπριοι ρίχνουν βόμβες σε Βρετανούς στρατιώτες. Γι’ αυτό μαθήτριες με ποδιές λιθοβολούν την αστυνομία της Κύπρου. Και όσο καθυστερεί η βρετανική Κυβέρνηση, τόσο θα χειροτερεύει η κατάσταση. Όλο και περισσότερο το κίνημα των Κύπριων εθνικιστών θα τίθεται υπό τον έλεγχο αδίστακτων εξτρεμιστών.
Μόνο γενναίοι πολιτικοί μπορούν ΤΩΡΑ να μας βγάλουν από αυτό το άσχημο μπλέξιμο.”
Αιμοχαρείς
Manchester Guardian, 29 Μαΐου 1956
Δεν είναι πάντα εύκολο να συμφωνείς με τον κ. Bevan, αλλά για το θέμα της Κύπρου έχει δίκιο. Οι Συντηρητικοί έχουν γίνει αιμοχαρείς και επιστρέφουν σε μεθόδους του δέκατου όγδοου αιώνα. Δεν είναι βέβαια όλοι οι Συντηρητικοί έτσι. οι καλύτεροι από αυτούς ανησυχούν όπως και εμείς οι υπόλοιποι. Είναι ο Πρωθυπουργός, ο Υπουργός Εξωτερικών, ο Υπουργός Αποικιών και ο «λαϊκός» τύπος που επευφημούν με θέρμη αυτούς που στρέφουν το κόμμα στη λάθος πορεία. Και θα μπορούσαμε να προσθέσουμε και κάποιους υψηλόβαθμους αξιωματικούς, οι οποίοι ακόμη μάχονται με νεολιθικό τρόπο. Έτσι σήμερα βρισκόμαστε σε ένα απαράδεκτο χάος. Δεν έχουμε φίλους στην Κύπρο. Τα μηνύματα που δημοσιεύουμε σήμερα από την Αυστραλία, τη Σουηδία, το Ισραήλ και τη Γερμανία είναι ένα δείγμα της διεθνούς κοινής γνώμης, στην οποία μπορούμε να προσθέσουμε και τους φίλους μας στο ΝΑΤΟ, όπως τις Ηνωμένες Πολιτείες και τον Καναδά, για να μην αναφερθούμε στην Ινδία και την Ανατολή. Η γενική αποστροφή είναι πλήρης και στο σύγχρονο κόσμο είναι αδύνατο να την αψηφήσουμε χωρίς πλήρη απώλεια της αξιοπιστίας. Η «αποικιοκρατία», όπως διαπιστώνουν οι φτωχοί οι Γάλλοι, βρίσκεται σε παρακμή. Δεν φαίνεται πιο αξιοσέβαστη όταν ντύνεται το μανδύα της «στρατηγικής». Η αποτυχία στην Κύπρο μας παρασύρει μαζί της. Υπό αυτό το πρίσμα, οι αμήχανες καταστάσεις που βιώνουμε στη Σιγκαπούρη και στο Άντεν έχουν γίνει πιο δύσκολες στη διευθέτηση. η μία κατάσταση επιδρά στην άλλη. Όσον αφορά την εσωτερική μας πολιτική υπάρχει ένα νέο κλίμα εξαγρίωσης, το οποίο διογκώνεται από τις φτηνές αντιρρήσεις του Υπουργού Εξωτερικών και του Υπουργού Αποικιών. Η κοινή γνώμη εκφράζει τη δυσαρέσκειά της ενάντια στη δοκιμασία των νεαρών κληρωτών στρατιωτών, στους οποίους έχει ανατεθεί το ακατόρθωτο έργο της εξάλειψης μιας γενικής συνωμοσίας κατά της βρετανικής κυριαρχίας, η οποία τελευταία έχει ενταθεί από τις διακοινοτικές συγκρούσεις.
Η Κυβέρνηση επέτρεψε να χαθούν οι ευκαιρίες για συμβιβασμό και έχει μειώσει τις προσδοκίες μας για φιλελεύθερους πολιτικούς ελιγμούς. Έχουμε αφήσει τον τρόμο να προκαλέσει ακόμη περισσότερο τρόμο και βρισκόμαστε προ των πυλών για κάτι που θυμίζει έντονα εμφύλιο πόλεμο. Όσο και να το καταδικάζουμε όμως, η ευθύνη ανήκει στη βρετανική Κυβέρνηση. Οι Κύπριοι, ένας Θεός το ξέρει, είναι ενοχλητικοί, εγωκεντρικοί άνθρωποι με μια υπερβολικά έντονη αίσθηση της ιστορίας της ελληνιστικής παράδοσης. Αλλά δεν είναι Μάου Μάου, ούτε Κινέζοι στη Μαλαισία. Είναι Δυτικοί και δεν μπορούμε να τους αντιμετωπίζουμε ως ανεκπαίδευτα παιδιά που χρειάζονται μόνο επίδειξη δύναμης για να μας αγαπήσουν. Αν (και όταν) εξουδετερωθεί η ΕΟΚΑ, αυτοί θα εξακολουθούν να μην θέλουν τους Βρετανούς. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το κίνημα της Ένωσης υπάρχει εδώ και 75 χρόνια. Μόνο υπό την Κυβέρνηση του Σερ Anthony Eden έχει μετατραπεί σε μαζικές δολοφονίες. Αλλά πίσω από αυτό, προϋπήρχαν χρόνια δυσφορίας ενάντια στην «αποικιακή» κυριαρχία. Η Κύπρος αποτελεί κλασικό παράδειγμα των ελλείψεων της αποικιακής διοίκησης μας. Πρώτα παραμελήσαμε το νησί, έπειτα προσπαθήσαμε να συμβαδίσουμε με την εποχή και χειροτερέψαμε την κατάσταση. Ο Σερ Ronald Storrs στο βιβλίο του “Orientations” παραθέτει μια αξιοθαύμαστη περιγραφή της αποικίας όπως την βρήκε όταν έγινε Κυβερνήτης το 1926 :
«Δεν είναι εύκολο (έγραψε) για κάποιον να υποφέρει την ξένη κυριαρχία, εκτός από τους χειρότερους άγριους. Χωρίς ένα ψήγμα ανθρώπινης επαφής ή το κίνητρο της νόμιμης φιλοδοξίας, μπορεί να γίνει ανυπόφορη.»
Ο Storrs ήταν ένας ιδιαίτερα ευφυής άνθρωπος και ο απολογισμός του για τις ταραχές του 1931, όταν κάηκε το Κυβερνείο, είναι κατανοητή. Όμως εμείς δεν πήραμε το μάθημά μας. Εφόσον το Σύνταγμα τότε ανεστάλη, αποκτήσαμε επίσημη κυριαρχία, με όχι και πολύ ευφυείς κυβερνήτες, με επικεφαλής αξιωματούχους που έμεναν μόνο ένα ή δύο χρόνια, ή και λιγότερο, προτού μεταφερθούν στο Φίτζι ή τη Νιγηρία, ενώ η κατάσταση παρέμενε μέτρια. Αλλά ενώ το κίνημα της Ένωσης συνέχιζε, παρέμενε η απουσία επαφών μεταξύ κυβερνώντων και κυβερνούμενων, παρέμεναν και τα κατασταλτικά μέτρα προς τον Τύπο, τα συνδικάτα και τα πολιτικά κόμματα που αποτελούσαν τον κανόνα. Σύμφωνα με τα βρετανικά πρότυπα, η Κυβέρνηση της Κύπρου είναι εδώ και χρόνια αντιδραστική και όλα τα χειρότερα ελαττώματα της αγγλικής άρχουσας τάξης έχουν έρθει στην επιφάνεια. Ο πόλεμος επιτάχυνε τον εθνικισμό και ενίσχυσε στην Ελλάδα το πολιτικό ενδιαφέρον για την Κύπρο που μέχρι σήμερα βρισκόταν σχεδόν σε ακαδημαϊκό επίπεδο. Όταν προτείναμε ένα φιλελεύθερο Σύνταγμα, οι Έλληνες Κύπριοι το απέρριψαν και επιστρέψαμε πίσω στην αρχική μας θέση ή και σε χειρότερη. Πάντα, λέγαμε ότι χρειαζόμασταν την Κύπρο για στρατηγικούς λόγους λόγω της Ινδίας και έπειτα, λόγω της Μέσης Ανατολής. Όταν αναγκαστήκαμε να αποχωρήσουμε από τη Ζώνη της Διώρυγας αποφασίσαμε να ξοδέψουμε εκατομμύρια σε μια άλλη βάση στην Κύπρο. Δεν θα μπορούσαμε ποτέ να εγκαταλείψουμε τα σχέδιά μας. Η ευθύνη ανήκει τόσο στην Εργατική όσο και στη Συντηρητική Κυβέρνηση. Ποτέ δεν πήραν στα σοβαρά το κίνημα της Ένωσης. Ποτέ δεν μπόρεσαν να προβλέψουν ότι τα συναισθηματικά ξεσπάσματα θα μπορούσαν να εξελιχθούν σε δολοφονίες.
Αλλά τα γεγονότα εξελίχθηκαν με γρήγορους ρυθμούς. Όπως έγινε και στην Ιρλανδία, η τρομοκρατία, που ήταν ανύπαρκτη πριν από τη δήλωση «Ουδέποτε» της τωρινής Κυβέρνησης, εξακολουθεί να αυξάνεται. Τοποθετούμε ένα Στρατάρχη στη θέση του Κυβερνήτη, αλλά παρά τα στρατεύματά του, δεν μπορούμε να εξαλείψουμε το πρόβλημα. Έχουμε μια εξαιρετική βάση, αλλά δεν είναι ασφαλής. Ο υπόλοιπος πληθυσμός έχει γίνει λιγότερο φιλικός και τα πολιτικά πάθη έχουν οξυνθεί από τότε που μπήκαν στο παιχνίδι της προπαγάνδας η Ελλάδα και η Τουρκία. Αυτό θα έπρεπε να το είχαμε προβλέψει και αποφύγει. Έπρεπε να καταλάβουμε ότι ίσως είχε έρθει η ώρα να υποχωρήσουμε. Θα μπορούσαμε να ηρεμήσουμε τους Έλληνες, εάν ο Σερ Anthony Eden είχε συναντήσει τον Στρατηγό Παπάγο σε ένα φιλικό κλίμα. Μπορεί να είχαμε καθησυχάσει τους Τούρκους με φιλελεύθερες εγγυήσεις για τη μειονότητά τους, προτού η εσωτερική πολιτική τους ενθαρρύνει εξωτερικές εκτροπές. Δεν το κάναμε όμως. Συνεχίσαμε να συντηρούμε την αιματοχυσία, εξορίσαμε τον πολιτικό ηγέτη των Κυπρίων, τον Αρχιεπίσκοπο, προκαλέσαμε ουσιαστικά μια διακοπή των σχέσεων με την Ελλάδα και σοβαρή αποδυνάμωση του ΝΑΤΟ που έχει τρομοκρατήσει τους φίλους μας. Και τώρα τι κάνουμε; Αγωνιζόμαστε για τα επόμενα χρόνια; Ή κάνουμε μία από αυτές τις πολιτικές ανατροπές εξ αιτίας των οποίων (ευτυχώς) αποκαλούνται οι Αγγλοσάξονες «φονιάδες» τη μια μέρα, «φίλοι» την επόμενη; Το καλύτερο είναι να συμβεί το δεύτερο, αν και, μετά τους τόσους λανθασμένους χειρισμούς, μπορεί να χρειαστεί να αναθεωρήσουμε πολλές δηλώσεις μας. Γιατί δυστυχώς δεν μας έχουν απομείνει και πολλά επιχειρήματα στα οποία να μπορούμε να στηριχτούμε. Διαπραγματεύσεις; Με ποιον, αν όχι με τον προαναφερθέντα Αρχιεπίσκοπο; Αυτοκυβέρνηση ή αυτοδιάθεση; Εάν το πρώτο, για πόσο καιρό; Μια βρετανική βάση ή μια βάση του ΝΑΤΟ; Για να συμβιβαστούν οι Τούρκοι, τι είδους εγγυήσεις πρέπει να παράσχουμε; Αυτά τα ζητήματα είναι σοβαρά αλλά πρέπει να βρούμε συμβιβαστικές λύσεις. Η κατάσταση αυτή δεν μπορεί να συνεχιστεί πια.
ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ : ΣΠΥΡΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου